Набиев Иброхимжон Муродил ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Жигар эхинококкини жарроҳлик даволаш натижаларини яхшилаш йўллари», 14.00.27 – «Хирургия» (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Â2023.2.PhD/Tib3630.
Илмий раҳбар: Нишанов Муроджон Фозилжонович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.95.01.
Расмий оппонентлар: Хакимов Мурод Шавкатович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Нуритдинов Ориф Толипович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ташриҳ вақтида қолдиқ бўшлиққа антипаразитар ва яллиғланишга қарши комплекс ишлов бериш орқали йиринглаш билан асоратланган жигар эхинококкозини хирургик даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тадқиқ қилинаётган маҳаллий антисептик воситаси ёруғликни сингдиришнинг юқори спектрига эга эканлиги, бунда олинган спектрал диапазон ультрабинафша, кўк ва яшил спектрларда нурлантириш ёрдамида антипаразитар самарани кучайтириш учун фотофаоллаштиришни ўтказиш имконини бериши исботланган;
антисептик суюқликка яшил спектрда лазерли таъсир кўрсатиш уч дақиқа давомидаёқ натив эхинококк суюқлигидаги сколексларнинг тўлиқ денатурацияси, антипаразитар фаолликни кучайиши ва тезлашиши билан намоён бўлувчи фотосенсибилизацияловчи самарани таъминлаши аниқланган;
фотодинамик самаранининг фиброз капсула ва унинг атрофидаги жигар тўқимаси гистотузилмасига таъсирининг яллиғланиш реакциялари фаоллигининг регресси ва регенерация жараёнларининг кучайиши билан тавсифланувчи морфологик ҳусусиятлари аниқланган;
жигардаги йиринглаш билан асоратланган эхинококк кистасининг қолдиқ бўшлиғига антипаразитар ва яллиғланишга қарши ишлов беришнинг инфрақизил лазерли таъсирни қўллаш, сўнгра фотодинамик рағбатлантиришни таъминлаш учун антисептик воситани яшил спектрал диапозонда нурлантириш билан тавсифланувчи усули ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Андижон давлат тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2024 йил 29 апрелдаги 06/20-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Андижон давлат тиббиёт институти экспертлар кенгаши томонидан 2024 йил 30 январдаги 6i-05/u -сон маълумотномаси билан расмийлаштирилган):
биринчи илмий янгилик: тадқиқ қилинаётган маҳаллий антисептик препарати ёруғни сингдиришнинг юқори спектрига эгалиги исботланиб, бунда олинган спектрал диапазон, ултрабинафша, кўк ва яшил спектрларда нурлантириш ёрдамида паразитларга қарши самарасини кучайтириш учун фотофаоллаштиришни ўтказиш имконини беради; Илмий янгиликнинг аҳамияти: бунда ўтказилган спектрофотометрик таҳлил (тўлқин узунлигига қараб келиб тушаётган ёруғликни сингдириш жадаллиги) шуни кўрсатадики, ФарГАЛС номли маҳаллий антисептик препарати 330-550 нм режимида ёруғни сингдириш юқори спектрига эга эканлиги, бунда олинган спектрли диапазон, ултрабинафша  (365-405 нм), кўк (440-445 нм) ва яшил (520-525 нм) спектрларда фотофаоллаштиришни ўтказиш имконини бериши аниқланди; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: жигар эхинококкини жарроҳлик даволаш натижаларини яхшилаш йўллари учун олинган илмий-амалий янгиликларни Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (08.02.2024й.; №31 сонли буйруғи) ва Наманган вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (02.02.2024й.; №24 сонли буйруғи) бўлимлари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: жигар эхинококкэктомиясидан кейин қолдиқ бўшлиғига ишлов беришда жарроҳлик даволаш тактикаси такомиллаштирилган аралашувларидан кейин юзага келиш мумкин бўлган асоратлар сонини минималлаштириш; амалиётдан кейинги реабилитация сифатини ошириш; беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш ва меҳнат фаолиятига қайтариш; • интраоперацион асоратларнинг частотаси мос равишда камайтириш. