Рахимова Улзана Хамидуллаевна
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Жиноят процессида суд экспертизасини тайинлаш ва ўтказишнинг ўзига хос хусусиятлари”, 12.00.09 – Жиноят процесси. Криминалистика, 
тезкор-қидирув ҳуқуқи ва суд экспертизаси ихтисослиги (юридик фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Yu451. 
Илмий раҳбар: Астанов Истам Рустамович, юридик фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат юридик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат юридик университети, DSc.07/13.05.2020.Yu.22.03.
Расмий оппонентлар: Рахмонова Сурайё Махмудовна, юридик фанлар доктори, профессор; Югай Людмила Юревна, юридик фанлар доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади жиноят процессида суд экспертизасини тайинлаш ва ўтказиш муаммоларини комплекс очиб бериш, шунингдек, суд экспертизаси институтига тааллуқли Ўзбекистон Республикасининг амалдаги жиноят-процессуал қонунчилигини такомиллаштириш бўйича таклифлар ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
экспертиза ўтказиш учун тиббий муассасага жойлаштирилишини кутаётган шахсларга, шунингдек ақли норасолик ҳолатида ижтимоий хавфли қилмиш содир этган ёки жиноят содир этганидан кейин руҳий ҳолатининг бузилиши юзага келган шахсларга нисбатан эҳтиёт чоралари уларнинг қочиб кетишининг ва бошқа ижтимоий хавфли қилмишлар содир этишининг олдини олиш, шунингдек тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш ҳақидаги суд ажримининг ижросини таъминлаш мақсадида қўлланилиши мумкинлиги асослантирилган;
Жиноят-процессуал кодексининг 571-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган ишда ҳимоячининг мажбурий иштирок этиши тўғрисидаги қоида, агар суд-психиатрия экспертизасининг хулосасига кўра, ҳимоя остидаги шахс руҳий ҳолатининг бузилиши жиноят содир этилгандан сўнг юзага келган ёки у ижтимоий хавфли қилмишни ақли норасолик ҳолатида содир этган бўлса ёхуд унинг ақли расолигини истисно этмайдиган, бироқ руҳий ҳолати ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқини мустақил амалга оширишини қийинлаштирадиган тарзда бузилган бўлса амал қилиши давом этиши асослантирилган;
Жиноят-процессуал кодексининг 567-моддаси матнидаги “руҳий касаллиги” деган сўзлар “руҳий ҳолатининг бузилганлиги” деган сўзлар билан алмаштириш лозимлиги асослантирилган;
мураккаб тиббий текширув усулларидан, шунингдек кучли оғриқ бериш билан боғлиқ усуллардан мажбурий фойдаланишга фақат экспертиза ўтказилаётган шахснинг розилиги билан, агар ушбу шахс вояга етмаган ёки унинг руҳий ҳолати бузилган бўлса, унинг қонуний вакилининг, васийсининг ёки ҳомийсининг розилиги билан йўл қўйилиши асослантирилган;
экспертиза тайинлашга ваколатли орган (шахс) томонидан тадқиқотларга суд экспертизасини тайинлаш тўгʻрисидаги қарор (ажрим), тадқиқот обектлари ва иш материаллари, шунингдек, тадқиқотларни ўтказиш ва хулоса бериш учун суд экспертига зарур бўлган суд экспертизаси предметига тааллуқли маʼлумотларга эга бўлган ҳужжатлар экспертиза ташкилотига тақдим этилиши кераклиги асослантирилган;
суд экспертининг фаолиятини касбий лаёқатлилиги, ўтказилган суд экспертизаларининг сифати ва бошқа мезонларга асосан баҳолаш қоида тариқасида бир йилда бир маротаба амалга оширилиши асослантирилган.
