Makamov Abdusalom Xasanboevichning

falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “G‘o‘zaning xromosomasi almashtirilgan genetik xaritalash populyasiyalarini tadqiq qilish va molekulyar tavsiflash”, 03.00.14–Genomika, proteomika va  bioinformatika (biologiya fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.2.PhD/V78.

Ilmiy rahbar: Abduraxmonov Ibroxim Yulchievich, biologiya fanlari doktori, professor, akademik.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Genomika va bioinformatika markazi.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi instituti va O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.29.08.2017.V.53.01.

Rasmiy opponentlar: Rizaeva Safiya Mamedovna, biologiya fanlari doktori, professor; Kadirova Dilbar Abdullaevna, biologiya fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va etishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: g‘o‘zada xromosomasi almashtirilgan populyasiya yaratish va qimmatli xo‘jalik belgilarini DNK markerlari asosida molekulyar tavsiflashdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ilk bor respublika paxtachiligida g‘o‘za genomini tadqiq etishda xromosomasi almashtirilgan liniyalarni qo‘llab, qimmatli xo‘jalik belgilarni boshqaruvchi QTL lokuslar/genlar aniqlangan;

g‘o‘zada tolaning sifat belgilari, xususan, tola uzunligi, pishiqligi va cho‘ziluvchanligi hamda agronomik belgilardan bitta ko‘sakdagi paxta og‘irligi va tola indeksi kabi belgilari bilan genetik birikkan BNL1030, BNL4028, BNL1414, Gh247, BNL1317, Gh118, TMB0812, BNL3660 va BNL0946 markerlari aniqlangan;

RIL populyasiyasida miqdoriy belgilar lokuslari (QTL)ni xaritalash asosida tola sifati va agronomik belgilar bilan birikkan 28 ta QTL lokuslari aniqlangan;

aniqlangan QTL lokuslaridan ikkitasi tola sifati va to‘rttasi agronomik belgilar bo‘yicha barqaror lokuslar ekanligi isbotlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

G‘o‘zada xromosomasi almashtirilgan liniya ishtirokida RIL populyasiyasini yaratish va ularda qimmatli xo‘jalik belgilarni QTL xaritalash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:

xromosomasi almashtirilgan (CS-B) liniyalarda aniqlangan va ma’lum bir xromosomaga xos bo‘lgan yuzdan ortiq DNK markerlari 201405-NSF_CECS “G‘o‘zaning CS-B, CS-T va CS-M liniyalarida almashtirilgan xromosomalarni DNK markerlar yordamida molekulyar tasdiqlash” loyihasida boshqa g‘o‘za turlaridan almashtirilgan xromosomalarni molekulyar tasdiqlash uchun foydalanilgan (AQSh Qishloq xo‘jaligi departamentining 2018 yil 25 maydagi ma’lumotnomasi). Natijada g‘o‘zaning xromosomasi almashtirilgan CS-B(G.barbadense), CS-T (G.tomentosum) va CS-M (G.mustelinum) liniyalaridagi almashtirilgan xromosomalarni aniqlash imkonini bergan;

ma’lum bir xromosomalarga xos bo‘lgan DNK markerlari F-5-31 raqamli “Monosomlari bir xil shaklga keltirilgan va tartibli raqamlangan Gossypium hirsutum L. g‘o‘zasining monosom liniyalari to‘plami yordami bilan markerli genlarning xromosomada joylashuvini aniqlash” loyihasida nuqsonli xromosomalarni identifikatsiya qilishda foydalanilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2018 yil 24 maydagi 89-03-2006-son ma’lumotnomasi). Natijada g‘o‘zaning monosomik liniyalarida nuqsonli xromosomalarni aniqlash imkonini bergan;

yagona xromosomaga xos bo‘lgan RIL populyasiyasi respublikada yetakchi bo‘lgan “Genom texnologiyalari asosida yaratilgan noyob g‘o‘za va boshqa ekinlar genofondi” noyob ob’ektiga kiritilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2018 yil 18 maydagi 4/1255-1301-son ma’lumotnomasi). Natijada RIL populyasiyasi g‘o‘za germoplazmasi kolleksiyasini boyitish va genetik xilmaxilligini oshirish uchun xizmat qilgan.