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: қўйидагилардан иборат: йиринглаш билан асоратланган жигар эхинококкози бўйича қолдиқ бўшлиғига ишлов беришнинг таклиф этилган усули ҳисобидан тадқиқот натижаларини жорий этилиши жарроҳлик амалиётидан кейин касалхонада бўлиш босқични 9,1±1,4-дан 7,7±1,3 суткагача, дренажни олиб юриш муддатини 16,9±12,5 дан 9,3±6,3 суткагача, кузатувнинг икки ой давомида асоратларнинг умумий частотасини 47,4% дан 19,0%-гача қисқартириш имконини бериб, умуман олганида бу нарса яхши натижалар улушини 63,2% дан 90,5%-гача ошишини ва қониқарсиз натижалар частотасини 12,3% дан 2,4% камайтирилишини таъминлаб берган. Юқоридаги натижалар таҳлилидан хулоса қиладиган бўлсак: беморлар шифохонада қолиш кунини мазкур амалиётлар тадбиғи натижасида ўртача 1,4 кунга (9,1±1,4 - 7,7±1,3=1,4 кун) қисқаришидан 350 700 сўм (1 кунлик шифохонада қолиш нархи 250 500 сўм) иқтисод қилинади (Фарғона вилояти КТТМ ва Наманган вилояти КТТМ прейскурантига кўра); дренажлаш муддати 7,6 кунга (16,9-9,3=7,6 кун) қисқариши натижасида, сарфланадиган ҳаражат (жароҳатга ишлов бериш воситалари, боғлам материаллар, қўшимча антисептиклар ҳамда антибиотиклар) 1 кун учун ўртача 48 000 сўмни ташкил этганда 364 800 сўмни иқтисод қилишга эришилади (Фарғона вилояти КТТМ ва Наманган вилояти КТТМ прейскурантига кўра); қониқарсиз натижалар частотаси 12,3% дан 2,4%гача, яъни ўртача 5,125 маротабага камайди (12,3/2,4=5,125). Натижада қониқарсиз натижалар яхшиланишидан, 1204375 сўм (ҳар бир холат учун ўртача 235000 сўм сарфланиши ҳисобидан) иқтисод қилинди; Юқоридагилардан келиб чиқиб жами 1 нафар бемор учун иқтисодий тежаш кўрсатгичи 1919875‬ сўмни ташкил этса, бунда йиллик иқтисодий тежаш кўрсаткичи 15359 000 сўмни ташкил этади (8 нафар бемор учун). Хулоса: таклиф этилаётган янгича усулларни амалиётга тўла жорий этилиши бир бемор учун 1919875 сўм иқтисод қилинишига олиб келди. Бунинг натижасида йиллик иқтисодий тежаш кўрсаткичи 15359000 сўмни ташкил этади (8 нафар бемор учун). Шунда йиллик бюджет маблағларидан 4607700 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 10751300 сўм миқдорда иқтисод қилинди.
иккинчи илмий янгилик: яшил спектрдаги лазер нурланишни антисептик суюқлигига ўтказаётган таъсири, уч дақиқа давомидаёқ нативли эхинококк суюқлигидаги сколексларни тўлиқ денатурацияси билан паразитларга қарши фаолликни тезлаштириш ва кучайтириш билан намоён этиладиган фотосенсибиллаштириш самарасини таъминлаши аниқланди; Илмий янгиликнинг аҳамияти: антисептик эритмани яшил спектрал диапазонда нурлантириш билан фотодинамик стимуллашда жигар эхинококки фиброз капсуласининг морфологик ҳусусиятлари ва унинг гистологик тузилмаси ҳақидаги тасаввурлар доирасини кенгайтиришда, эркин водородли радикалнинг акцептор ҳусусиятларини фаоллаштириш билан тавсифланадиган ҳамда эхинококк муртак элементларининг ҳужайрали мембранасини тўлик бузиш имконини берувчи гермицидли таъсирни фотодинамик кучайтириш механизмига аниқлик киритишда муҳим ўринни тутиши билан изоҳланади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: жигар эхинококкини жарроҳлик даволаш натижаларини яхшилаш йўллари учун олинган илмий-амалий янгиликларни Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (08.02.2024й.; №31 сонли буйруғи) ва Наманган вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (02.02.2024й.; №24 сонли буйруғи) бўлимлари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: эхинококкэктомиядан кейин яқин ва узоқ давр давомида юзага келиши мумкин бўлган асоратлар ва хатолар сонини кескин камайтириш; асоратларнинг частотасини камайтириш натижасида беморларнинг тактикавий амалиётдан олдинги