Мажитова Сабоҳат Жамиловнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Жомий ғазалиётидаги рамзий истилоҳларнинг луғавий ва мажозий маъноларини талқин қилиш усуллари”, 10.00.05–Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (тожик тили ва адабиёти) (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.3.PhD/Fil474.

Илмий раҳбар: Қуронбеков Аҳмадқул, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети. DSc.27.06.2017.Fil.02.03.

Расмий оппонентлар: Шокиров Туғрал Сирожович, филология фанлари доктори, профессор; Имомназаров Муҳаммад Cултанович, филология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Абдураҳмон Жомийнинг лирик асарлари конкорданс луғати асосида шоир ғазалларидаги рамзий ифодаларнинг лексик, мажозий ҳамда ирфоний-тасаввуфий маънолар оламини шоир яшаган давр сиёсий-ижтимоий, маънавий-мафкуравий ҳаёт воқелигидан келиб чиққан ҳолда талқин қилишнинг янги илмий усулларини яратишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

Абдураҳмон Жомий ғазалларидаги рамзий ифодаларнинг табиий ва ижтимоий воқелик билан боғлиқлиги, шоирнинг ўзига хос маъно яратиш маҳорати, ижод услуби, бадиий тимсолларнинг денотатив ва коннотатив хусусиятлари, компонент, когнитив, қиёсий-таърихий ёндашувлар асосида далилланган;

шоир ғазалиётидаги шеърий мисра ва байтлараро ҳар бир луғавий бирликнинг метафоризация жараёнидаги динамик ҳолати, рамзийлиги, семантик структураси, коммуникатив-прагматик хусусиятлари, дистрибутив таҳлил асосида аниқланиб, уларнинг лексик, мажозий ҳамда ирфоний-тасаввуфий маъно белгилари очиб берилган;

Абдураҳмон Жомийнинг “Фотиҳат уш-шабоб”, “Воситат ул-иқд” ва “Хотимат ул-ҳаёт” девонлари асосида тузилган конкорданс-луғат ёрдамида  шоир ғазалларида учраган энг юқори частотали луғавий бирликларнинг лексик-семантик хусусиятлари аниқланган;

шоир девонларидаги бадиий тимсолларнинг фонетик сатҳ бирликлари, яхлит матнлар ҳудуди ҳамда матнлараро муносабатларини конкорданс-луғат орқали тадқиқ этиш тамойилларининг афзалликлари илмий-назарий жиҳатдан исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Абдураҳмон Жомий лирикасидаги рамзий истилоҳларнинг луғавий ва мажозий маъноларини талқин қилиш усуллари ва ушбу тадқиқот доирасида олинган илмий натижалар асосида:

шоир ғазалиётининг “Фотиҳат уш-шабоб”, “Воситат ул-иқд” ва “Хотимат ул-ҳаёт”девонларининг илмий-танқидий матнларини саралаш ва улар асосида конкорданс луғат тузиш, қўлланилган сўз шакли меъёрларини аниқлаш ва энг фаол сўзларни лексик-семантик гуруҳларга ажратиш, “дил”, “жон” ва “ишқ” каби бадиий тимсолларнинг лингвопоэтик талқинлари ва уларнинг семантик майдонидаги маънолар силсиласини тадқиқ қилиш усулларини аниқлаш тамойилларидан Ф-1-135 рақамли “Алишер Навоий асарлари конкордансининг илмий-услубий тадқиқи” мавзусидаги фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 5 майдаги 89-03-1683-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши Алишер Навоий “Хамса” достонларининг конкордансини тузиш, фаол тимсолларнинг лингвостатистик талқинлари ва уларнинг семантик майдонидаги маънолар силсиласини тадқиқ қилиш усулларини аниқлаш тамойилларини мукаммаллаштиришга имконият яратган;

тожик ва ўзбек классик адабиётнинг материаллари асосида шеърият тилининг маъновий хусусиятларини, бадиий нутқда қўлланилиши ва миллий ўзига хос хусусиятларини аниқлашда Ф-1-06 рақамли “Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналарининг синтези” фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 17 июлдаги 89-03-2671-сони маълумотномаси). Илмий натижаларнинг татбиғи асосида ўзбек ва тожик классик шеърият тилининг маъно жилолари аниқланган, уларнинг бадиий услубда қўлланилиш услуби аниқлаштирилган, изоҳлари мукаммаллаштирилган;

Жомий ва Навоий асарларида кўтарилган умумбашарий муаммолар, мавзулар кўлами, миллий қадриятларга оид илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телеканалининг “Ижод завқи”, “Бедорлик”, “Таълим ва тараққиёт” туркумидаги кўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телеканали ДУКнинг 2018 йил 4 майдаги O`Z/K-1-79-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши томошабинларни классик адабиёт намуналари билан таништиришда, қизиқарли ва оммабоп бўлишига муҳим аҳамият касб этган.