Захидова Мавлюда Абдукаримовнанинг
докторлик (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация  мавзуси,  ихтисослик  шифри  (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Зарядланмаган атом ва молекулаларнинг шаффоф қаттиқ жисм сирти билан ўзаро таъсирининг Раман -спектроскопияси”, 01.04.05 - Оптика (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйҳатга олинган рақам: Б2023.4.DSc/FM242.
Илмий маслаҳатчи: Нематов Шерзод Каландарович, физика-математика  фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номли Ўзбекистон Миллий университети.  
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: ЎзР ФА Ион-плазма ва лазер технологиялари институти ҳузуридаги DSc.02/30.12.2019.FM.65.01 рақамли Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар:
Мамадалимов Абдуғафур Тешабоевич, физ.-мат. фанлари доктори, академик;
Раҳматуллаев Илёс Арзимуродович, физ.-мат. фанлари доктори;
Махманов Урол Қудратович , физ.-мат. фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ислом Каримов номли Тошкент давлат Техника  университети  
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Диссертация ишининг мақсади  «молекула (атом) + сирт»  тизимидаги ўзаро таъсирнинг физик табиатини раман сочилиши методи ёрдамида аниқлаш, бу таъсирда резонансли лазер нурланишининг ролини ҳамда бу тизимда флуорессенсиянинг ўзгаришини, шунингдек лазер нурланиши ёрдамида шиша капиллярларда диффуз молекулалар оқимини бошқариш мумкинлигини ва «молекула C60+ ЗнО» сирт тизимида электрон боғланишининг пайдо бўлишини кўрсатиб беришдан иборатдир.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
молекулаларнинг (атомларнинг) шаффоф қаттиқ жисм юзаси билан оʻзаро таʼсирини комплекс аналитик тадқиқотлар доирасида биринчи марта масс-спектрометрия ва Раман спектроскопиясидан фойдаланган ҳолда ушбу оʻзаро таʼсирнинг сифат ва миқдорий таҳлилини оʻтказиш усуллари ишлаб чиқилди ва шакллантирилди;
биринчи мартта зарядланмаган молекулаларнинг (атомларнинг) шаффоф қаттиқ жисм сирти билан ўзаро таъсирини, лазер нури таъсирида молекула (атом)нинг қутбланишидан вужудга келувчи дипол моментининг шаффоф қаттиқ жисм юзасида шаклланадиган “кўзгули акси” билан ўзаро таъсирига асосланган қутбланиш механизми асосида тавсифлаш мумкинлиги, экспериментал тарзда исботланди;
бром молекулалари 514,5 нмли тўлқин узунликка эга аргон лазер нури билан резонансли ёритилганда молекула ва сиртдан иборат тизимдаги ўзаро таъсир потенсиалининг кўп мартта ортиши экспериментал тарзда кўрсатилди ва таҳлил қилинди;
биринчи мартта тўлқин узунлиги 488,0 нм бўлган лазер нури майдонида ксенон атомларининг шаффоф ғовакли қаттиқ жисмнинг сирти билан ўзаро таъсири натижасида молекуляр боғланиш ҳосил бўлиши экспериментал тарзда кўрсатилди ва бу боғланиш қутбланиш механизмига эга эканлиги таҳлил қилинди ҳамда ушбу жараёнда раман сочилишининг стокс-антистокс компонентлари спектрлари ёрдамида «атом+сирт» тизимидаги электрон-тебраниш ҳоссаларини кўрсатувчи доимийлар аниқлади ва баҳоланди;
шаффоф қаттиқ жисм юзасида молекулаларнинг (атомларнинг) ўзаро таъсиридаги энергия ўзгаришини раман сочилиши ва флуорессенсия спектрлари ёрдамида миқдорий таҳлил усули ишлаб чиқилди ва илмий жиҳатдан асосланди;
 флуорессенсия ва резонансли раман сочилиши методлари молекулаларнинг (атомларнинг) сиртдаги адсорбсион хусусиятларини ўрганишнинг самарали воситаси эканлиги, биомембранада жойлашган хлорофилл молекулалари флуорессенсиясининг кинетикаси эса атроф муҳитдаги физикавий шарт-шароитларни уларга таъсирини баҳолаш учун эффектив, оригинал янги усул эканлиги кўрсатилди;