ва кейинги давр реабилитация вақти тезроқ амалга ошиб, ушбу ҳолатлардаги беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга эришилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: мазкур усулларни тадбиқ этилиши натижасидаги натижаларни дифференцияланган баҳолаш учун биз беморларни Clavien-Dindo таснифига мувофиқ жарроҳлик амалиётидан кейинги асоратларнинг муҳимлиги бўйича ажратилганида, асосий гуруҳда қўшимча инвазив чора-тадбирларни ўтказишни талаб этувчи асоратлар мавжуд бўлмаган, 3-та (7,1%) узоқроқ дренажни талаб этувчи асоратлар, ҳамда 3-та (7,1%) аҳамиятсиз асоратлар қайд этилган. Қиёслаш гуруҳила эса умуман бошқача вазият – 2-та (3,5%:) қўшимча инвазив чора-тадбирларни ўтказишни талаб этувчи асоратлар, 14-та (24,6%) узоқроқ дренажни талаб этувчи асоратлар ва фақатгина 6-та (10,5%) аҳамиятсиз асоратлар (÷2=8,044; df=3; p=0,046). Áó натижалар асосида хулоса қиладиган бўлсак: қўшимча инвазив чора-тадбирларни ўтказишни талаб этувчи асоратлар 3,5 маротаба кам талаб этилса (ҳар бир инвазив чора тадбирлар учун ўртача 205000 сўм сарфланди) шунда 717 500 сўм иқтисодий тежашга эришилади (Фарғона вилояти КТТМ ва Наманган вилояти КТТÌ прейскурантига кўра); дренаж давомийлиги ўртача 3,5 баробарга (24,6%/7,1%) қисқариши натижасида, бу муддат доирасида қўшимча иқтисодий тежаш кўрсатгичи ўртача 588000 (168000*3,5=588000) сўмни ташкил этади (Фарғона вилояти КТТМ ва Наманган вилояти КТТМ прейскурантига кўра); Þқоридагилардан келиб чиқиб мазкур усулларни амалиётга тадбиғи натижасида: 1 нафар бемор учун иқтисодий тежаш кўрсатгичи 1305500 сўмни ташкил этса, бунда йиллик иқтисодий тежаш кўрсаткичи 18 277000‬ сўмни ташкил этади (14 нафар бемор учун). Õóëîñà: антисептик эритмани яшил спектрал диапазонда нурлантириш билан фотодинамик стимуллашни жигар эхинококкида қўллашни амалиётга жорий этиш натижасида бир бемор учун 1305500 сўм иқтисод қилинишига олиб келди. Тажрибада келтирилган 14 нафар бемор учун, бу иқтисодий тежаш кўрсатгичи йиллик 18277000 сўмни ташкил этди. Бунда мазкур усулнинг амалиётга татбиғи ёрдамида йиллик бюджет маблағларидан 5483100 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 12793900 сўм миқдорда иқтисод қилинди.
учинчи илмий янгилик: фотодинамик самарани фиброз капсула ва жигар ён тўқималарининг гистотузилмасига ўтказаётган таъсирининг морфологик ҳусусиятлари аниқланиб, улар яллиғланиш реакциялар фаоллигининг регресси ва регенератор жараёнларини кучайиши билан тавсифланадилар; Илмий янгиликнинг аҳамияти: жигардаги эхинококк кистасининг йиринглаш билан асоратланган қолдиқ бўшлиғига, инфрақизил лазер нурлантириш ва антисептикни яшил спектрал диапазонда кейинги фотодинамик стимуллаш билан тавсифланадиган паразитлар ва яллиғланишга қарши ишлов бериш бўйича ишлаб чиқилган усул нативли эхинококк суюқлигидаги сколексларни тўлиқ денатурацияси билан паразитларга қарши фаолликни тезлаштириш ва кучайтиради, фиброз капсуласида регенератор жараёнларни кучайтириш билан яллиғланиш реакциялар фаоллигини камайтиради, натижада беморларнинг тиббий ва ижтимоий реабилитация муддатлари қисқартирилишига эришилади; Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: жигар эхинококкини жарроҳлик даволаш натижаларини яхшилаш йўллари учун олинган илмий-амалий янгиликларни Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (08.02.2024й.; №31 сонли буйруғи) ва Наманган вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (02.02.2024й.; №24 сонли буйруғи) бўлимлари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: лазеротерапия ҳамда маҳаллий антисептик воситани кенг қўллаш натижасида гермицидли ҳамда жароҳатлар эрта битишига эришиш; яқин ва узоқ давр давомида юзага келиши мумкин бўлган асорат ва хатолар