Жўраев Шаҳриёр Ибодуллоевичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Билингвизм шароитида тожик ва ўзбек тилларининг лексик сатҳдаги ўзаро алоқалари (Самарқанд вилояти материаллари асосида)”, 10.00.05–Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (тожик тили ва адабиёти) (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.3.PhD/Fil273.

Илмий раҳбар: Абдиев Муродқосим Болбекович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.27.06.2017.Fil.02.03.

Расмий оппонентлар: Дадабоев Ҳамидулло Араббоевич, филология фанлари доктори, профессор; Ҳасанов Абдужамол Ашрафович, филология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: тожик ва ўзбек тиллари билингвизми Самарқанд вилояти материаллари асосида қиёсий-типологик тадқиқ этиш ҳамда мазкур тилларнинг ўзаро таъсири, икки тиллилик, тиллараро аналогизмларни ўрганишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

тиллараро луғавий алоқалар халқларнинг этномаданий, этнолисоний ўзаро муносабатларининг қадимий ва фаол шаклларининг қўлланиши Самарқанд вилоятидаги тожик-ўзбек икки тиллилиги мисолида очиб берилган;

Самарқанд вилояти тожик-ўзбек билингвизми  шароитида аналогизмлар юзага келишининг маданий, маърифий, маънавий, ижтимоий ҳамда лисоний мазмун-моҳияти исботланган;

мустақиллик даврида тожик ва ўзбек билингвизми юқори даражада эканлиги, хусусан, Самарқанд вилояти аҳолиси сўзлашув нутқида грамматик, лексик-семантик ва фразеологик қолиплардан кенг сўзлашув нутқида ўз аксини топганлиги аниқланган;

Самарқанд вилояти тожик ва ўзбек тиллари ўртасидаги алоқа таъсири масалалари асосан лексик, қисман фонетик, грамматик сатҳларда юз берган лисоний ўзгаришлар илмий-назарий жиҳатдан асосланган;

ҳудуддаги тиллараро алоқаларни тадқиқ этиш жараёни билингвизм, полилингвизм, тиллараро контакт, ўзаро таъсир, муштараклик ва номуштараклик, лексема ўзлаштириш, лингвистик интерференция сингари бир қатор лисоний ҳодисалар фактик материаллар асосида далилланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Тожик ва ўзбек  тиллари икки тиллилиги тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:

диссертацияда келтирилган бир тиллилик, икки тиллилик, икки тилли муҳит, икки тилли оила, икки тилли халқ, табиий икки тиллилик сингари терминларнинг тожик ва ўзбек  миллий менталитетини ёритишдаги аҳамиятига оид хулосалардан Ф-1-06 рақамли “Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 28 декабрдаги ФТА-0211/1380-сон маълумотномаси). Илмий натижанинг амалиётда татбиқ этилиши тилшунослик, этнология ва этнография соҳаларига доир терминларнинг мазмун-моҳиятини ҳамда тожик-ўзбек икки тиллигига доир илмий тушунчаларнинг мазмунини аниқлаштиришга хизмат қилган;

тадқиқотда учровчи ҳар икки тилда фаол қўлланадиган тил бирликларига оид назарий хулосалардан ОТ-Ф8-062 “Тил тараққиётининг деривацион қонуниятлари” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта таълим вазирлигининг 2018 йил 6 июндаги 89-03-2212-сон маълумотномаси). Натижада ўқувчилар Самарқанд вилояти тожик ва ўзбек тилларига хос лексемаларнинг ҳосил бўлиши йўллари хусусида маълумотга эга бўлишларига имкон берган;.

тадқиқот натижалари асосида чоп этилган “Самарқанд вилояти ўзбек ва тожик  тилларида қўлланадиган бир хил сўзлар изоҳли луғати”да (ISNB 978-9943-14-531-3) 1000 га яқин сўзларнинг изоҳи берилган. Илмий натижалар асосида икки тиллиликка хос луғавий бирликларнинг маънолари бойиган, изоҳлари мукаммаллашган.