Турсунова Минавара Улугбековнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги  шаклланишининг клиник-инструментал ва молекуляр-генетик хусусиятлари», 14.00.16–Нормал ва патологик физиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.PhD/Tib946.
Илмий раҳбар: Бобоев Кодиржон Тухтабаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами:Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Сайфуллаева Саида Акрамжоновна, тиббиёт фанлари доктори, катта илмий ходим; Каримов Мирвосит Мирвасикович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга лойиқ.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллигининг ривожланиши ва прогнозида генетик мойиллик белгиларининг аҳамиятини баҳолаш билан ушбу патологиянинг ривожланиши ва кечишида молекуляр-генетик омилларнинг ўрни баҳолашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги бўлган беморларда касалликнинг клиник ва лаборатор кўринишлари ва эрта башоратчилари ва унинг асоратли кечиши натижасида, ўн икки бармоқли ичак яраси асоратлари ривожланишида молекуляр-генетик омилининг ўрни исботланган;
ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яраси шаклланишининг клиник-инструментал ва молекуляр-генетик хусусиятларига асосланиб, соғлом шахс (донорлар) ва беморларда IL1β (T31C), IL1β (С3953Т), IL10 (С592А), IL10 (G-1082A), PGS-1α (G1444A) генларининг полиморф локуслари аллел ва генотипларининг касалликка хос хусусиятлари асосланган;
ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллигини ривожланиш хавфини оширишда иккита (IL1β (T31C) ва IL1β (С3953Т)), учта (IL1β (T31C), IL1β (С3953Т) ва IL10 (С592А)) ва тўртта (IL1β (T31C), IL1β (С3953Т), IL10 (С592А) ва IL10 (G-1082A)) полиморф генларнинг SNP локуслари ўртасида синергик ўзаро таъсири исботланган;
ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги бўлган беморларда хасталикнинг ривожланиш ва кечишини ташхислаш ва башорат қилиш учун янги молекуляр-генетик мезонлар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академияси Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024 йил 29 январдаги 01/065-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш тўғрисида Тошкент тиббиёт академиясининг 2021 йил 10 декабрдаги 03/8777-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган):
биринчи илмий янгилик: ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги бўлган беморларда касалликнинг клиник ва лаборатор кўринишлари ва эрта башоратчилари ва унинг асоратли кечиши аниқланиб, ўн икки бармоқли ичак яраси асоратлари ривожланишида молекуляр-генетик омилнинг ўрни исботланганлиги Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази бўйича 19.10.2021 йилдаги 11-сон ҳамда Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 22.10.2021 йилдаги 283-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ошқозон яра касаллиги ва ўн икки бармоқли ичак яра хасталиги билан бўлган беморларни ривожланиш хавфи, шунингдек ўн икки бармоқли ичак яра хасталиги асоратли кечишининг мустақил молекуляр-генетик белгилари рўйхатини тузиш орқали хасталикни эрта ташҳислаш ва даволаш самарадорлигини ошириш имконини бериш орқали беморларнинг ҳаёт сифатини ошириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ошқозон яра касаллиги ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги билан хасталанган беморларнинг клиник ва лаборатор кўринишлари ва касалликнинг эрта башоратчилари ва унинг асоратли кечиши, ўн икки бармоқли ичак яра касаллигининг асоратлари ривожланишида молекуляр генетик омилнинг ўрнини исботлаш мақсадида: 1) беморларнинг бир кунда шифохонада ётиш учун ўрин кунлар сони 105000 сўмни иқтисод қилишни таъминлашдан иборат; 2) тавсия этилган даволаш тартиби учун 536 сўмни иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: ошқозон яра касаллиги ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги билан хасталанган беморларнинг клиник ва лаборатор кўринишлари ва касалликнинг эрта башоратчилари ва унинг асоратли кечиши, ўн икки бармоқли ичак яра касаллигининг асоратлари ривожланишида молекуляр генетик омилнинг ўрнини исботлаш орқали бир нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 888000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яраси шаклланишининг клиник-инструментал ва молекуляр-генетик хусусиятларига асосланиб, соғлом шахслар (донорлар) ва беморларда IL1β (T31C), IL1β (С3953Т), IL10 (С592А), IL10 (G-1082A), PGS-1 α (G1444A) генларининг полиморф локуслари аллел ва генотипларининг касалликга хос хусусиятлари асослангани Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази бўйича 19.10.2021 йилдаги 11-сон ҳамда Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 22.10.2021 йилдаги 283-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги шаклланишининг клиник-инструментал ва молекуляр-генетик хусусиятларини соғлом шахслар (донорлар) ва ошқозон яра хасталиги ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги бўлган беморларда ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т), ИЛ10 (С592А), ИЛ10 (Г-1082А), ПГС-1 α (Г1444А) генларининг полиморф локуслари аллел ва генотипларининг хасталикка хос хусусиятларини асослаш орқали ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак касаллигининг асоратларини олдини олиш кейинчалик беморларнинг ногиронлигини олдини олиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги шаклланишининг клиник-инструментал ва молекуляр-генетик хусусиятларини соғлом шахслар (донорлар) ва ошқозон яра хасталиги ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги бўлган беморларда  ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т), ИЛ10 (С592А), ИЛ10 (Г-1082А), ПГС-1 α (Г1444А) генларининг полиморф