IV.Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши. Жиноят процессида суд экспертизасини тайинлаш ва ўтказишнинг ўзига хос хусусиятлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
экспертиза ўтказиш учун тиббий муассасага жойлаштирилишини кутаётган шахсларга, шунингдек ақли норасолик ҳолатида ижтимоий хавфли қилмиш содир этган ёки жиноят содир этганидан кейин руҳий ҳолатининг бузилиши юзага келган шахсларга нисбатан эҳтиёт чоралари уларнинг қочиб кетишининг ва бошқа ижтимоий хавфли қилмишлар содир этишининг олдини олиш, шунингдек тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш ҳақидаги суд ажримининг ижросини таъминлаш мақсадида қўлланилиши тўғрисидаги таклиф Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодекси 236-моддаси янги таҳририда ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупсияга қарши курашиш қўмитасининг 2022-йил 21-ноябрдаги 06-13/62-сон далолатномаси). Мазкур таклифнинг жорий этилиши психиатрия ёрдами кўрсатиш тизимини такомиллаштиришга, шунингдек, жиноят процессида процессуал мажбурлов ва эҳтиёт чораларини қўллаш мақсадини аниқлашга ёрдам берган;
Жиноят-процессуал кодексининг 571-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган ишда ҳимоячининг мажбурий иштирок этиши тўғрисидаги қоида, агар суд-психиатрия экспертизасининг хулосасига кўра, ҳимоя остидаги шахс руҳий ҳолатининг бузилиши жиноят содир этилгандан сўнг юзага келган ёки у ижтимоий хавфли қилмишни ақли норасолик ҳолатида содир этган бўлса ёхуд унинг ақли расолигини истисно этмайдиган, бироқ руҳий ҳолати ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқини мустақил амалга оширишини қийинлаштирадиган тарзда бузилган бўлса амал қилиши давом этиши тўғрисидаги таклиф Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодекси 571-моддаси тўртинчи қисми янги таҳририда ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупсияга қарши курашиш қўмитасининг 2022-йил 21-ноябрдаги 06-13/62-сон далолатномаси). Мазкур таклифнинг жорий этилиши жиноят процессида шахс ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтиришга хизмат қилади; 
Жиноят-процессуал кодексининг 567-моддаси матнидаги “руҳий касаллиги” деган сўзлар “руҳий ҳолатининг бузилганлиги” деган сўзлар билан алмаштириш тўғрисидаги таклиф Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодекси 567-моддаси янги таҳририда ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупсияга қарши курашиш қўмитасининг 2022-йил 21-ноябрдаги 06-13/62-сон далолатномаси). Мазкур таклифнинг жорий этилиши суд экспертизаси предметининг кенгайтирилишига ёрдам берди;
мураккаб тиббий текширув усулларидан, шунингдек кучли оғриқ бериш билан боғлиқ усуллардан мажбурий фойдаланишга фақат экспертиза ўтказилаётган шахснинг розилиги билан, агар ушбу шахс вояга етмаган ёки унинг руҳий ҳолати бузилган бўлса, унинг қонуний вакилининг, васийсининг ёки ҳомийсининг розилиги билан йўл қўйилиши тўғрисидаги таклиф Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодекси 181-моддаси янги таҳририда ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупсияга қарши курашиш қўмитасининг 2022-йил 21-ноябрдаги 06-13/62-сон далолатномаси). Ушбу таклифнинг жорий этилиши экспертиза ўтказилаётган шахсларга нисбатан кучли оғриқ бериш билан боғлиқ усуллардан мажбурий фойдаланиш чегараларини белгилашга хизмат қилди;
экспертиза тайинлашга ваколатли орган (шахс) томонидан тадқиқотларга суд экспертизасини тайинлаш тўгʻрисидаги қарор (ажрим), тадқиқот обектлари ва иш материаллари, шунингдек, тадқиқотларни ўтказиш ва хулоса бериш учун суд экспертига зарур бўлган суд экспертизаси предметига тааллуқли маʼлумотларга эга бўлган ҳужжатлар экспертиза ташкилотига тақдим этилиши кераклиги тўғрисидаги таклифдан Суд экспертизаси тадқиқотларини ўтказиш тартиби тўғрисидаги намунавий низомнинг 13-бандини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Бош вазири котибияти Ахборот-таҳлил ва юридик таʼминлаш департаментининг 2023-йил 31-августдаги 12-15-63-сон далолатномаси). Ушбу таклифнинг жорий этилиши экспертиза тайинлаш ва ўтказишнинг процессуал асосларини аниқлашга ёрдам берди;
суд экспертининг фаолиятини касбий лаёқатлилиги, ўтказилган суд экспертизаларининг сифати ва бошқа мезонларга асосан баҳолаш қоида тариқасида бир йилда бир маротаба амалга оширилиши тўгʻрисидаги таклифдан Суд экспертларининг фаолиятини рейтинг тизимида баҳолаб бориш тўғрисидаги намунавий низомнинг 3-бандини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Бош вазири котибияти Ахборот-таҳлил ва юридик таъминлаш департаментининг 2023-йил 31-августдаги 12-15-63-сон далолатномаси). Ушбу таклифнинг жорий этилиши ўтказилаётган суд экспертизалари сифатини оширишга хизмат қилди.