Хамзаев Собир Амировичнинг

фалсафа доктори (PhD)диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): «Инглиз ва ўзбек тилларидаги иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг синтактик, семантик ва когнитив хусусиятлари», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.PhD/Fil280.

Илмий раҳбар: Кулдашев Акром Махмудович, филология фанлари номзоди, доцент.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Сиддиқова Ирода Абдузухуровна,филология фанлари доктори; Мирсанов Ғайбулла Қулмуродович,филология фанлари номзоди.

Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент Давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларидаги иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг синтактик, семантик ва когнитив хусусиятларини очиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

инглиз ва ўзбек тилларидаги иккиламчи предикацияли қурилмалар таркибининг от ёки олмош ва феълнинг шахссиз шаклларидан иборат эканлиги жиҳатидан ўхшашлиги ҳамда инглиз тилида иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг муайян модели мавжудлиги, ўзбек тилида эса бундай моделларнинг йўқлиги жиҳатидан фарқли эканлиги асосланган;

чоғиштирилаётган тиллардаги иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг лисоний тежамкорлик тамойилига биноан пайдо бўлиши, инсон томонидан борлиқ ҳақида олинган ахборотни концептуал ахборотга айлантирилиши каби когнитив хусусиятлари «воқеа» категорияси ёрдамида очиб берилган;

инглиз ва ўзбек тилларида сезги феъллари, каузатив феъллар ва ақлий фаолият феъллари иккиламчи предикацияли қурилмаларни ясашда фаол иштирок этиши асослаб берилган;

чоғиштирилаётган тиллардаги иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг предикативликни ифодалаш нуқтаи назаридан гаплардан функционал, семантик ва структурал фарқлари далиллаб берилган;

инглиз тилидаги сифат ва отдан ташкил топган иккиламчи предикацияли қурилмалар ўзбек тилидаги феъл шакллари иштирок этмаган қурилмалардан тузилиши жиҳатидан фарқланиши асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Турли тизимли тилларда иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг ифодаланиши ва синтактик, семантик ва когнитив хусусиятлари ва нутқдаги вазифаларини тадқиқ қилиш жараёнида ишлаб чиқилган таклифлар асосида:

ўзбек тилидаги иккиламчи предикацияли қурилмаларни ясашда феълнинг нотўлиқ шакллари (сифатдош, равишдош ва ҳаракат номи)нинг ўрнини аниқлаш тадқиқи жараёнида ишлаб чиқилган, илмий асосланган, такомиллаштирилган усуллари ва лексика тараққиётидаги ўрни ҳақидаги маълумотлардан ФА-Ф1-Г041 рақамли «Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг мустақиллик даври тараққиётини тадқиқ этиш» мавзусидаги фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлиги- нинг 2017 йилнинг 18 декабридаги ФТА-02.11/1318-сон маълумотномаси). Диссертациянинг илмий натижалари тегишли луғавий бирликларнинг изоҳланишида асос бўлиб хизмат қилган;

диссертациядаги иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг гаплардан фарқлари, инглиз тилидаги таркибида феъл бўлмаган иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақидаги илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 8 майдаги «Узлуксиз таълим тизимининг чет тиллар бўйича давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида»ги 124-сонли, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 6 апрелдаги «Ўрта таълим ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида»ги 187-сонли қарорлари асосида ишлаб чиқилган инглиз тилидан ўқув дастурлари лойиҳасида фойдаланилган (Халқ  таълими  вазирлиги  Республика  таълим марказининг 2017 йил 27 ноябрдаги 01/11–02/7-1714-сон маълумотномаси). Натижада ўқувчиларнинг инглиз тилидаги синтактик қурилмалар ва гапларнинг тузилиши ҳақидаги билимларини бойитиш орқали уларнинг грамматик компетенциясини шакллантиришга хизмат қилган;

иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг турли тизимли тиллардаги хусусиятлари борасидаги таклиф этилган материаллар ИТД-4, 4-148 рақамли «Хорижий филология магистрлари учун назарий ва амалий асосий чет (инглиз) тил бўйича яратилган ўқув-услубий ва унинг электрон ифодасини яратиш» мавзусидаги амалий лойиҳага татбиқ этилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 23 ноябрдаги ФТА-02.11/1178-сон маълумотномаси). Натижада магистрларнинг ўқиш, таҳлил ва ифода этиш малакаларини интерактив ривожлантиришга эришилган;

тадқиқотга тортилган инглиз ва ўзбек тилларидаги иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг синтактик, семантик ва когнитив хусусиятларига бағишланган таҳлилий фикрлари ва назарий хулосаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси томонидан тайёрланган «Бедорлик» туркум радиоэшиттиришларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси, «Ўзбекистон» телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2017 йил 30 ноябрдаги O‘z/x-1-121-сон маълумотномаси). Натижада радиотингловчиларни инглиз ва ўзбек тилларидаги иккиламчи предикацияли қурилмаларнинг ясалиши, икки тилдаги бундай қурилмаларнинг ўхшаш ва фарқли жиҳатлари билан таништиришда муҳим аҳамият касб этган.