Сайманова Айнура Мадреймовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: “Қорақалпоқ халқ қўшиқларининг лингвомаданий таҳлили”, 10.00.03 – Қорақалпоқ тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Fil2891.
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Нажимов Пердебай Айманович, филология фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти, DSc.02/25.08.2021.Fil.137.01.
Расмий оппонентлар: Юсупова Бийбисанем Турдибаевна, филология фанлари доктори, доцент; Диланов Бекмıрза Гулимбетович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади қорақалпоқ халқ қўшиқлари тилида ишлатилган лингвомаданий консепт ва бирликларнинг лингвомаданий хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
халқ қўшиқларидаги этнос, миллий менталитет характерига эга ва ўзида маданий маълумотларни акс эттирувчи лингвомаданий бирликлар, ментал ва лисоний белгига эга консептлар семантикаси тил ва маданият уйғунлиги, қорақалпоқ халқининг оламнинг лисоний манзарасини англаш ва уни конкретлаштирган ҳолда идрок қилишнинг “тил – маданият – инсон” принципига асосланиш хусусиятлари орқали очиб берилган;
фразеологизмлар тил ва маданият орасидаги, воқеа-ҳодисаларга, предметларга тил эгаларининг муносабати ва унинг тилда акс этиши каби боғлиқлик механизмлари, таркибидаги ҳаётий тажриба, билим ва урф-одатлар сингари маданий коннотация, қорақалпоқ халқининг миллий тафаккурига хос фразеологизмлар далилланган;
ўхшатишларда қорақалпоқларнинг лисоний дунёқараши, халқ қўшиқлари тилида зооморф ва биоморф кодли ўхшатишларнинг фаол ишлатилиши, инсонларнинг дастлабки тушунчалари ўсимлик ва ҳайвонот олами орқали пайдо бўлганлиги сабабли қорақалпоқ халқининг яшаш шароити, турмуш тарзи билан бевосита боғлиқ эканлиги исботланган;
халқ қўшиқлари тилида гендер метафораларнинг фундаментал маданий қадриятларни акс эттиришига кўра етакчи ўрин тутганлиги қорақалпоқ халқининг олам манзарасида оила қадрияти, гендерга муносабати, халқнинг ўзига хос менталитал тушунчаларига асосланганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қорақалпоқ халқ қўшиқларининг тилини лингвомаданий таҳлил қилиш натижасида олинган илмий хулосалар асосида:
халқ қўшиқларидаги этнос, миллий менталитет характерига эга ва ўзида маданий маълумотларни акс эттирувчи лингвомаданий бирликлар, ментал ва лисоний белгига эга консептлар семантикаси тил ва маданият уйғунлиги, қорақалпоқ халқининг оламнинг лисоний манзарасини англаш ва уни конкретлаштирган ҳолда идрок қилишнинг “тил – маданият – инсон” принципига асосланиш хусусиятлари орқали очиб берилишига оид илмий-назарий хулосалардан Республика маънавият ва маърифат маркази Қорақалпоғистон бўлимида Қорақалпоғистон Республикаси Маънавият ва маърифат кенгашининг 2023-йил 25-январдаги 01-295 сонли маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва соҳани ривожлантириш бўйича “Йўл харитаси”да белгиланган вазифаларни амалга оширишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат маркази Қорақалпоғистон бўлимининг 2023-йил 29-сентябрдаги 01/13-140-сон маълумотномаси). Натижада халқ қўшиқларини ёшлар орасида кенг тарғиб қилиш, уларнинг тилидаги лингвомаданий консепт ва бирликларнинг маъносини изоҳлаш, маданий меросларни асраш ва қайта тиклаш таъминланган;
ўхшатишларда қорақалпоқларнинг лисоний дунёқараши, халқ қўшиқлари тилида зооморф ва биоморф кодли ўхшатишларнинг фаол ишлатилиши, инсонларнинг дастлабки тушунчалари ўсимлик ва ҳайвонот олами орқали пайдо бўлганлиги сабабли қорақалпоқ халқининг яшаш шароити, турмуш тарзи билан бевосита боғлиқ эканлигига оид хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлиги томонидан Қорақалпоғистон Республикаси тарихи ва маданияти музейида халқ қўшиқларининг тил хусусиятларига доир маълумотларни олишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2023-йил 10-октябрдаги 2-02/1446-сон маълумотномаси). Натижада музейнинг қорақалпоқ адабиёти тарихи ва маданиятини акс эттирувчи кўргазмаларга тайёрланган экскурсия матнларига маълумотлар олишга эришилган;
халқ қўшиқлари тилида гендер метафораларнинг фундаментал маданий қадриятларни акс эттиришига кўра етакчи ўрин тутганлиги қорақалпоқ халқининг олам манзарасида оила қадрияти, гендерга муносабати, халқнинг ўзига хос менталитал тушунчаларига асосланганлигига доир хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпақ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2020-2023-йилларда бажарилган “Қорақалпоқ фолклорида оламнинг этнолингвистик манзарасини монографик аспектда таҳлил қилиш” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпақ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 21-ноябрдаги 459а/2-сон маълумотномаси). Натижада оламнинг этнолингвистик манзарасини ҳосил қилишда фолклор асарларининг етакчи ўрин эгаллаши қорақалпоқ халқ қўшиқлари тилидаги лингвомаданий бирлик ва консептларни ўрганиш орқали олинган далиллар билан бойитилган;
фразеологизмлар тил ва маданият орасидаги, воқеа-ҳодисаларга, предметларга тил эгаларининг муносабати ва унинг тилда акс этиши каби боғлиқлик механизмлари, таркибидаги ҳаётий тажриба, билим ва урф-одатлар сингари маданий коннотация, қорақалпоқ халқининг миллий тафаккурига хос фразеологизмлар далилланганлигига доир хулосалардан Қорақалпоғистон радиоканалининг Қорақалпоғистон телерадиокомпанияси томонидан тайёрланадиган “Маънавият бўстони”, “Тилга эътибор – элга эътибор” эшиттиришлари, “Тил бойлиги – эл бойлиги”, “Муносабат” маданий-маърифий кўрсатуви орқали кенг жамоатчиликка тавсия этилган (Қорақалпоғистон телерадиокомпаниясининг 2023-йил 27-сентябрдаги 05-22/486-сон маълумотномаси). Натижада, халқ қўшиқлари тилидаги фразеологизмларнинг лингвомаданий таҳлилига оид маълумотларнинг кенг жамоатчиликка таништирилиши, кўрсатув ва эшиттиришларнинг маданий-маърифий аҳамиятининг ошишига эришилган.