сонини кескин камайтириш; асоратларнинг частотасини камайтириш орқали беморлар операциядан кейинги реабилитация вақтини тез амалга ошириш ҳамда фаол ижтимоий шунингдек меҳнат фаолиятига қайтаришга эришиш; ушбу касаллика чалинган беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: мазкур усулларни тадбиғи натижасида асосий гуруҳда беморларнинг ярмидан кўпроқ қолдиқ бўшлиғи дренажидан 10 суткагача бўлган муддатда халос бўлса– 34 (81%), қиёслаш гуруҳида ушбу муддатда дренаждан фақат 19-нафар беморлар халос бўлганлар (33,3%) (÷2=28,047; df=5; p<0,01). Буни устига, қиёслаш гуруҳининг 8-нафар беморларда (14%) дренажлаш давомийлиги 30 суткадан ортиғини ташкил қилган. Кузатувнинг 2 ойи давомида жигарнинг асоратланган эхинококкозини жарроҳлик даволаø бўйича умумлаштирилган натижаларини таҳлили шуни кўрсатадики, қиёсий гуруҳда яхши натижалар фақат 63,2% ҳолатларда қайд этилган, асосий гуруҳда эса– 90,5% ҳолатларда (÷2=9,620; df=2; p=0,009). Тегишлича, қониқарсиз натижалар асосий гуруҳда 5 баробарга каìðîқ бўлган 2,4%,-га қарши 12,3%. Óìóìèé хулоса қилсак, бунда 1 беморда: керакли диагностика тадбирлари арсеналини минимал даражага камайтириш натижасида беморнинг турли диагностик ва даволаш тактикаси даври қисариши хисобига ўртача хисобда 1 700 000 сўм маблағ иқтисод қилинишга олиб келадè, яъни: мазкур патологияли беморларда одатда сарф қилингандиган ўртача умумий  харажатлар: 6800000 сўм (Фарғона вилояти КТТМ ва Наманган вилояти КТТМ прейскурантига кўра); таклиф этилган усуллар ёрдамида тўғри танланган даволаш тактикаси натижасида, янги жарроҳлик амалиётининг жорий этилиши ҳисобидаги ўртача умумий  харажатлар: 5100000 сўм (Фарғона вилояти КТТМ ва Наманган вилояти КТТМ прейскурантига кўра); ((одатда мазкур патологияда сарф қилингандиган ўртача умумий  харажат) 6800000 сўм  – (таклиф этилган усуллар ёрдамида тўғри танланган даволаш тактикаси натижасида, янги жарроҳлик амалиётининг жорий этилиши хисобидаги ўртача умумий  харажат) 5100000 ñ¢ì = 1700000 сўм (иқтисод қилинадиган сумма)), бунда эса йиллик иқтисодий кўрсаткич 40800000‬ сўмни ташкил этди (8 нафар бемор учун). Натижада: йиллик бюджет маблағларидан 12240000‬ сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 28560000 сўм миқдорда иқтисод қилинди. Õóëîñà: бунда мазкур усулларни жарроҳлик амалиётига жорий этиш натижасида бир бемор учун 1700000 сўм иқтисод қилинишига олиб келди. Тажрибада келтирилган 8 нафар бемор учун, бу иқтисодий тежаш кўрсатгичи йиллик 40800000 сўмни ташкил этди. Йиллик бюджет маблағларидан 12240000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 28560000 сўм миқдорда иқтисод қилинди.
тўртинчи илмий янгилик: жигардаги йиринглаш билан асоратланган эхинококкли кистанинг қолдиқ бўшлиғига яллиғланишга ва паразитларга қарши ишлов бериш усули ишлаб чиқилиб, у инфрақизил лазер нурлантириш, сўнгра эса, фотодинамик стимуллашни таъминлаш учун, антисептикни яшил спектрал диапазонда нурлантириш билан тавсифланади; Илмий янгиликнинг аҳамияти: жигардаги эхинококк кистасининг йиринглаш билан асоратланган қолдиқ бўшлиғига, инфрақизил лазер нурлантириш ва антисептик эритмани яшил спектрал диапазонда нурлантириш билан фотодинамик стимуллашда жигар эхинококки фиброз капсуласининг морфологик ҳусусиятлари ва унинг гистологик тузилмаси ҳақидаги тасаввурлар доирасини кенгайтиришда, эркин водородли радикалнинг акцептор ҳусусиятларини фаоллаштириш билан тавсифланадиган ва эхинококк муртак элементларининг ҳужайрали мембранани тўлик бузиш имконини берувчи гермицидли таъсирни фотодинамик кучайтириш механизмига аниқлик киритишда муҳим ўринни тутиши билан изоҳланади. Бу олинган натижалар асосида эса паразитнинг ҳужайрали тузилмасини ҳаттоки шўъба пуфак ёки