Xudayqulov Feruz Yaqubjonovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Na+, Ba+, Mo+ va O2+ ionlari yordamida implantatsiya qilinganda W va W oksidlari yuzasining elektron xususiyatlari”, 01.04.04 – fizik elektronika (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yhatga olingan raqam: B2022.2.PhD/FM721.
Ilmiy rahbar: Umirzakov Boltaxodja Ermatovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zR FA Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti huzuridagi DSc.02/30.12.2019.FM.65.01 raqamli Ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar:
Raxmanov G‘aniboy Tojievich, fiz.-mat. fanlari doktori, professor;
Xudoyqulov Ilyos Xolmuradovich, fiz.-mat. Fanlari PhD, kichik ilmiy xodim.
Yetakchi tashkilot: Urganch Davlat Universiteti
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Dissertatsiya ishining maqsadi monokristall W(111) va WO2 va WO3 oksidli plyonkalar yuzalariga bariy, seziy va kislorod ionlarini o‘tqazish va implantatsiya qilish orqali nano o‘lchamli fazalar va qatlamlarning shakllanish qonuniyatlarini hamda ularning tarkibi, tuzilishi, elektron va optik xossalarini o‘rganish
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
Ba, Cs va ularning oksidlari yupqa qatlamlari adsorbsiyasi jarayonida W ning emission va optik xossalarining o‘zgarishi asosan haqiqiy ikkilamchi va fotoelektronlarning chiqish sohasining chuqurligi oshishi bilan bog‘liq ekanligi aniqlandi. Birinchi marta eφ va λ o‘zgarishlari o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlandi.
Ba+, Cs+ va Na+ ionlarini implantatsiya qilish jarayonida W atomlari bilan implantatsiya qilingan ’lement o‘rtasida kimyoviy bog‘lanish hosil bo‘lmasligi aniqlandi. Elektron tuzilishi, emission va optik xususiyatlarning o‘zgarishi yuza osti qatlamlarning amorfizatsiyasi, elektronlar zichligining oshishi, eφ va λ ning kamayishi bilan bog‘liq.
Qizdirilgan taglikka O2+ ionlarini implantatsiya qilish asosida W(111) ning yuza va yuza osti sohalarida nano o‘lchamli WO3 va WO2 plyonkalarini olish usullari taklif qilingan.
W(111) ni termik oksidlash jarayonida WO2 va WO3 plyonkalarining hosil bo‘lish qonuniyatlari o‘rganildi.
Valent va o‘tkazuvchanlik zonalarida elektronlarning energiya holatlari zichligi o‘zgarishining asosiy mexanizmlari, energiya sohalar parametrlari, Ba+ va Cs+ ionlari bilan adsorbsiya va implantatsiya qilinganda WO2 va WO3 plyonkalarining emission va optik xususiyatlari yoritilgan.
Ba+ ionlari bilan implantatsiya qilingan WO2 va WO3 plenkalarining qizdirish, elektron bombardimon qilish va lazer bilan tavlanish jarayonida emission va optik xossalari o‘zgarishining asosiy qonuniyatlari o‘rganildi.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Dissertatsiya ishi doirasida olingan metallarda miltillama razryad sharoitlarida termo diffuziyaviy ta’sirlarni va strukturaviy holatlarini baholash ilmiy tadqiqot natijalardan O‘zR FA Ion-plazma va lazer texnologiyalari institutida 2017-2020 yillarda bajarilgan FA-Atex-2018-264 «Miltillama razryad yordamida mahsulot yuzasini tozalashda termodiffuziyaviy qatlam o‘stirish usulini ishlab chiqish» nomli amaliy loyihani ilmiy-texnikaviy vazifalarini asoslashda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Vise-prezidentining № 2/1255-58-son ma’lumotnomasi). Dissertatsiyaning ushbu xulosalarini amalda olingan ilmiy natijalar bilan solishtirish orqali metall sirtiga qoplama qoplashdan oldin tozalash, metall materiallar isrofini kamaytirish, qoplamaning yuqori yopishqoqligini taminlash va sirt xususiyatlarini nazorat qilish imkoniyatini oshirishga olib keldi.
Dissertatsiya ishining ba’zi natijalari “Olmaliq KMK” AJ “Nodir metallar va qattiq qotishmalar ishlab chiqarish bo‘yicha” IIChB da foydalanilgan (“Olmaliq KMK” AJ “Nodir metallar va qattiq qotishmalar ishlab chiqarish bo‘yicha” IIChB ishlab chiqarish bo‘yicha direktor o‘rinbosarining 17.01.2024 dagi ilmiy tadqiqot ishlarining natijalari bo‘yicha joriy etish dalolatnomasi):
dissertatsiya ishida taklif qilingan W ni Ar+ ionlari bilan ishlov berish va keyingi qisqa vaqtli qishdirish usuli orqali W kristallarini yuqori darajada nuqsonlardan tozalash hamda toza monokristall W namuna olish;
dissertatsiya ishida keltirilgan vakuumda qizdirilgan taglikka O2 molekulalarini o‘tqazish usuli bilan W(111) ning yuza va yuza osti sohalarida WO2 va WO3 qatlamlari hosil bo‘lishining optimal rejimlari ilmiy ishlab chiqarish boshqarmasida bir xil stexiometrik tarkibga ega bo‘lgan WO2 va WO3 plenkalarini olish uchun foydalanilgan.
