Sayt test rejimida ishlamoqda

Зокиров Ботиржон Қобилжон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Бронхиал астма бўлган болаларда аллергик ринитни шакллантириш омилларини комплекс баҳолаш”, 14.00.09-Педиатрия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.3.PhD/Tib2044.
Илмий рахбар: Азизова Нигора Давлятовна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/30.12.2019.Tib.102.01.
Расмий оппонентлар:  Шарипов Рустам Хайитович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Миррахимова Мактуба Хабибуллаевна тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади бронхиал астма бўлган болаларда аллергик ринитнинг учраш даражасини ва унинг клиник-иммунологик ҳамда генетик хусусиятларини баҳолаш асосида касалликни олиб боришнинг прогностик мезонларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бронхиал астма билан оғриган беморларнинг умумий сонидан 9,9%да аллергик ринит кузатилиши ва уларда касаллик ривожланишида перинатал даврдаги ўзгаришлар OR=3,0-4,3, ота-оналарнинг ирсий аллергик касалликларга мойиллиги OR=3,1-5,8 ва оғирлашган преморбид фон OR=3,3-6,7 каби прогностик хавф омилларининг аҳамияти аниқланган;
аллергик ринит билан кечувчи бронхиал астмали болаларда яллиғланиш олди ва яллиғланишга қарши цитокинларнинг (IL-1β, IL-4, IL-8, TNF-α, мос равишда 1,5 - 10,2 марта) ортиши касаллик кечишини прогнозлаш учун диагностик маркер эканлиги асосланган;
илк бор аллергик ринит билан кечувчи бронхиал астмали беморларда IL-4 (С-590Т) генининг гомозиготали мутант C/C  генотипи, хамда TNF-α генининг (-308 G/A)  полиморфизми G/G генотипини ташувчиларида бронхиал астмани ривожланиш хавфи юқори эканлиги исботланган.
аллергик ринит билан кечувчи бронхиал астма касаллигининг ривожланиш хавфини прогнозловчи математик модели асосида ушбу беморларни касаллик оғирлик даражасига боғлиқ равишда олиб бориш ва даволаш-профилактика чора-тадбирлари такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Андижон давлат тиббиёт институти экспертлар кенгаши 2024 йил 26 мартдаги №06/12-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: бронхиал астма билан оғриган беморларнинг умумий сонидан 9,9%да аллергик ринит кузатилиши ва уларда касаллик ривожланишида перинатал даврдаги ўзгаришлар OR=3,0-4,3, ота-оналарнинг ирсий аллергик касалликларга мойиллиги OR=3,1-5,8 ва оғирлашган преморбид фон OR=3,3-6,7 каби прогностик хавф омилларининг аҳамияти аниқланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: мактаб ёшидаги бронхиал астмаси бўлган болаларда аллергик ринитнинг бирга учраш даражаси ўрганилган ва перинатал омиллар, ота-оналарнинг ирсий аллергик касалликларга мойиллиги, оғирлашган преморбид фон, ёндош ва бошдан кечирган касалликларнинг ўрни аниқланган, ушбу омиллар прогностик хатар омилари сифатида аллергик ринит ривожланишини предиктив баҳолаш имконини бериши ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Илмий тадқиқот натижалари Фарғона вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (13.07.2023 й.; №46), Наманган вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (7.11.2022 й.; №141/1) амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: анте-, интра- ва неонатал даврларнинг ноқулай кечиши ва эрта болалик даврида аллергик реаксияларнинг мавжудлиги боланинг аллергик ринит шаклланишига таъсир қилувчи омиллар эканлиги исботланган. Олинган натижаларга кўра АР билан бирга кечувчи БА нинг пайдо бўлишида энг юқори хавф ҳомиладорликнинг асоратлар билан кечиши, ҳомиладорлик пайтида кечирган касалликларнинг учраши  ва онанинг сурункали инфексион касалликлари, ЛОР органлари касалликларидан ринит, коморбид аллергик касалликлардан бронхиал астма ва поллиноз, бронхиал астма ва атопик дерматитга тегишли бўлган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мактаб ёшидаги болалар орасида БА билан кечувчи АР нинг учраш даражасини  ўрганиш, унинг ривожланишида устувор хатар омилларини аниқлаш ушбу патологияда стандартлаштирилган текширув бўйича ёндашувларни белгилаш, даволаш ва профилактика учун аниқ кўрсатмаларни белгилаш имконини яратиш билан бирга болалар даволаш-профилактика муассасаларида ушбу тоифа бемор болаларни йўналтириш ва даволаш усулларини такомиллаштиш имкониятини яратилиши исботланган. Хулоса: Болаларда бронхиал астма билан бирга кечувчи аллергик ринитнинг ривожланишида прогностик хавф омилларининг ўрганиш, унинг келиб чиқишини эрта аниқлаш, даволаш ва мониторингини олиб бориш орқали ушбу тоифа беморларни шифохонага ётқизилиш сонини камайтириш эвазига иқтисодий самарадорликка эришилган.
