Насиров Азимидин Нормаматовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Одил Ёқубов романлари поэтикаси”, 10.00.02–Ўзбек адабиёти (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018. 1.DSc/Fil105.

Илмий маслаҳатчи: Умуров Ҳотам Икромович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSс.27.06.2017.Fil.02.03.

Расмий оппонетлар: Тўраев Дамин, филология фанлари доктори, профессор; Каримов Наим Фотихович, филология фанлари доктори, профессор, академик; Каримов Баҳодир, филология фанлари доктори, профессор.

 Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқот мақсадининг: роман поэтикаси негизида алоҳида ижодкор – Одил Ёқубовнинг жанр поэтик структурасини янгилашдаги ўзига хослигини тизимли асосда, адабий жараён контекстида тадқиқ этиш натижасида назарий умумлашмалар ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

поэтика тушунчаси англатадиган мазмун-моҳият мавжуд назарий қарашларни  умумлаштирган ҳолда яхлит адабий жараён контекстида очиб берилган;

Одил Ёқубов романлари поэтикаси бадиий матни семантик-структур қатламлари моҳияти хусусий, назарий ва тарихий поэтика йўсинида яхлит тизим сифатида умумлаштирилган ва илмий-назарий жиҳатдан асосланган;

романлардаги фалсафий фикр ифодасида поэтик нутқ, бадиий мушоҳада  ўзига хос жанрий хусусиятлари шаклий ихчамлик, фалсафий мушоҳаданинг теранлиги, мантиқий изчиллик, бадиий функционаллик аниқланган;

адиб тарихий романлари қиёсий-типологик таҳлили асосида асар воқеаларининг ҳаётий асослари ва поэтик ифодага кўчиш жараёнларининг муштараклиги асослаб берилган;

индивидуал ижодкор поэтик маҳоратининг ички ривожи  ва тадрижи соф эстетик қонуниятлар негизидава жаҳон адабиётшунослигининг устувор концепцияларига мувофиқўрганилиб, миллий романий тафаккур тараққиётидаги ижтимоий-психологик омилларнинг яхлит тизим эканлиги исботланган;

адиб романлари асосида сюжет ва композицион яхлитлик, бадиий концептуаллик, характер ва руҳият ифодасининг хронотоп поэтикаси билан узвий боғлиқлиги очиб берилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Адабиёт назарияси, роман поэтикаси Одил Ёқубов ижодини жаҳон бадиий тафаккури контекстида типологик тадқиқ этиш, миллий адабиёт назариясининг тарихий-бадиий, илмий-назарий асосларини ишлаб чиқиш, илмий-амалий натижаларни белгилаш асосида:

роман поэтикаси, роман хронотопи, эпос, роман, қисса жанрлари типологиясига доир хулосалардан Ўзбекистон Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг ФА-Ф1 ГОО2 рақамли “Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш” фундаментал лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 12 апрелдаги 89-03-1399-сон маълумотномаси). Илмий натижалар асосида ўзбек романчилигининг тарихий тараққиёти, бу жараёнда Одил Ёқубов ижоди ва романлари бадиятидаги халқ оғзаки ижоди анъаналарининг тасвири муаммолари очиб берилган;

ижодкор яратган бадиий асарларни қиёсий ўрганиш, асардан асарга  услубий мукаммаллашиш жараёнларига эътибор қаратилган бўлиб, Ф1-ФА-0-55746 рақамли “Марказий Осиё халқлари адабий қўлёзма ёдгорликларини тадқиқ этиш. Ўзбекистон шоир ва ёзувчилари архивини тўплаш ва уларни илмий тавсифлаб нашрга тайёрлаш” фундаментал илмий тадқиқотини бажаришда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 12 апрелдаги 89-03-1399-сон маълумотномаси). Олинган назарий ва амалий натижаларнинг қўлланилиши натижасида роман поэтикаси, жанр, композиция, образ хронотопига доир назарий хулосаларга эга бўлинган;

Одил Ёқубов ижодий меросининг Марказий Осиё халқлари адабиётига  ва бадиий тафаккурига кўрсатган таъсири, унинг романларининг қиёсий ва илмий тасниф масалаларига оид назарий хулосалар Навоий давлат педагогика институтида бажарилган Ф1-F8-0-19919 рақамли “Ўзбек мифологияси ва унинг бадиий тафаккур тараққиётида тутган ўрни” мавзусидаги фундаментал лойиҳада татбиқ этилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 12 апрелдаги 89-03-1399-сон маълумотномаси). Илмий натижалар асосида бадиий тафаккурнинг шаклланишида адабий алоқаларнинг роли, романлардаги образлар силсиласи ва уларнинг семантик-структурал хоссалари белгиланган, адабий таъсир, анъанавийлик, новаторлик муаммоларига асосланган;

Одил Ёқубов романларининг элликдан ортиқ тилларга таржима этилиши, туркий халқлар адабиётида жанр тараққиётининг ифодаси жараёнидаги хулосалардан Озарбайжон Миллий Илмлар академияси Низомий Ганжавий номидаги Адабиёт институтининг “Озарбайжон-Туркманистон-Ўзбекистон адабий алоқалари” бўлимида адабий алоқалар, жанрий ўзгаришлар, хронотоп назарияси, романий тафаккур юзасидан чиқарилган хулосаларга таянилган (Озарбайжон Миллий Илмлар академияси Низомий Ганжавий номидаги Адабиёт институтининг 2018 йил 24 апрелдаги 48-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек романларидаги бадиийлик ва шахс концепциясининг талқини, поэтик хусусиятлар ҳақидаги билмларини оширишга эришилган;

шахс концепцияси, руҳият талқини, романий тафаккур, образларнинг поэтик хусусиятлари ҳақидаги хулосалардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2018 йил 13 мартдаги “Анъанавий йиллик наср” йиғилишида фойдаланилган (Ёзувчилар уюшмаси-нинг 2018 йил 24 апрелдаги 01-03/488-сон маълумотномаси). Илмий натижанинг амалиётга тадбиқ этилишида кейинги йиллар замонавий романларидаги адабий-эстетик ҳодисаларни типологик ўрганиш бўйича назарий умумлашмалар ишлаб чиқишга хизмат қилган;

Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O‘zbekiston” телерадиоканалининг “Бедорлик”, “Ижод завқи”, “Таълим ва тараққиёт” номли туркум кўрсатувида диссертация натижалари муҳим методологик асос вазифасини бажариб келмоқда (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O‘zbekiston” телеканалининг 2018 йил 13 апрелдаги O‘z/R-s-71-сон маълумотномаси). Натижада Одил Ёқубов ижодининг маънавий-маърифий, ижтимоий-эстетик аҳамиятини атрофлича ёритишга асос бўлган.