Жиемуратова Гулпаршын Кошкинбаевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): « Орол бӱйи минтақасида яшовчи болалар саломатлигининг шаклланишида клиник – иммунологик механизмлар ва макро - ва микро элементларнинг роли», 14.00.36 – Аллергология ва иммунология; 14.00.09 – Педиатрия  (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.DSc/Tib780.
Илмий маслаҳатчилар: Ахмеджанова  Зулфия  Исмаиловна, тиббиёт фанлари доктори; Мамбеткаримов Гайрат Абдикаримович, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Иммунология ва инсон геномикаси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами:  Иммунология ва инсон геномикаси институти, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01.
Расмий оппонентлар: Шомансурова Эльмира Амануллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шамсиев Фуркат  Мухиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Исмаилова Гули Аминджановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Орол бӱйи минтақасида яшовчи болалар саломатлиги шаклланишида клиник – иммунологик механизмлар ва макро- ва микро элементлар ролини аниқлашдан иборат
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Орол бўйи минтақасида яшовчи турли ёшдаги темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги мавжуд болаларда ферритин миқдори касаллик сабабли мактабгача ёшдаги болаларга нисбатан мактаб ёшидаги болаларда кескин камайиши  исботланган;
илк бор экологик ноқулай шароитида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда жисмоний ривожланишнинг дисгормоник ўзгаришлари (кам ва ортиқча вазинлик), психомотор ривожланишда кечикишлар соғлом болаларга нисбатан ишонарли даражада кўп учраши исботланган;
илк бор Орол бўйи минтақасида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда ферритин ва Т лимфоцитлар миқдорининг камайиши хамда яллиғланишга хос (ИЛ-2, ИЛ-18)  ва қарши (ИЛ-4) цитокинлар балансини кескин ўзгаришига олиб келиши исботланган;
илк бор экологик ноқулай шароитида яшовчи камқонлиги мавжуд болалар соч толасида Cl, Na, Са каби элементлар миқдори ортиши ва Cu, Co, Zn, I, Fe каби микроэлементлар миқдори соғлом болаларга нисбатан ишонарли даражада пасайиши аниқланган;
илк бор Орол бўйи минтақасида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда микроэлементлар миқдорининг пасайиши билан гемоглобин,  витамина D ва иммунологик кўрсаткичлар пасайиши ўртасида тўғри пропорционал ижобий корреляцион боғлиқлик аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашининг 2023 йил 18 декабрдаги DSc 5а-2/004-сонли  хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти:  илк бор Орол бўйи минтақасида яшовчи турли ёшдаги темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги мавжуд болаларда ферритин миқдори касаллик сабабли мактабгача ёшдаги болаларга нисбатан мактаб ёшидаги болаларда кескин камайиши  исботланган;
илмий янгиликнинг аҳамияти: темир танқислиги билан кечувчи камқонлик касаллигини клиник белгилари, анамнестик маълумотлар, умумклиник кўрсаткичлар ва уларнинг ўзаро боғлиқлиги касалликнинг аниқлаш, ривожланиши, клиник кечиши ва прогнозини баҳолашда мухим роль ўйнайди:
илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Нукус “Она ва бола скрининг” маркази,  Нукус шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 3-сонли поликлиникаси, Нукус шаҳар “Келешек балалари” давлат мактабгача таълим муассаси ва Нукус шаҳар 3-сонли давлат мактабгача таълим муассаси амалий фаолиятига жорий килинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 22 августдаги DSc 4a-1/001-сонли ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  турли ёшдаги темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги мавжуд болаларни ўз вақтида ихтисослаштирилган даволаш тактикасини қўллаш касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартириш хамда асоратларини камайтиришга имкон яратади  ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатади;
илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мактабгача ёшда бўлган болаларнинг психомотор ривожланишини эрта ташхислаш ва даволаш, махсус таълим, тиббий ва ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатларини камайтириш орқали сезиларли иқтисодий самарадорликка эга бўлиши мумкин. Ушбу самарадорлик муассасаларда 1 болага йилига 2400000 сўм маблағни ташкил этади. Анемияни оғирлигига ва даволаш усулларига қараб даволаш курси 3 150 000 сўм ва ундан юқори. Касалликни профилактикаси бир болага йилига 50 000 дан 100 000 сўмгача миқдорни ташкил қилади, бу эса даволашга нисбатан 30 баробар ва ундан ортиқроқ харажатларни тежайди; хулоса: Жиемуратова Гулпаршин Кошкинбаевнанинг «Болалар организмининг адаптив реакцияси хусусиятлари аниқлаш бўйича услубий ёндошувлар» ва «Мактабгача ёшдаги болалар нерв ва психологик ривожланишидаги бузилишларини эрта ташхислаш» номли услубий тавсияномалари тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 18 июлдаги DSc 4a-1/001 ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
иккинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор экологик ноқулай шароитида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда жисмоний ривожланишнинг дисгормоник ўзгаришлари (кам ва ортиқча вазинлик), психомотор ривожланишда кечикишлар соғлом болаларга нисбатан ишонарли даражада кўп учраши исботланган;
илмий янгиликнинг аҳамияти: экологик ноқулай шароитида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда жисмоний ва психомотор ривожланишндаги ўзгаришларни эрта аниқлаш усули болалар саломатлиги баҳолаш учун энг оддий, энг қулай ва жуда информацион хисобланади;
илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши:  илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Нукус “Она ва бола скрининг” маркази,  Нукус шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 3-сонли поликлиникаси, Нукус шаҳар “Келешек балалари” давлат мактабгача таълим муассаси ва Нукус шаҳар 3-сонли давлат мактабгача таълим муассаси амалий фаолиятига жорий килинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 22 августдаги DSc 4a-1/001-сонли ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги мактабгача ёшда бўлган болаларнинг психомотор ривожланишини эрта ташхислаш, даволаш ва махсус таълим тиббий ёрдамга муҳтож бўлган болалар сонини камайтиради, келажакда янада жиддий психологик ва неврологик касалликлар ривожланишини олдини олади, бу эса жамият ва бутун иқтисодиёт учун ижтимоий юкни камайтиради;   
илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қуйидагилардан иборат: Мактабгача ёшда бўлган болаларнинг психомотор ривожланишини эрта ташхислаш ва даволаш, махсус таълим, тиббий ва ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатларини камайтириш орқали сезиларли иқтисодий самарадорликка эга бўлиши мумкин. Ушбу самарадорлик муассасаларда 1 болага йилига 2400000 сўм маблағни ташкил этади. Анемияни оғирлигига ва даволаш усулларига қараб даволаш курси 3 150 000 сўм ва ундан юқори. Касалликни профилактикаси бир болага йилига 50 000 дан 100 000 сўмгача миқдорни ташкил қилади, бу эса даволашга нисбатан 30 баробар ва ундан ортиқроқ харажатларни тежайди; хулоса: Жиемуратова Гулпаршин Кошкинбаевнанинг «Болалар организмининг адаптив реакцияси хусусиятлари аниқлаш бўйича услубий ёндошувлар» ва «Мактабгача ёшдаги болалар нерв ва психологик ривожланишидаги бузилишларини эрта ташхислаш» номли услубий тавсияномалари тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 18 июлдаги DSc 4a-1/001 ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
учинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор Орол бўйи минтақасида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда ферритин ва Т лимфоцитлар миқдорининг камайиши хамда яллиғланишга хос (ИЛ-2, ИЛ-18)  ва қарши (ИЛ-4) цитокинлар балансини кескин ўзгаришига олиб келиши исботланган;
илмий янгиликнинг аҳамияти: экологик ноқулай Орол бўйи минтақасида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда ўзига хос иммун жавоб фаолияти хосил булиб касалликнинг клиник оғирлиги ва давомийлигига боғлиқ бўлган холатда яллиғланишга хос ва қарши цитокинлар дисбаланси тарзида намоён бўлади;
илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Нукус “Она ва бола скрининг” маркази,  Нукус шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 3-сонли поликлиникаси, Нукус шаҳар “Келешек балалари” давлат мактабгача таълим муассаси ва Нукус шаҳар 3-сонли давлат мактабгача таълим муассаси амалий фаолиятига жорий килинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 22 августдаги DSc 4a-1/001-сонли ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларни ўз вақтида ихтисослаштирилган даволаш тактикасини қўллаш касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартириш хамда асоратларини камайтиришга имкон яратади  ва ижтимоий ёрдамдан фойдаланиш касалликнинг натижаси ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатади;
илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қуйидагилардан иборат: Мактабгача ёшда бўлган болаларнинг психомотор ривожланишини эрта ташхислаш ва даволаш, махсус таълим, тиббий ва ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатларини камайтириш орқали сезиларли иқтисодий самарадорликка эга бўлиши мумкин. Ушбу самарадорлик муассасаларда 1 болага йилига 2400000 сўм маблағни ташкил этади. Анемияни оғирлигига ва даволаш усулларига қараб даволаш курси 3 150 000 сўм ва ундан юқори. Касалликни профилактикаси бир болага йилига 50 000 дан 100 000 сўмгача миқдорни ташкил қилади, бу эса даволашга нисбатан 30 баробар ва ундан ортиқроқ харажатларни тежайди; хулоса: Жиемуратова Гулпаршин Кошкинбаевнанинг «Болалар организмининг адаптив реакцияси хусусиятлари аниқлаш бўйича услубий ёндошувлар» ва «Мактабгача ёшдаги болалар нерв ва психологик ривожланишидаги бузилишларини эрта ташхислаш» номли услубий тавсияномалари тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 18 июлдаги DSc 4a-1/001 ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
тўртинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор экологик ноқулай шароитида яшовчи камқонлиги мавжуд болалар соч толасида Cl, Na, Са каби элементлар миқдори ортиши ва Cu, Co, Zn, I, Fe каби микроэлементлар миқдори соғлом болаларга нисбатан ишонарли даражада пасайиши аниқланган;
илмий янгиликнинг аҳамияти: Орол бўйи минтақасида яшовчи камқонлиги мавжуд болалар соч толасида макро- ва микроэлементлар миқдорларида дисбаланс холати юзага келиши билан изохланади;
илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Нукус “Она ва бола скрининг” маркази,  Нукус шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 3-сонли поликлиникаси, Нукус шаҳар “Келешек балалари” давлат мактабгача таълим муассаси ва Нукус шаҳар 3-сонли давлат мактабгача таълим муассаси амалий фаолиятига жорий килинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 22 августдаги DSc 4a-1/001-сонли ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  болаларда учрайдиган бир нечта танқислик холатларини макро ва микроэлементлар, шунингдек, витаминлар қуллаш ёрдамида даволаш танқислик хавфини камайтиради ва улар билан боғлиқ бўлган касалликлар ривожланиш хавфини олдини олишга имкон яратади  ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатади;
илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қуйидагилардан иборат: Мактабгача ёшда бўлган болаларнинг психомотор ривожланишини эрта ташхислаш ва даволаш, махсус таълим, тиббий ва ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатларини камайтириш орқали сезиларли иқтисодий самарадорликка эга бўлиши мумкин. Ушбу самарадорлик муассасаларда 1 болага йилига 2400000 сўм маблағни ташкил этади. Анемияни оғирлигига ва даволаш усулларига қараб даволаш курси 3 150 000 сўм ва ундан юқори. Касалликни профилактикаси бир болага йилига 50 000 дан 100 000 сўмгача миқдорни ташкил қилади, бу эса даволашга нисбатан 30 баробар ва ундан ортиқроқ харажатларни тежайди; хулоса: Жиемуратова Гулпаршин Кошкинбаевнанинг «Болалар организмининг адаптив реакцияси хусусиятлари аниқлаш бўйича услубий ёндошувлар» ва «Мактабгача ёшдаги болалар нерв ва психологик ривожланишидаги бузилишларини эрта ташхислаш» номли услубий тавсияномалари тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 18 июлдаги DSc 4a-1/001 ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
бешинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор Орол бўйи минтақасида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда микроэлементлар миқдорининг пасайиши билан гемоглобин,  витамина D ва иммунологик кўрсаткичлар пасайиши ўртасида тўғри пропорционал ижобий корреляцион боғлиқлик аниқланган;
илмий янгиликнинг аҳамияти: Орол бўйи минтақасида яшовчи темир танқислиги билан кечувчи камқонлиги (ТТА) мавжуд турли ёшдаги болаларда гемоглобин, витамина D, иммунологик кўрсаткичлар, макро- ва микроэлементлар миқдорларида дисбаланс холати юзага келиши билан изохланади;
илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Нукус “Она ва бола скрининг” маркази,  Нукус шаҳар тиббиёт бирлашмасининг 3-сонли поликлиникаси, Нукус шаҳар “Келешек балалари” давлат мактабгача таълим муассаси ва Нукус шаҳар 3-сонли давлат мактабгача таълим муассаси амалий фаолиятига жорий килинган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 22 августдаги DSc 4a-1/001-сонли ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари);
илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  қуйидагилардан иборат:  болаларда учрайдиган бир нечта танқислик холатларини макро ва микроэлементлар, шунингдек, витаминлар қуллаш ёрдамида даволаш танқислик хавфини камайтиради ва улар билан боғлиқ бўлган касалликлар ривожланиш хавфини олдини олишга имкон яратади  ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатади;
илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қуйидагилардан иборат: Мактабгача ёшда бўлган болаларнинг психомотор ривожланишини эрта ташхислаш ва даволаш, махсус таълим, тиббий ва ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатларини камайтириш орқали сезиларли иқтисодий самарадорликка эга бўлиши мумкин. Ушбу самарадорлик муассасаларда 1 болага йилига 2400000 сўм маблағни ташкил этади. Анемияни оғирлигига ва даволаш усулларига қараб даволаш курси 3 150 000 сўм ва ундан юқори. Касалликни профилактикаси бир болага йилига 50 000 дан 100 000 сўмгача миқдорни ташкил қилади, бу эса даволашга нисбатан 30 баробар ва ундан ортиқроқ харажатларни тежайди; хулоса: Жиемуратова Гулпаршин Кошкинбаевнанинг «Болалар организмининг адаптив реакцияси хусусиятлари аниқлаш бўйича услубий ёндошувлар» ва «Мактабгача ёшдаги болалар нерв ва психологик ривожланишидаги бузилишларини эрта ташхислаш» номли услубий тавсияномалари тасдиқланган (Иммунология ва инсон геномикаси институтининг 2023 йил 18 июлдаги DSc 4a-1/001 ва DSc 4a-1/002-сонли маълумотномалари).