иккинчи илмий янгилик: аллергик ринит билан кечувчи бронхиал астмали болаларда яллиғланиш олди ва яллиғланишга қарши цитокинларнинг (IL-1β, IL-4, IL-8, TNF-α, мос равишда 1,5 - 10,2 марта) ортиши касаллик кечишини прогнозлаш учун диагностик маркер эканлиги асосланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: Болаларда аллергик ринит билан бирга кечувчи бронхиал астма диагностикасида яллиғланиш олди ва яллиғланишга қарши тситокинларни ўрганиш орқали амалга оширилган клиник-иммунологик текширувларнинг, хусусан яллиғланиш маркерларининг касаллик кечишини прогнозлаш имконини берувчи диагностик мезон сифатида тавсифланиши кўрсатилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Илмий тадқиқот натижалари Фарғона вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (13.07.2023 й.; №46), Наманган вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (7.11.2022 й.; №141/1) амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Бронхиал астма билан касалланган болаларда иммун яллиғланиш маркерларини аниқлашни ўз ичига олувчи клиник-иммунологик текширувлар, айрим стандарт лаборатор, функсионал ва инструментал текширувларни ўтказишдан воз кечиш, касалликнинг оғирлик даражасига боғлиқ равишда беморларни олиб бориш схемаси, даволаш-профилактик чора-тадбирлар заруратини асослаш, касалликнинг эрта босқичида амбулатор равишда статсионар ўрнини қопловчи асосли даво чораларини ўтказиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бронхиал астмада, хусусан унинг аллергик ринит билан кечишида қайта текширувларни инобатга олган ҳолда стандарт лаборатор текширувлар учун ҳар бир беморга кутилаётган харажатлар ўртача 530547 сўмни ташкил қилади. иммун яллиғланиш маркерларини аниқлашни ўз ичига олувчи клиник-иммунологик текширувлардан иборат таклиф қилинаётган усулда эса ушбу қиймат 360000 сўмни ташкил қилади, яъни харажатларни хар бир бемордан 170547 сўм иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: Бронхиал астма билан касалланган болаларда иммун яллиғланиш маркерларини аниқлашни ўз ичига олувчи клиник-иммунологик текширувлар айрим стандарт лаборатор, функсионал ва инструментал текширувларни ўтказишдан воз кечиш, касалликнинг эрта босқичида амбулатор равишда статсионар ўрнини қопловчи асосли даво чораларини ўтказиш имконини берган, бунинг натижасида лаборатор текширувлар учун кетадиган сарф-харажатларни 0,7 мартага камайтиришга,  тадқиқот масштаби учун эса 6395512,5 сўм иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: илк бор аллергик ринит билан кечувчи бронхиал астмали беморларда IL-4 (С-590Т) генининг гомозиготали мутант C/C  генотипи, хамда TNF-α генининг (-308 G/A)  полиморфизми G/G генотипини ташувчиларида бронхиал астмани ривожланиш хавфи юқори эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: болаларда аллергик ринит билан бирга кечувчи бронхиал астмада молекуляр-генетик тадқиқотларнинг хусусиятлари аниқланган ва касаллик диагностикасини яхшилаш имконини берувчи қўшимча ахборотли прогностик мезонлар таклиф этилган, улар асосида касалликни оғирлик даражасига боғлиқ холда олиб боришда ишлаб чиқилган ва тавсия этилган прогностик мезонларни соғлиқни сақлаш амалиётига тадбиқ этилиши асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Илмий тадқиқот натижалари Фарғона вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (13.07.2023 й.; №46), Наманган вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (7.11.2022 й.; №141/1) амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги. Бронхиал астма билан касалланган болаларда молеклуяр-генетик тадқиқотлар, айрим стандарт лаборатор, функсионал ва инструментал текширувларни ўтказишдан воз кечиш, касалликнинг оғирлик даражасига боғлиқ равишда беморларни олиб бориш схемаси, даволаш-профилактик чора-тадбирлар заруратини асослаш, касалликнинг эрта босқичида амбулатор равишда статсионар ўрнини қопловчи асосли даво чораларини ўтказиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бронхиал астма билан статсионар даволаниш учун бир ўрин-кун хражати ўртача 463096,1 сўмни ташкил қиладиган бўлса, таклиф қилинаётган молекуляр-генетик текширувлар учун ҳар бир беморнинг 1 марталик текшируви учун ўртача харажатлар жами 450000 сўмни ташкил қилади. Таклиф қилинган усулда ташхисланган беморларда даволаниш учун кетган харажатлар 27338760 сўмга ёки ҳар бир бемордан 303764 сўмга иқтисод қилинган. Хулоса: Мазкур тадқиқот доирасида АР билан кечувчи БА аниқланган матаб ёшидаги болаларда молекуляр-генетик текширувларни татбиқ қилиш орқали стандартлаштирилган текширув бўйича ёндашувларни белгилаш, болалар даволаш-профилактика муассасаларида ушбу тоифа бемор болаларни даволаниш муддатларини қисқартириш имкониятини яратган. БА да таклиф қилинаётган ушбу диагностик усулда ташхислаш ва даволаниш учун кетган сарф-харажатлар анъанавий усулга нисбатан қарийиб 1 мартага камайишига эришилган.
тўртинчи илмий янгилик: аллергик ринит билан кечувчи бронхиал астма касаллигининг ривожланиш хавфини прогнозловчи математик модели асосида ушбу беморларни касаллик оғирлик даражасига боғлиқ равишда олиб бориш ва даволаш-профилактика чора-тадбирлари такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: болаларда аллергик ринит билан бирга кечувчи бронхиал астмада  клиник-иммунологик ва молекуляр-генетик тадқиқотларни комплекс баҳолаш асосида касалликни оғирлик даражасига боғлиқ холда олиб боришда ишлаб чиқилган ва тавсия этилган прогностик моделни соғлиқни сақлаш амалиётига тадбиқ этилиши асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Фарғона вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (13.07.2023 й.; №46), Наманган вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (7.11.2022 й.; №141/1) амалиётига жорий этилди.    Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги болаларда аллергик ринит билан бирга кечувчи бронхиал астма  диагностикасида  клиник-иммунологик ва молекуляр-генетик маълумотларни ўз ичига олган комплекс ёндашувнинг амалга оширилиши, касалликнинг ривожланишини патогенетик механизмларини очиб берувчи прогоностик модел ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Таклиф қилинаётган компютер дастурига айлантирилган ушбу модел БА аниқланган болаларда ташхислаш мезонларини, стандартлаштирилган текширув бўйича ёндашувларни белгилашда  бир неча секунд давомида унинг қийматларини ҳисоблаб чиқиши ва боладаги касалликнинг оғир кечиши эҳтимоли ҳақидаги хулосани бериши орқали, ташхислаш ва даво турини танлашда иқтисодий самарадорликка эга хисобланади. Хулоса:олинган маълумотлар АР ва БА билан оғриган болаларни эҳтимолий нохуш ривожланиш билан юритиш режасини қайтадан ўйлаб кўришга асос беради. Ушбу математик модел асосида биз АР ва БА билан оғриган болаларни юритиш схемасини ишлаб чиқдик. АР ва БА билан оғриган болаларни клиник-генетик ташхислашнинг таклиф қилинган схемаси АР ва БА ва ушбу касалликлар оқибати ривожланишининг юқори хавфи бўлган гуруҳга кирувчи болаларни шахсийлаштирилган юритиш схемасини ишлаб чиқишда қўлланилган.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “Бронхиал астма бўлган болаларда аллергик ринитни шакллантириш омилларини комплекс баҳолаш” мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиши Андижон давлат тиббиёт институти экспертлар Кенгаши берган 2023 йил 31 августдаги №6и-15/х-сон билан тасдиқланган (Андижон давлат тиббиёт институти 2024 йил 26 мартдаги №06/12-сон хулосаси).

Yangiliklarga obuna bo‘lish