Jiemuratova Gulparshin Koshkinbaevnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): « Orol bӱyi mintaqasida yashovchi bolalar salomatligining shakllanishida klinik – immunologik mexanizmlar va makro - va mikro elementlarning roli», 14.00.36 – Allergologiya va immunologiya; 14.00.09 – Pediatriya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.4.DSc/Tib780.
Ilmiy maslahatchilar: Axmedjanova Zulfiya Ismailovna, tibbiyot fanlari doktori; Mambetkarimov Gayrat Abdikarimovich, tibbiyot fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Immunologiya va inson genomikasi instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Immunologiya va inson genomikasi instituti, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01.
Rasmiy opponentlar: Shomansurova El`mira Amanullaevna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Shamsiev Furkat Muxiddinovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Ismailova Guli Amindjanovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Orol bӱyi mintaqasida yashovchi bolalar salomatligi shakllanishida klinik – immunologik mexanizmlar va makro- va mikro elementlar rolini aniqlashdan iborat
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi turli yoshdagi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi mavjud bolalarda ferritin miqdori kasallik sababli maktabgacha yoshdagi bolalarga nisbatan maktab yoshidagi bolalarda keskin kamayishi isbotlangan;
ilk bor ekologik noqulay sharoitida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda jismoniy rivojlanishning disgormonik o‘zgarishlari (kam va ortiqcha vazinlik), psixomotor rivojlanishda kechikishlar sog‘lom bolalarga nisbatan ishonarli darajada ko‘p uchrashi isbotlangan;
ilk bor Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda ferritin va T limfotsitlar miqdorining kamayishi xamda yallig‘lanishga xos (IL-2, IL-18) va qarshi (IL-4) sitokinlar balansini keskin o‘zgarishiga olib kelishi isbotlangan;
ilk bor ekologik noqulay sharoitida yashovchi kamqonligi mavjud bolalar soch tolasida Cl, Na, Sa kabi elementlar miqdori ortishi va Cu, Co, Zn, I, Fe kabi mikroelementlar miqdori sog‘lom bolalarga nisbatan ishonarli darajada pasayishi aniqlangan;
ilk bor Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda mikroelementlar miqdorining pasayishi bilan gemoglobin, vitamina D va immunologik ko‘rsatkichlar pasayishi o‘rtasida to‘g‘ri proporsional ijobiy korrelyasion bog‘liqlik aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Immunologiya va inson genomikasi instituti Ekspert kengashining 2023 yil 18 dekabrdagi DSc 5a-2/004-sonli xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: ilk bor Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi turli yoshdagi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi mavjud bolalarda ferritin miqdori kasallik sababli maktabgacha yoshdagi bolalarga nisbatan maktab yoshidagi bolalarda keskin kamayishi isbotlangan;
ilmiy yangilikning ahamiyati: temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonlik kasalligini klinik belgilari, anamnestik ma’lumotlar, umumklinik ko‘rsatkichlar va ularning o‘zaro bog‘liqligi kasallikning aniqlash, rivojlanishi, klinik kechishi va prognozini baholashda muxim rol` o‘ynaydi:
ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Nukus “Ona va bola skrining” markazi, Nukus shahar tibbiyot birlashmasining 3-sonli poliklinikasi, Nukus shahar “Keleshek balalari” davlat maktabgacha ta’lim muassasi va Nukus shahar 3-sonli davlat maktabgacha ta’lim muassasi amaliy faoliyatiga joriy kilingan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 22 avgustdagi DSc 4a-1/001-sonli va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: turli yoshdagi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi mavjud bolalarni o‘z vaqtida ixtisoslashtirilgan davolash taktikasini qo‘llash kasalxonada davolanish davomiyligini qisqartirish xamda asoratlarini kamaytirishga imkon yaratadi va bemorning hayot sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarning psixomotor rivojlanishini erta tashxislash va davolash, maxsus ta’lim, tibbiy va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlarini kamaytirish orqali sezilarli iqtisodiy samaradorlikka ega bo‘lishi mumkin. Ushbu samaradorlik muassasalarda 1 bolaga yiliga 2400000 so‘m mablag‘ni tashkil etadi. Anemiyani og‘irligiga va davolash usullariga qarab davolash kursi 3 150 000 so‘m va undan yuqori. Kasallikni profilaktikasi bir bolaga yiliga 50 000 dan 100 000 so‘mgacha miqdorni tashkil qiladi, bu esa davolashga nisbatan 30 barobar va undan ortiqroq xarajatlarni tejaydi; xulosa: Jiemuratova Gulparshin Koshkinbaevnaning «Bolalar organizmining adaptiv reaksiyasi xususiyatlari aniqlash bo‘yicha uslubiy yondoshuvlar» va «Maktabgacha yoshdagi bolalar nerv va psixologik rivojlanishidagi buzilishlarini erta tashxislash» nomli uslubiy tavsiyanomalari tasdiqlangan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 18 iyuldagi DSc 4a-1/001 va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
ikkinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: ilk bor ekologik noqulay sharoitida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda jismoniy rivojlanishning disgormonik o‘zgarishlari (kam va ortiqcha vazinlik), psixomotor rivojlanishda kechikishlar sog‘lom bolalarga nisbatan ishonarli darajada ko‘p uchrashi isbotlangan;
ilmiy yangilikning ahamiyati: ekologik noqulay sharoitida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda jismoniy va psixomotor rivojlanishndagi o‘zgarishlarni erta aniqlash usuli bolalar salomatligi baholash uchun eng oddiy, eng qulay va juda informatsion xisoblanadi;
ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Nukus “Ona va bola skrining” markazi, Nukus shahar tibbiyot birlashmasining 3-sonli poliklinikasi, Nukus shahar “Keleshek balalari” davlat maktabgacha ta’lim muassasi va Nukus shahar 3-sonli davlat maktabgacha ta’lim muassasi amaliy faoliyatiga joriy kilingan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 22 avgustdagi DSc 4a-1/001-sonli va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarning psixomotor rivojlanishini erta tashxislash, davolash va maxsus ta’lim tibbiy yordamga muhtoj bo‘lgan bolalar sonini kamaytiradi, kelajakda yanada jiddiy psixologik va nevrologik kasalliklar rivojlanishini oldini oladi, bu esa jamiyat va butun iqtisodiyot uchun ijtimoiy yukni kamaytiradi;
ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: quyidagilardan iborat: Maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarning psixomotor rivojlanishini erta tashxislash va davolash, maxsus ta’lim, tibbiy va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlarini kamaytirish orqali sezilarli iqtisodiy samaradorlikka ega bo‘lishi mumkin. Ushbu samaradorlik muassasalarda 1 bolaga yiliga 2400000 so‘m mablag‘ni tashkil etadi. Anemiyani og‘irligiga va davolash usullariga qarab davolash kursi 3 150 000 so‘m va undan yuqori. Kasallikni profilaktikasi bir bolaga yiliga 50 000 dan 100 000 so‘mgacha miqdorni tashkil qiladi, bu esa davolashga nisbatan 30 barobar va undan ortiqroq xarajatlarni tejaydi; xulosa: Jiemuratova Gulparshin Koshkinbaevnaning «Bolalar organizmining adaptiv reaksiyasi xususiyatlari aniqlash bo‘yicha uslubiy yondoshuvlar» va «Maktabgacha yoshdagi bolalar nerv va psixologik rivojlanishidagi buzilishlarini erta tashxislash» nomli uslubiy tavsiyanomalari tasdiqlangan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 18 iyuldagi DSc 4a-1/001 va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
uchinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: ilk bor Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda ferritin va T limfotsitlar miqdorining kamayishi xamda yallig‘lanishga xos (IL-2, IL-18) va qarshi (IL-4) sitokinlar balansini keskin o‘zgarishiga olib kelishi isbotlangan;
ilmiy yangilikning ahamiyati: ekologik noqulay Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda o‘ziga xos immun javob faoliyati xosil bulib kasallikning klinik og‘irligi va davomiyligiga bog‘liq bo‘lgan xolatda yallig‘lanishga xos va qarshi sitokinlar disbalansi tarzida namoyon bo‘ladi;
ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Nukus “Ona va bola skrining” markazi, Nukus shahar tibbiyot birlashmasining 3-sonli poliklinikasi, Nukus shahar “Keleshek balalari” davlat maktabgacha ta’lim muassasi va Nukus shahar 3-sonli davlat maktabgacha ta’lim muassasi amaliy faoliyatiga joriy kilingan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 22 avgustdagi DSc 4a-1/001-sonli va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarni o‘z vaqtida ixtisoslashtirilgan davolash taktikasini qo‘llash kasalxonada davolanish davomiyligini qisqartirish xamda asoratlarini kamaytirishga imkon yaratadi va ijtimoiy yordamdan foydalanish kasallikning natijasi va bemorning hayot sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: quyidagilardan iborat: Maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarning psixomotor rivojlanishini erta tashxislash va davolash, maxsus ta’lim, tibbiy va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlarini kamaytirish orqali sezilarli iqtisodiy samaradorlikka ega bo‘lishi mumkin. Ushbu samaradorlik muassasalarda 1 bolaga yiliga 2400000 so‘m mablag‘ni tashkil etadi. Anemiyani og‘irligiga va davolash usullariga qarab davolash kursi 3 150 000 so‘m va undan yuqori. Kasallikni profilaktikasi bir bolaga yiliga 50 000 dan 100 000 so‘mgacha miqdorni tashkil qiladi, bu esa davolashga nisbatan 30 barobar va undan ortiqroq xarajatlarni tejaydi; xulosa: Jiemuratova Gulparshin Koshkinbaevnaning «Bolalar organizmining adaptiv reaksiyasi xususiyatlari aniqlash bo‘yicha uslubiy yondoshuvlar» va «Maktabgacha yoshdagi bolalar nerv va psixologik rivojlanishidagi buzilishlarini erta tashxislash» nomli uslubiy tavsiyanomalari tasdiqlangan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 18 iyuldagi DSc 4a-1/001 va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: ilk bor ekologik noqulay sharoitida yashovchi kamqonligi mavjud bolalar soch tolasida Cl, Na, Sa kabi elementlar miqdori ortishi va Cu, Co, Zn, I, Fe kabi mikroelementlar miqdori sog‘lom bolalarga nisbatan ishonarli darajada pasayishi aniqlangan;
ilmiy yangilikning ahamiyati: Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi kamqonligi mavjud bolalar soch tolasida makro- va mikroelementlar miqdorlarida disbalans xolati yuzaga kelishi bilan izoxlanadi;
ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Nukus “Ona va bola skrining” markazi, Nukus shahar tibbiyot birlashmasining 3-sonli poliklinikasi, Nukus shahar “Keleshek balalari” davlat maktabgacha ta’lim muassasi va Nukus shahar 3-sonli davlat maktabgacha ta’lim muassasi amaliy faoliyatiga joriy kilingan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 22 avgustdagi DSc 4a-1/001-sonli va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: bolalarda uchraydigan bir nechta tanqislik xolatlarini makro va mikroelementlar, shuningdek, vitaminlar qullash yordamida davolash tanqislik xavfini kamaytiradi va ular bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar rivojlanish xavfini oldini olishga imkon yaratadi va bemorning hayot sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: