Эшонкулова Нафиса Тиркашевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Термоксерофит Capparis spinosa L. ўсимлиги ёрдамида дашт ва чўл зоналарини ўзлаштириш ва биотехнологик маҳсулотлар олиш биотехнологияси», 03.00.12–Биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/B43.
Илмий раҳбар: Ахмедова Захро Рахматовна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жиззах давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Микробиология институти ва Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.В.38.01.
Расмий оппонентлар: Ташмухамедова Шохиста Собировна, биология фанлари доктори; Ёрматова Дилором Ёрматовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ботаника институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: микробиологик препаратлар билан Capparis spinosa L ўсимлигига ишлов бериш ва уни Ўзбекистоннинг чўл ҳудудларида ўстириб, ўсимлик мевалари асосида озиқ-овқат маҳсулотини тайёрлаш биотехнологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистон арид ҳудудларида ковул ўсимлигини тош уруғларига ксилотроф замбуруғи Aspergillus terreus H9 ферменти орқали ишлов бериш, унинг самарадор, униб чиқиш даражасини 91,0% гача кўтарадиган янги энзимотехнологик услуби ишлаб чиқилган;
Capparis spinosa ўсимлиги уруғ ва кўчатларига экологик хавфсиз «Микрозим-2» препарати қўлланилганда арид ҳудудлари ўзлаштирилишида тупроқ унумдорлиги ошганлиги аниқланган;
арид ҳудудларда ковул етиштириш жараёнида тупроқнинг биологик фаоллиги, микроорганизмлар миқдор кўрсаткичи, ферментатив фаоллиги, нафас олиши, гумус ва азот миқдорлари ошганлиги исботланган;
ёввойи ва маданийлаштирилган ўсимликларнинг вегетатив органлари қиёсий морфологик ўзгаришлари, ривожланиши, фитомасса чиқими, мева элементлари, хосилдорлиги, меваларининг биокимёвий таркибининг солиштирма кўрсаткичлари аниқланган;
ковул сарҳил меваси таркибидаги таннин, ошловчи моддаларнинг миқдорларини замбуруғ фенолоксидаза ферментлари ёрдамида мўътадиллашнинг энзиматик усули ишлаб чиқилган;
ковул гулғунчасининг хамиртуруш фаоллигини, биомасса чиқимини, ўсиш вақтининг қисқартирилишига олиб келиши ва унинг ёрдамида тайёрланган профлактик хусусиятига эга нон маҳсулоти тайёрлаш рецептураси ишлаб чиқилган;
маданийлаштирилган ковул мева элементларидан тайёрланган озуқа маҳсулотларининг хавфсизлик ва токсикологик хусусиятлари асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Термоксерофит Capparis spinosa L. ўсимлиги ёрдамида дашт ва чўл зоналарини ўзлаштириш ва биотехнологик маҳсулотлар олиш биотехнологияси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Capparis spinosa L. (ковар) ўсимлиги Жиззах вилоятининг Ғаллаорол, Бахмал, Ш.Рашидов туманларининг фермер хўжаликларида дашт ва чўл ҳудудларини ўзлаштириш ва биомелиорация қилишга жорий этилган (Ўзбeкистон Рeспубликаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 14 ноябрдаги 02/20-586-сон маълумотномаси). Натижада чўл зоналарида ўсадиган ўсимликлар майдонлари кенгайтириш ва тупроқнинг унумдорлиги, биологик, экологик ҳолатлари яхшиланиш имконини берган;
термоксерофит Capparis spinosa L. ковар ўсимлиги Жиззах вилоятининг Зафаробод тумани “Ковулчилик ва доривор ўтлар” фермер хўжалигида амалиётга жорий этилган (Ўзбeкистон Рeспубликаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 14 ноябрдаги 02/20-586-сон маълумотномаси). Натижада ковар ўсимлигини қаламчаси ва уруғидан экиб кўпайтирилган ҳамда чўл зоналарини ўзлаштирилишига тупроқнинг мелиоратив ҳолати яхшиланиш имконини берган.
