Одинаев Бекқул Имамқуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек нутқий мулоқотининг лингвопрагматик хусусиятлари (Эркин Аъзам асарлари мисолида)”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.PhD/Fil1830.
Илмий раҳбар: Пардаев Азамат Бахронович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Махмараимова Шохиста Тухташевна, филология фанлари доктори, профессор; Юлдашев Маъруфжон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абдулла Қодирий номидаги Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади мулоқот лингвопрагматикаси масалаларининг Эркин Аъзам асарларида хусусий воқеланиш омилларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
нутқий фаолиятнинг турли шароит, вазиятларда ўринли ва мақбул тарзда амалга ошиши нутқий ифоданинг саломлашиш, шикоят, хайрлашув каби очиқ, ишора, шама, қочирим каби яширин маънолари контекстда намоён бўлиши аниқланган;
бадиий асарда лисоний шахс хусусиятларини аниқлашга хизмат қилувчи зиддият, контраст, эмоция каби воситаларнинг нутқий актлар орқали Эркин Аъзамнинг “Турмуш”, “Манана”, “Бир дақиқа кўзингни юм”, “Ҳулўл” ҳикояларидаги табрик, кечирим сўраш сингари ижобий, мақтанчоқлик, ҳақорат каби салбий ҳамда афсус, маслаҳат сингари нейтрал баҳо муносабатлари очиб берилган;
мулоқот жараёнида лисоний воситалар ёрдамида юзага келган завқланиш, мамнунлик, афсусланиш, қайғу каби эмоционал ҳолатларнинг асар мотивини белгилаш, персонажлар портретини чизиш, уларнинг хатти-ҳаракатларини тасвирлашдаги руҳий ҳолат, маънавий қиёфа, ижтимоий мавқе каби прагматик маънолари асосланган;
адиб асарларидаги пресуппозицион ҳолатлар, индивидуал неологизмлар, ибораларнинг “азозилнинг урғочиси”, “айни рисолабоп”, “соф сояпарвар” сингари ўзгаришли қўлланиши ҳамда истеъмол доираси чегараланган қатламга оид қўсқи, ўшак, баччағар, уккағар каби диалектизм, варваризм, вулгаризмлардан фойдаланиш маҳорати далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларнинг жорий қилиниши. Ўзбек нутқий мулоқотининг лингвопрагматик хусусиятлари (Эркин Аъзам асарлари мисолида) мавзусида олиб борилган тадқиқот бўйича олинган илмий натижалар асосида:
нутқий мулоқотнинг турли шароит, вазиятларда ўринли ва мақбул тарзда амалга ошишини нутқий ифоданинг иллокутив мақсадига боғлиқ ҳолда тадқиқ этиш, ҳар хил ифодаларнинг турли контекстларда намоён бўлиши, лисоний воситалар ёрдамида нутқий ифодалар шаклланиши хусусидаги хулосаларидан Европа иттифоқининг Эрасмус+ дастури 585845-ЭПП-1-2017-1-ЭС-ЭППКА2-CБҲЕ-ЖП CЛАСС: “Девелопинг Интердиcепланарй Мастер Програм он Cомпутатионал Лингуистиcс ат Cентрал Асиан Университиес” грант лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 26-июндаги 1884/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳанинг электрон платформасидаги Модуллар контентини шакллантиришда чет тили ўқитувчиларининг мулоқот маданиятини шакллантиришнинг илмий-назарий жиҳатлари ҳамда магистратура мутахассислиги ўқув дастуридаги фанларнинг ўқув котентини ишлаб чиқиш, фаннинг ўқув материаллари мукаммаллиги таъминланган;
бадиий асарда лисоний шахснинг намоён бўлиши ва нутқий мулоқот самарадорлигини таъминлашдаги ўрни, адиб асарлари мисолида прагмалингвистик воситаларнинг лисоний ва бадиий-эстетик асосларини аниқлаш хусусидаги илмий хулосалар ФА-Ф1-005 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослигини тадқиқ этиш” (2017-2020) номли фундаментал лойиҳага татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 11-майдаги 308/1-сон маълумотномаси). Натижада фундаментал лойиҳа доирасидаги мақолалар, монографиялар ҳамда адабиётшунослик тадқиқи, бадиий асар тилини ўрганиш юзасидан олиб борилган тадқиқотлар илмий салоҳиятини оширишга хизмат қилган;
мулоқотнинг лисоний тузилиши, лисоний воситалар ёрдамида юзага келадиган эмоционал ҳолатлар ҳақидаги хулосаларидан Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясида 2023-йил 6-июн куни эфирга узатилган “Ассалом, Самарқанд!” кўрсатувининг ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси Самарқанд вилояти телерадиокомпаниясининг 2023-йил 27-июндаги 01-07/224-сон маълумотномаси). Натижада томошабинларнинг ўзбекона мулоқот хулқи, мулоқот одоби, мулоқот самараси, миллий тафаккур тушунчалари мазмунини теранроқ англашида ижобий самара берган;
адиб асарларининг прагмалингвистик хусусиятини очиб берувчи пресуппозицион ҳолатлар, диалектизм, варваризм, вулгаризмлардан прагматик мақсадда фойдаланиш маҳорати хусусидаги илмий хулосалардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Самарқанд вилояти бўлими “Садоқат” ижодий тўгарагида бадиий асарни таҳлил қилиш, давра суҳбатлари ва илмий семинарлар ўтказишда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2023-йил 17-июлдаги 37-сон маълумотномаси). Натижада тўгарак аъзоларининг бадиий асар тили, бадиий тасвир ва ифода воситаларига оид билим кўникмаларини оширишда илмий асос вазифасини бажарган.