quyidagilardan iborat: Maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarning psixomotor rivojlanishini erta tashxislash va davolash, maxsus ta’lim, tibbiy va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlarini kamaytirish orqali sezilarli iqtisodiy samaradorlikka ega bo‘lishi mumkin. Ushbu samaradorlik muassasalarda 1 bolaga yiliga 2400000 so‘m mablag‘ni tashkil etadi. Anemiyani og‘irligiga va davolash usullariga qarab davolash kursi 3 150 000 so‘m va undan yuqori. Kasallikni profilaktikasi bir bolaga yiliga 50 000 dan 100 000 so‘mgacha miqdorni tashkil qiladi, bu esa davolashga nisbatan 30 barobar va undan ortiqroq xarajatlarni tejaydi; xulosa: Jiemuratova Gulparshin Koshkinbaevnaning «Bolalar organizmining adaptiv reaksiyasi xususiyatlari aniqlash bo‘yicha uslubiy yondoshuvlar» va «Maktabgacha yoshdagi bolalar nerv va psixologik rivojlanishidagi buzilishlarini erta tashxislash» nomli uslubiy tavsiyanomalari tasdiqlangan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 18 iyuldagi DSc 4a-1/001 va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
beshinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: ilk bor Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda mikroelementlar miqdorining pasayishi bilan gemoglobin, vitamina D va immunologik ko‘rsatkichlar pasayishi o‘rtasida to‘g‘ri proporsional ijobiy korrelyasion bog‘liqlik aniqlangan;
ilmiy yangilikning ahamiyati: Orol bo‘yi mintaqasida yashovchi temir tanqisligi bilan kechuvchi kamqonligi (TTA) mavjud turli yoshdagi bolalarda gemoglobin, vitamina D, immunologik ko‘rsatkichlar, makro- va mikroelementlar miqdorlarida disbalans xolati yuzaga kelishi bilan izoxlanadi;
ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: ilmiy natijalar sog‘liqni saqlash amaliyotiga, jumladan, Nukus “Ona va bola skrining” markazi, Nukus shahar tibbiyot birlashmasining 3-sonli poliklinikasi, Nukus shahar “Keleshek balalari” davlat maktabgacha ta’lim muassasi va Nukus shahar 3-sonli davlat maktabgacha ta’lim muassasi amaliy faoliyatiga joriy kilingan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 22 avgustdagi DSc 4a-1/001-sonli va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari);
ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: quyidagilardan iborat: bolalarda uchraydigan bir nechta tanqislik xolatlarini makro va mikroelementlar, shuningdek, vitaminlar qullash yordamida davolash tanqislik xavfini kamaytiradi va ular bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar rivojlanish xavfini oldini olishga imkon yaratadi va bemorning hayot sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: quyidagilardan iborat: Maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarning psixomotor rivojlanishini erta tashxislash va davolash, maxsus ta’lim, tibbiy va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash xarajatlarini kamaytirish orqali sezilarli iqtisodiy samaradorlikka ega bo‘lishi mumkin. Ushbu samaradorlik muassasalarda 1 bolaga yiliga 2400000 so‘m mablag‘ni tashkil etadi. Anemiyani og‘irligiga va davolash usullariga qarab davolash kursi 3 150 000 so‘m va undan yuqori. Kasallikni profilaktikasi bir bolaga yiliga 50 000 dan 100 000 so‘mgacha miqdorni tashkil qiladi, bu esa davolashga nisbatan 30 barobar va undan ortiqroq xarajatlarni tejaydi; xulosa: Jiemuratova Gulparshin Koshkinbaevnaning «Bolalar organizmining adaptiv reaksiyasi xususiyatlari aniqlash bo‘yicha uslubiy yondoshuvlar» va «Maktabgacha yoshdagi bolalar nerv va psixologik rivojlanishidagi buzilishlarini erta tashxislash» nomli uslubiy tavsiyanomalari tasdiqlangan (Immunologiya va inson genomikasi institutining 2023 yil 18 iyuldagi DSc 4a-1/001 va DSc 4a-1/002-sonli ma’lumotnomalari).