локуслари аллел ва генотипларининг хасталикка хос хусусиятларини асослаш қуйдагилардан иборат: 1) беморларнинг бир кунда шифохонада ётиш учун ўрин кунлар сони 105000 сўмни иқтисод қилишни таъминлаш ва шифохонада бўлиш вақтини эса 2-3 кунга камайтириш орқали бир бемор учун 315000 сўмни иқтисод қилишдан иборат; 2) тавсия этилган даволаш тартиби учун 536 сўмни иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги шаклланишининг клиник-инструментал ва молекуляр-генетик хусусиятларини соғлом шахслар (донорлар) ва ошқозон яра хасталиги ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги бўлган беморларда ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т), ИЛ10 (С592А), ИЛ10 (Г-1082А), ПГС-1 α (Г1444А) генларининг полиморф локуслари аллел ва генотипларининг хасталикка хос хусусиятларини асослаш бир нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 880000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллигини ривожланиш хавфини оширишда иккита (IL1β (T31C) ва IL1β (С3953Т)), учта (IL1β (T31C), IL1β (С3953Т) ва IL10 (С592А)) ва тўртта (IL1β (T31C), IL1β (С3953Т), IL10 (С592А) ва IL10 (G-1082A)) полиморф генларнинг SNP локуслари ўртасида синергик ўзаро таъсири исботлангани Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази бўйича 19.10.2021 йилдаги 11-сон ҳамда Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 22.10.2021 йилдаги 283-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўн икки бармоқли ичак яра хасталиги бўлган беморларни ривожланишининг юқори хавфида полиморф генларининг икки (ИЛ1β (Т31C) ва ИЛ1β (С3953Т)), уч (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т) ва ИЛ10 (С592А)) ва тўрт (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т), ИЛ10 (С592А) ва ИЛ10 (Г-1082А)) СНП локуслари ўзаро таъсирининг синергизмини таққослаш орқали фаол генларнинг ўрнини асослаш, хасталикни хавф омилларини ажратиш, бу борада хасталикнинг патофизиологик хусусиятларни асослаш орқали ташҳислаш ва даволаш тактикасини танлаш даволаш самарадорлигини яхшилашга эришилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ошқозон яра касаллиги ва ўн икки бармоқли ичак яра хасталиги бўлган беморларни ривожланишининг юқори хавфида полиморф генларининг икки (ИЛ1β (Т31C) ва ИЛ1β (С3953Т)), уч (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т) ва ИЛ10 (С592А)) ва тўрт (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т), ИЛ10 (С592А) ва ИЛ10 (Г-1082А)) СНП локуслари ўзаро таъсирининг синергизмини исботлаш мақсадида: 1) беморларнинг бир кунда шифохонада ётиш учун ўрин кунлар сони 105000 сўмни ва беморларнинг шифохонада бўлиш вақтини эса 2-3 кунга камайтириш орқали бир бемор учун 315000 сўмни иқтисод қилишга эришиш имконини берган; 2) тавсия этилган даволаш тартиби учун 536 сўмни иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса:ошқозон яра касаллиги ва ўн икки бармоқли ичак яра хасталиги бўлган беморларни ривожланишининг юқори хавфида полиморф генларининг икки (ИЛ1β (Т31C) ва ИЛ1β (C3953Т)), уч (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (C3953Т) ва ИЛ10 (C592А)) ва тўрт (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (C3953Т), ИЛ10 (C592А) ва ИЛ10 (Г-1082А)) СНП локуслари ўзаро таъсирининг синергизмини исботлаш орқали бир нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 88000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яра касаллиги бўлган беморларда хасталикнинг ривожланиши ва кечишини ташхислаш ва башорат қилиш учун ишлаб чиқилган янги молекуляр генетик мезонлар Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази бўйича 19.10.2021 йилдаги 11-сон ҳамда Бухоро вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 22.10.2021 йилдаги 283-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўн икки бармоқли ичак яра хасталиги бўлган беморларни ривожланишининг юқори хавфида полиморф генларининг икки (ИЛ1β (Т31C) ва ИЛ1β (С3953Т)), уч (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т) ва ИЛ10 (С592А)) ва тўрт (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т), ИЛ10 (С592А) ва ИЛ10 (Г-1082А)) СНП локуслари ўзаро таъсирининг синергизмини таққослаш орқали фаол генларнинг ўрнини асослаш, хасталикни хавф омилларини ажратиш, бу борада хасталикнинг патофизиологик хусусиятларни асослаш орқали ташҳислаш ва даволаш тактикасини танлаш даволаш самарадорлигини яхшилашга эришилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ошқозон яра касаллиги ва ўн икки бармоқли ичак яра хасталиги бўлган беморларни ривожланишининг юқори хавфида полиморф генларининг икки (ИЛ1β (Т31C) ва ИЛ1β (С3953Т)), уч (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т) ва ИЛ10 (С592А)) ва тўрт (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (С3953Т), ИЛ10 (С592А) ва ИЛ10 (Г-1082А)) СНП локуслари ўзаро таъсирининг синергизмини исботлаш мақсадида: 1) беморларнинг бир кунда шифохонада ётиш учун ўрин кунлар сони 105000 сўмни ва беморларнинг шифохонада бўлиш вақтини эса 2-3 кунга камайтириш орқали бир бемор учун 315000 сўмни иқтисод қилишга эришиш имконини берган; 2) тавсия этилган даволаш тартиби учун 536 сўмни иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: ошқозон яра касаллиги ва ўн икки бармоқли ичак яра хасталиги бўлган беморларни ривожланишининг юқори хавфида полиморф генларининг икки (ИЛ1β (Т31C) ва ИЛ1β (C3953Т)), уч (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (C3953Т) ва ИЛ10 (C592А)) ва тўрт (ИЛ1β (Т31C), ИЛ1β (C3953Т), ИЛ10 (C592А) ва ИЛ10 (Г-1082А)) СНП локуслари ўзаро таъсирининг синергизмини исботлаш орқали бир нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 880000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.