Shaymardanov Zafar Shapaatovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sun’iy opal va uning asosidagi nanokompozitlar lyuminessensiyasi xususiyatlari va fotonli taqiqlangan zonasi», 01.04.05–Optika (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.4.RhD/FM158.
Ilmiy rahbar: Kurbanov Saidislam Saidgazievich, fizika-matematika fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti, DSc.30.05.2018.FM./T.65.01.
Rasmiy opponentlar: Semenov Denis Ivanovich, fizika-matematika fanlari doktori; Axmadjanov Turgunali, fizika-matematika fanlari nomzodi.
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat texnika universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: sun’iy opallarning sirt nurlanish markazlarining tabiatini, opal va uning bo‘shliqlariga kiritilgan elementlar lyuminessensiyasining spektral-kinetik xossalariga taqiqlangan fotonli zonasining ta’sirini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
sun’iy opal namunalarida spektri 400 va 500 nm to‘lqin uzunliklarida joylashgan maksimumlarga ega, uyg‘otuvchi yorug‘lik to‘lqin uzunligidan 700 nm to‘lqin uzunligigacha davom etadigan va so‘nish davomiyligi noeksponensial qonunga bo‘ysunadigan lyuminessensiya aniqlangan;
sun’iy opal namunalari haroratining ortishi, yuqori haroratda havoda va vakuumda qizdirish asosan 500 nm to‘lqin uzunligida joylashgan lyuminessensiya polosasi intensivligiga ta’sir qilishi aniqlangan;
sun’iy opalni eritish orqali olingan shaffof shishasimon namunaning lyuminessensiya spektrida, odatda sun’iy opallarga tegishli 500 nm to‘lqin uzunligida joylashgan lyuminessensiya polosasining yo‘qolishi kuzatilgan;
kukunsimon nanoo‘lchamli amorf dioksid kremniy zarralari ul`trabinafsha nur ta’sirida maksimumlari ~460 va ~530 nm to‘lqin uzunliklarida joylashgan lyuminessensiya namoyon qilishi, nanozarralar sirt maydonning kamayishi esa qisqa to‘lqin uzunligida joylashgan lyuminessensiya polosasining integral intensivligining o‘sishiga va uzun to‘lqin uzunligida joylashgan lyuminessensiya polosasining kamayishiga olib kelishi aniqlangan;
sun’iy opal g‘ovaklariga organik bo‘yoq kiritilishi opallarning sirt markazlaridan bo‘yoq molekulalariga uyg‘otilish energiyasining uzatilishi natijasida opal xususiy lyuminessensiyasining so‘nishi aniqlangan;
sun’iy opal–rux oksidi nanokompozitlarida rux oksidi nanokristallaridan sun’iy opalni tashkil qilgan kremniy dioksidi sharlari sirtida joylashgan nurlanish markazlariga uyg‘otuvchi energiyaning uzatilishi hisobiga rux oksidi eksiton lyuminessensiyasining so‘nishi topilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Sun’iy opal va uning g‘ovaklariga turli elementlar kiritish asosida yaratilgan nanokompozitlar optik va strukturaviy xossalarini o‘rganish natijalari asosida:
sun’iy opal asosida yaratilgan nanokompozitlarda organik bo‘yoq va matrisa o‘rtasidagi energiya uzatish hodisasini o‘rganish natijalari xorijiy jurnallarda (Chemistry of Materials 19, 5547-5552, 2007, IF: 9.466; Physical Chemistry C 114, 2403–2413, 2010, IF: 4.536; Colloid and Interface Science 357, 322–330, 2011, IF: 4.233) organik bo‘yoq Rodamin 6J asosli nanokompozitlarda olingan natijalar bilan qiyoslashda, ularni tushuntirish va tahlil qilish uchun foydalanilgan. Ilmiy natijalardan foydalanish Rodamin 6J asosli nanokompozitlar optik xususiyatlarini yaxshilashga imkon bergan;
rux oksidi nanokristallarini sintez qilish va ular lyuminessensiya polosalarining nanokompozitlarda o‘zgarishiga doir natijalar xorijiy jurnallarda (Physical Chemistry Chemical Physics-Royal Society of Chemistry 19, 27081, 2017, IF: 4.123; Applied Physics 123, 085702, 2017, IF: 2.04; Materials Science Materials in Electronics 28, 1605–1611, 2017, IF: 1.3) rux oksidi nanostrukturalarini sintez qilishda va ularni quyosh elementlarini yaratishda qo‘llash imkoniyatlarini o‘rganishda, kuzatilayotgan lyuminessensiya polosalarining tabiatini tadqiq qilishda olingan natijalarni tahlil qilish va tushuntirish uchun foydalanilgan. Ilmiy natijalardan foydalanish indiy kiritilgan rux oksidi nanostrukturalarida kuzatilgan binafsha lyuminessensiya polosasini rux vakansiyasi nuqsonlari bilan bog‘lashga imkon bergan.
