Латипов Муротали Маннобовичнинг  
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Исҳоқхон Ибрат асарларининг лексик-грамматик хусусиятлари”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.3.PhD/Fil1326.
Илмий раҳбар: Нормаматов Султонбек Эрмаматович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Гулистон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Гулистон давлат университети, PhD.03/27.02.2020.Fil.91.02.
Расмий оппонентлар: Маматов Абдуғофур Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор; Турдибеков Мўмин Тўраевич, филология фанлари доктори, доцент;
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университетини.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Исҳоқхон Ибрат ижодига мансуб тарихий, бадиий, публицистик асарларнинг ўзига хос лексик-грамматик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ижтимоий-сиёсий терминлар, қариндошлик номлари, географик жой, уй-рўзғор буюмлари, озиқ-овқат ва ичимлик номлари, ўрин-маконни билдирувчи отлар, коинот жисмлари номлари, зооним, фитоним каби атоқли от гуруҳига мансуб лексемалар ўттизга яқин мавзуий гуруҳларга ажратилиб таҳлил қилинган, адиб асарларида қўлланган лексик бирликларнинг асосий қисми ўз қатламга мансуб эканлиги исботланган;
адиб асарлари тилида -хона, -дош, -чи, -бе, -ба, -но, -вор -ий, -вий, -обод,
-ия, -ият каби сўз ясовчилар ўзбек тилидаги маҳсулдор сўз ясалиш моделлари асосида ясалган лексемаларнинг катта миқдорни ташкил этиши аниқланиб, бу воситалар муаллифнинг бадиий нутқ ва услубига хос окказионал ясама сўзларда ясовчи восита сифатида хизмат қилганлиги далилланган;
халқимиз тарихи, маданияти, адабиёти, таълими ва тили ривожида муносиб ўринга эга адиб Исҳоқхон Ибратнинг назмий, насрий, лексикографик, илмий, публицистик асарларининг лексик ва грамматик жиҳатлари асосида давр адабий тилининг лексик-морфологик имкониятлари очиб берилган;
жонли халқ тили, сўзлашув нутқининг лисоний белгилари билан адабий тилнинг оғзаки ва ёзма шакллари унсурларини қиёслаш натижалари ўтмишдаги жонли халқ тилига хос тарихий-лисоний хусусиятларни аниқлашда муҳим асос бўлиши Ибрат асарларининг морфологик жиҳатдан баҳоланилиши асосида исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ибрат асарларининг лексик-грамматик хусусиятлари юзасидан амалга оширилган тадқиқот жараёнида эришилган илмий натижалар ва хулосалар асосида:
Исҳоқхон Ибратнинг назмий, насрий, луғатчиликка оид асарларининг лексик-грамматик таҳлили, ХХ аср бошларидаги давр адабий тили ва функсионал услубларининг ўзига хос кўриниш ва лисоний имкониятлари белгиланиши юзасидан чиқарилган назарий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган ОТ-Ф1-030-рақамли “Ўзбек адабиёти тарихи” кўп жилдлик монографиясини (7-жилд) чоп этиш фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил 15-августдаги 02/1-1505-сон маълумотномаси). Натижада монографиянинг ХИХ аср охири ХХ аср бошларига оид қисми адабий тур ва жанрлар таҳлили, уларнинг услубий кўринишлари, адабий анъана ва ўзига хосликнинг намоён бўлишига оид янги маълумотлар билан бойишига эришилган;
         тадқиқотдаги ўз қатлам бирликлари номи остида тавсифланган ижтимоий-сиёсий терминлар, қариндошлик номлари, географик жой, уй-рўзғор буюмлари, озиқ-овқат ва ичимлик номлари, ўрин-маконни билдирувчи отлар, коинот жисмлари номлари, зооним, фитоним каби атоқли отларга мансуб лексемаларнинг мавзуий гуруҳлар асосидаги таҳлили натижаларидан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган БВ-Атех-2018-(143) рақамли “Кўзи ожиз шахслар учун компютер техникасидан фойдаланиш, матнларни ўқиш ва ёзиш имконини берувчи ўзбек тилига асосланган гапирувчи дастурий таъминот ва овоз синтезаторини ишлаб чиқиш” мавзусидаги амалий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил15-августдаги02/1-1506-сон маълумотномаси). Натижада мазкур грант лойиҳаси доирасида тайёрланган ўқув-услубий луғатда ўз қатлам сўзларининг семантик табиатини тўлақонли тавсифлаш, изоҳлашга эришилган;
ўзбек тилининг тадрижий тарақиётида жадид маърифатпарварлари яратган асарларнинг ўрни ва аҳамияти, Ибрат асарларининг лексик-грамматик жиҳатдан ўрганилиши билан боғлиқ илмий-назарий хулосалардан “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ таркибидаги “Ўзбекистон тарихи” телеканалида намойиш этилган “Тарихий савол” ток-шоуси, “Тақдимот” кўрсатуви, шунингдек, “Ўзбекистон” телеканалида намойиш этилган “Ойдин ҳаёт-ливе” телекўрсатувлари ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (“Ўзбекистон” телерадиоканалининг 2023-йил 3-августдаги 02-06-1172-сон маълумотномаси). Натижада мазкур телекўрсатувлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган ҳолда илмий далилларга бой бўлиши таъминланган.