фиброз капсуласини ичида ҳам бузишни имконини берувчи, маҳаллий яллиғланишга қарши самарани ва микроциркуляцияни кучайтирилиши натижасида репаратив жараёнларни тезлаштириб жарроҳликдан кейинги маҳаллий асоратларни кескин камайишига олиб келувчи даволаш усули ишлаб чиқилган (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг ихтирога патенти №IAP 2023 0001 04.01.2023); Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: жигар эхинококкини жарроҳлик даволаш натижаларини яхшилаш йўллари учун олинган илмий-амалий янгиликларни Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (08.02.2024й.; №31 сонли буйруғи) ва Наманган вилояти кўп тармоқли тиббий маркази (02.02.2024й.; №24 сонли буйруғи) бўлимлари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: жигардаги эхинококк кистасининг йиринглаш билан асоратланган қолдиқ бўшлиғига, инфрақизил лазер нурлантириш ва антисептик эритмани яшил спектрал диапазонда нурлантириш билан фотодинамик стимуллашда яллиғланиш реакциялар ва қолдиқ бўшлиқдаги гелминтларни ҳаётий шакиллаирини максимум даражада йўқ қилишга эришилди, шунингдек юзага келиши мумкин бўлган асоратлар олди олинди; беморлар реабилитация вақти қисқарди; ҳаёт фаолияти ўзгарди; меҳнат фаолияти яхшиланди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: йиринглаш билан асоратланган жигар эхинококкози бўйича жарроҳлик амалиётидан кейин қолдиқ бўшлиғига ишлов беришнинг таклиф этилган усул, жарроҳлик давосидан кейинги касалхонада даволаниш босқичини 9,1±1,4 дан 7,7±1,3 суткагача, дренажни олиб юриш муддатини 16,9±12,5 дан 9,3±6,3 суткагача, асоратларнинг умумий частотасини 47,4% дан 19,0% гача(p=0,008) қисқартиришни, шу жумладан, Clavien-Dindo бўйича II оғирлик даражасини 24,6% дан 7,1% гача ва III-даражани 12,3% дан 2,4% гача пасайтириш имконини беради. Умуман олганида, буларнинг ҳаммаси яхши натижалар улушини 63,2% дан 90,5% ошишига ва қониқарсиз натижаларни 12,3% дан 2,4% гача (p=0,009) пасайишига олиб келади. Бундан кўриниб турибдики ўз ичига маҳаллий антисептик ёрдамидаги ишлов ҳамда лазер билан нурлатиш натижасида, беморнинг операциядан кейинги даврдаги амалиётларнинг қисқариши, шифохонада қолиш муддати ҳамда кечги асортатлар учрашининг камайиши натижасида ўртача ҳисобга 1 бемор учун 2 350 000 сўм маблағ иқтисод қилинишга олиб келади, яъни: мазкур патологияли беморларда қўшимча асоартлар ҳамда қониқарсиз натижалар натижасида одатда сарф қилингандиган ўртача умумий  харажатлар: 7250000 сўмни ташкил этади (Фарғона вилояти КТТМ ва Наманган вилояти КТТМ прейскурантига кўра); таклиф этилган усуллар ёрдамида тўғри танланган даволаш тактикаси натижасида, янги жарроҳлик амалиётининг жорий этилиши ҳисобидаги ўртача умумий  харажатлар: 4900000‬ сўм (Фарғона вилояти КТТМ ва Наманган вилояти КТТМ прейскурантига кўра); ((одатда мазкур патологияда сарф қилингандиган ўртача умумий  харажат) 7250000 сўм  – (таклиф этилган усуллар ёрдамида тўғри танланган даволаш тактикаси натижасида, янги жарроҳлик амалиётининг жорий этилиши хисобидаги ўртача умумий  харажат) 4900000‬ сўм = 2350000 сўм (иқтисод қилинадиган сумма)), бунда эса йиллик иқтисодий кўрсаткич 23500000 сўмни ташкил этди (10 нафар бемор учун). Бунинг натижасида: йиллик бюджет маблағларидан 7050000‬ сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 16450000 сўм миқдорда иқтисод қилинди. Хулоса: бунда мазкур лазеротерапия усулини амалиётга жорий этиш натижасида бир бемор учун 2350000 сўм иқтисод қилинишига олиб келди. Тажрибада келтирилган 10 нафар бемор учун, бу иқтисодий тежаш кўрсатгичи йиллик 23500 000 сўмни ташкил этди. Йиллик бюджет маблағларидан 7050000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 16450000 сўм миқдорда иқтисод қилинди.