Qodirxonov Murodxon Rashidxonovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Ayrim polisaxaridlar va ular asosidagi polikomplekslarning fizik-kimyoviy xossalari», 02.00.06 – Yuqori molekulyar birikmalar (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam B2018.2.DSc/K49.
Ilmiy maslahatchi: Rashidova Sayyora Sharafovna, kimyo fanlari doktori, professor, akademik.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Namangan davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti, DSc.02/30.12.2019.K/FM/T.36.01.
Rasmiy opponentlar: Karimov Aminjon Karimovich, kimyo fanlari doktori, professor; Kudishkin Valentin Olegovich, kimyo fanlari doktori, professor; Boymirzaev Azamat Solievich, kimyo fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot O‘zbekiston milliy universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: mahalliy polisaxaridlarning termodinamik va strukturaviy xususiyatlarini aniqlash, ularga polimer matrisa sifatida metall nanozarrachalarini kiritib biologik faol birikmalar olish istiqbolini aniqlash, shuningdek, analitik ultratsentrifugada sun’iy qatlamlanish orqali polisaxaridlar asosida polikomplekslar olishning takomillashtirilgan usullarini yaratishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor analitik ultratsentrifugada sun’iy qatlamlash usuli bilan polisaxarid komplekslarining strukturalangan plyonkasini olish imkoniyati yaratilgan va real vaqt rejimida hosil bo‘lgan plyonkaning qalinligi, gomogenligi, simmetriyasi, shaffofligi va kinetikasi aniqlangan;
XZ/Na-KMS interpolielektrolit komplekslarini hosil bo‘lishining optimal sharoitlari aniqlangan. Polisaxaridlarning kimyoviy tuzilishi, ularning makromolekulalari konformatsiyasi va o‘zaro moyilligi, ionogen guruhlarning mavjudligi va ionlanish muvozanati bilan belgilanadigan o‘zaro ta’sirlashuvning termodinamik va kinetik xususiyatlari aniqlangan;
ilk bor Bombyx Morri  xitozanining molekulyar massasini eritma qovushqoqligiga bog‘liqlik qonuniyati aniqlangan va gidrodinamik tadqiqotlar asosida konformatsiyasi o‘rganilgan;
XZ/Na-KMS tizimi uchun geldan eritmaga o‘tish chegaraviy konsentratsiyasi aniqlangan, o‘rganilgan polisaxaridlar va ularning kompleksi eritmalarining reologik tadqiqotlari asosida namoyon bo‘ladigan gidrodinamik xususiyatlari tahlil qilingan, polisaxaridlarni kuch ta’sirida orientatsiyalanishining miqdorlari aniqlanib, o‘zaro ta’sirilashishdagi ijobiy effekti aniqlangan;
ilk bor XZ/Na-KMS interpolimer kompleksi (IPK) plyonkalarining sorbsion xususiyatlari aromatik birikmalarga nisbatan sifat va miqdoriy jihatdan aniqlangan;
ilk bor Bombyx Morri  xitozaniga, uning molekulyar massasi va konformatsiyasini o‘zgartirmagan holda flyuroizotsianat immobilizatsiya qilingan, natijada UB nurlarini yuqori darajada yutuvchi flyurossent xitozani olingan;
xitozanni nanotola hosil qilish xususiyati va morfologiyasi bilan molekulyar massasi o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlanib, sifatli nanotola olish uchun optimal sharoitlar aniqlangan;
ilk bor xitozan va metilsellyuloza matrisa sifatida kumush nanozarrachalarini stabillashtirishining rNga bog‘liqlik xususiyatlari hamda antibakterial xossalari aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Ayrim polisaxaridlar va ular asosidagi polikomplekslarning fizik-kimyoviy xossalari bo‘yicha olib borilgan ilmiy-tadqiqotlar asosida:
polisaxaridlar asosida IPK olish hususiyatlari haqidagi ma’lumotlar Namangan davlat universitetininig 6053010-“Kimyo” bakalavriat yo‘nalishida o‘qitiladigan “Yuqori molekulyar birikmalar” kursi tarkibiga kiritilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2019 yil 22 maydagi 89-09-2142-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, talabalar polisaxaridlar asosida IPK olish va hossalarini turli yondashuvlar asosida baholash bo‘yicha bilimlarga ega bo‘lgan;
yuqori tuzli va yuqori haroratda  Na-KMS eritmasini reologik xossalarini  o‘zgarishi bo‘yicha ma’lumotlar “O‘zbekneftgaz” AKning neftburg‘ulash amaliyotida foydalanish uchun qabul qilingan (“O‘zbekneftgaz” AJning 2019 yil 25 sentyabrdagi 05-17-1-773-son ma’lumotnomasi). Natijada Na-KMS eritmasini reologik xossalari ishlab chiqarishdagi sharoitga muvofiqligi belgilangan;
polisaxaridlarning molekulyar massaviy tavsiflari, konformatsiyasi hamda konsentratsiyalangan eritmalarining oquvchanligi bilan bog‘liq reologik xossalari  bo‘yicha ma’lumotlar FA-F6-T097 “Nishon organlar uchun yangi dorivor vositalar olish maqsadida modifikatsiyalangan polisaxaridlar sintezi va ularni biologik funksiyalari” mavzusidagi loyihada polisaxarid hosilalarining funsional guruhlarini qovushqoqlikka ta’siri hamda ularning viskozimetrik konstantalari va molekulyar massaviy kattaliklari o‘rtasidagi bog‘liqliklarni aniqlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2019 yil 26 sentyabrdagi 4/1255-2576-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, natriy sulfat sellyulozaning gidrodinamik xususiyatlari va eritmadagi konformatsiyasi va molekulyar massaviy tavsiflari aniqlangan;
analitik ultratsentrifugada Bombyx Morri  xitozani va Na-KMS asosida strukturaviy interpolimer komplekslarining hosil bo‘lishini o‘rganish usuli “Bioparchalanuvchi polimerlar” mavzusidagi ilmiy loyihada polisaxarid-polisaxarid tizimlar orasida ta’sirlashuvning optimal sharoitlarini aniqlash va jarayonni baholashda foydalanilgan (Germaniyaning Konstans universitetini 2023 yil 3 iyundagi ma’lumotnomasi). Natijada, polisaxaridlarni o‘zaro ta’sirlashuvi natijasida polimer komplekslarining shakllanish jarayonini real vaqt rejimida baholash imkoniyati yaratilgan;
xitozanining molekulyar-massaviy va konformatsion tavsiflari, gel-eritmaga fazaviy o‘tishninig konsentratsiya chegarasi hamda xitozan uchun optimal erituvchini aniqlash natijalari, xitozanni molekulyar masasini xromatografiya orqali aniqlashda erituvchining rN ko‘rsatkichini belgilashda “Biotibbiyotda qo‘llash uchun yangi biodegradatsiyalanuvchi polisaxaridlar sintezi va tavsiflanishi” mavzusidagi O‘zbekiston-Xitoy xalqaro loyihasini amalga oshirishda foydalanilgan (Namangan viloyati hokimligining 2024 yil 15 apreldagi 01-21366-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, xitozanni gidrodinamik va molekulyar massaviy tavsiflarini aniqlash uchun etarli darajadagi ion kuchiga ega bo‘lgan erituvchisi aniqlangan;
kumush nanozarrachalarni olishga muhitning rN ta’sirini, metilsellyuloza bilan barqarorlashtirilgan nanozarrachalarni olish shartlari va parametrlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar “Preparation and characterization of cation exchange membranes” loyihasida foydalanilgan (Pak-Avstriya amaliy fanlar va texnologiya institutining 2024 yil 10 yanvardagi ma’lumotnomasi). Natijada, kation almashinuvchi membranalarda metall ioni aglomeratsiyasi muhitning rN ga bog‘liq ravishda boshqarilgan va o‘lchamlari aniqlangan.