Султанова Зулфия Султановнанинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қорақалпоғистон республикаси шароитида юмшоқ буғдой ҳосили ва сифатини оширишнинг технологик асосларини такомиллаштириш», 06.01.08–Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.4.DSc/Qx83.

Илмий маслаҳатчи: Атабаева Халима Назаровна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети Нукус филиали.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Qx.42.01.

Расмий оппонентлар: Тешаев Фатулло Жўрақулович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Бобомирзаев Пирназар Хурсанович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори; Аманов Ойбек Аманович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Ўсимликшунослик илмий-тадқиқот институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Қорақалпоғистон Республикасининг турли тупроқ иқлим шароитларига мос кузги юмшоқ буғдой навларини танлаш, мақбул экиш ва озиқлантириш, тупроқ шўрининг салбий таъсирини камайтириш, юқори ва сифатли дон ҳосили етиштиришнинг ресурстежамкор агротехнологияларини ишлаб чиқишдан иборат.

II. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Қорақалпоғистон Республикасининг шимолий, марказий ва жанубий ҳудудлари ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитига мос, юқори ҳосил ва сифатли дон берадиган кузги юмшоқ буғдой навларининг биологик хусусиятларига мос ҳолатда минерал ўғитлар билан озиқлантиришнинг мақбул меъёрлари ишлаб чиқилган;

Қорақалпоғистон Республикасининг асосий буғдой етиштириш марказий минтақаси шароитида янги адаптив навлар уруғларининг унувчанглиги, қишлаб чиқиши, йиғин теримга сақланиб қолиши, фотосинтетик фаолияти, ҳосил тўплаш хусусиятлари аниқланган;

Қорақалпоғистоннинг географик ҳудудларига мос юмшоқ буғдой навларининг жадал ўсиши ва ривожланиши, яхши қишлаб чиқиши, совуқдан сақланиши, юқори ҳосил ва сифатли дон олишни таъминлайдиган экиш муддатлари аниқланган;

кузги буғдой навларининг мақбул озиқланиш майдони, ёруғлик ва иссиқлик билан таъминланиши, барг юзаси ва қуруқ модда тўплаши, озиқа моддалар билан таъминланиш даражаси, юқори ва сифатли дон ҳосили шаклланишида уруғни мақбул меъёрларда экиш орқали бошқариш мумкинлиги илмий асосланган;

Қорақалпоғистон Республикасининг ноқулай экстремал тупроқ иқлим шароитида кузги юмшоқ буғдойнинг дон ва нонбоплик сифатини оширадиган технологик тадбирларнинг мақбул ўлчамлари ишлаб чиқилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Қорақалпоғистон Республикаси шароитида юмшоқ буғдой ҳосили ва сифатини оширишнинг технологик асосларини такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:

буғдой етиштиришга ихтисослашган фермер хўжаликлари учун «Қорақалпоғистон Республикасида кузги буғдойни етиштириш технологияси бўйича тавсиянома» ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 11 январдаги 04-04/8-01/33-сон маълумотномаси). Натижада Қорақалпоғистон Республикаси шароитида фермер хўжаликларида кузги буғдойдан юқори ва сифатли дон ҳосили олишда қўлланма сифатида хизмат қилган;

кузги буғдойни мақбул муддатларда экиш технологияси Тахтакўпир тумани «Тайымбет» фермер хўжалигида жами145 гектар майдонга жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 11 январдаги 04-04/8-01/33-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида дон ҳосилдорлиги гектарига 43,8-44,9 центнер ва рентабеллик даражаси 60 фоизни ташкил этган;

кузги буғдойни гектарига 5,0 млн. дона унувчан уруғ меъёрида экиш технологияси Амударё, Чимбой, Хўжайли ва Нукус туманлари ғаллачилик фермер хўжаликларида жами 552 гектар майдонга жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 11 январдаги 04-04/8-01/33-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида фермер хўжаликларида кузги буғдойни мақбул экиш меъёрларида гектаридан 8,1 центнер қўшимча дон ҳосили олинган;

азотли ўғитларни мақбул меъёрларда қўллаш технологияси Нукус тумани «Сейит» фермер хўжалигида 110 гектар, Тўрткул тумани «Закиржон Тўрткўл Азамати» фермер хўжалигида 29 га, «Тўрткўлли Қумбоскон Турони» фермер хўжалигида 26 гектар майдонга жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 11 январдаги 04-04/8-01/33-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида кузги буғдойдан ўртача гекаридан 45,2 центнер дон ҳосили олишга эришилган.