нанорелефли ЗнО сиртига ётқизилган юпқа қатламли C60 молекулаларидан иборат гетероструктурани тўлқин узунлиги 325 нм бўлган, ултрабинафша лазер нури билан ёритиш натижасида «молекула-сирт» тизимини ўзаро таъсирлашишининг кескин кучайишига экспериментал тарзда эришилди ва бу жараён динамикаси раман сочилиши интенсивлигига қараб назорат қилишнинг янги усули сифатида таклиф қилинди;
C60 молекулалари ва ЗнО сиртининг ўзаро таъсирлашишини улардаги раман сочилиши ва флуорессенсиянинг спектрал ҳусусиятлари ёрдамида баҳолаш мумкинлиги кўрсатилди, ҳусусан раман сочилиши спектрида кузатиладиган, частотаси 1080 см-1 бўлган чўққининг «C60+ЗнО» тизимидаги электрон боғланишнинг бевосита кўрсаткичи эканлиги назарий таҳлил қилинди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Зарядланмаган атом ва молекулаларнинг шаффоф қаттиқ жисм сирти билан ўзаро таъсирининг Раман - спектроскопиясини тадқиқ этиш натижалари асосида:
тор капилляр тизимлар ва ғовак муҳитлар орқали газ оқимларини бошқариш, шунингдек шаффоф сиртнинг унда жойлашган молекулалар (атомлар) билан ўзаро таъсири интенсивлигини назорат қилиш усуллари № ОТ-Ф2-45; "Взаимодействие структурированного светового поля с нано объектами" номли фундаментал лойиҳанинг илмий-техникавий вазифаларини бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги маълумотномаси № 02/14-299-сон 26.01.2024 й.). Илмий натижалардан фойдаланиш кичик тўлқин узунликли ёруғлик нурланиши остидаги шаффоф диелектрик цилиндр сирти яқинида цилиндр радиуси ва ёруғлик тўлқин узунлиги нисбатига мутаносиб ёруғлик майдони интенсивлиги минимумларини кузатиш мумкинлиги тўғрисида хулоса қилишга имкон берган;  
резонансли лазер нурланиши таъсирида ксенон атомлари билан қаттиқ жисм юзаси ўртасида адсорбсион потенсиалнинг ўзгариши ҳисобига ҳосил бўлган боғланишларни кўрсатувчи резонансли раман сочилиш стокс-антистокс компонентасининг спектрал хусусиятларидан ва  мажбурий лазер нурланиш таъсирида молекулалар энергияси ўзгаришларининг спектрлари ёрдамида қаттиқ жисм сиртидаги молекулаларнинг кимёвий адсорбсиясини аниқлаш методлари  №ФА-Атеҳ-2018-17: “Янги психофаол моддаларнинг из қолдиқларини тезкор юқори сезгирлик билан аниқлашнинг термионли услубларини ишлаб чиқиш” мавзусидаги амалий лойиҳасининг илмий техникавий вазифаларини бажаришда фойдаланилган (ЎзРФА №2/1255-294-сон маълумотнома 09.02.2024й.). Илмий натижалардан фойдаланиш органик молекулаларнинг метал оксиди қайноқ сиртига адсорбсияланишида қатламда содир бўладиган гетероген реакциялар жараёнида боғланиш энергияси ўзгаришини баҳолаш, шунингдек, молекулаларнинг металл оксидлари юзасида адсорбсия пайтидаги зарядларнинг локаллашув марказларини аниқлаш имконини берган;
нанорелефли ЗнО сиртига ётқизилган юпқа қатламли C60 молекулаларидан иборат гетероструктурага тўлқин узунлиги 325 нм бўлган ултрабинафша нур билан ёритиш натижасида «молекула+сирт»  тизими таъсирлашишининг кучайишига эришилиши ва бу жараён динамикаси ўзгаришини раман сочилиши интенсивлигига қараб баҳолаш мумкинлигидан ҳамда раман сочилиши спекторидаги максимал частотаси 1080 см-1 тўғри келган чўққининг интенсивлиги «C60+ ЗнО» тизимидаги ўзаро электрон боғланишнинг бевосита кўрсаткичи эканлиги тўғрисидаги маълумотлардан, №ОТ-Атеҳ-2018-503 “Си, Ни ва уларнинг ионли бомбалашдаги оксидлари юза қаватининг эмиссион ва оптик хоссалари, электрон структураси модификацияси” лойиҳасини бажаришда C60 ва ЗнО  орасидаги юпқа қатлам чегарасида (интерфейсида) раман сочилишини тавсифлашда фойдаланилган. (Ўзбекистон республикаси Олий та'лим, фан ва инновациялар вазирлиги маълумотномаси № 02/17-804-сон 18.03.2024-йил). Илмий натижалардан фойдаланиш раман сочилиши ва флорессенсиянинг спектрал хусусиятларидан C60 молекулалари ва ЗнО юзаси ўртасида вужудга келган ўзаро таъсирни баҳолаш имкони яратилган