Кучкорова Мунаввар Фахриддин кизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Фарғона водийсида қандли диабет билан касалланган аҳоли ўртасида ўпка сили: хавф омиллари ва профилактикаси йўллари», 14.00.43 – Профилактик тиббиёт (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Tib3251.
Илмий раҳбар: Мамасолиев Нематжон Солиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.95.02.
Расмий оппонентлар: Салоҳиддинов Одилжон Салоҳиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Бадриддинова Матлуба Нажмиддиновна, тиббиёт фанлари доктори, доцент
Етакчи ташкилот номи: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистоннинг Фарғона водийси шароитида қандли диабет билан касалланган аҳолида ўпка силининг, унинг хавф омилларининг частотаси ва клиник-эпидемиогик тавсифларини ўрганиш ва профилактикаси йўлларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бора  қандли диабет билан аҳоли орасида ўпка силининг шаклланишининиг гендерли-ёшга боғлиқ, эпидемиологик тавсифлари ва хавф омилларининг тарқалишининг гендерли ва ёшга боғлиқ хусусиятлари аниқланган;
эпидемиологик тадқиқотда Фарғона водийсининг шароитини ҳисобга олинган ҳолда қандли диабет билан касалланган аҳолида ўпка силининг клиник тавсифи хусусиятлари аниқланган;
хавф омилларига ва коморбидликка боғлиқ ҳолда ўпка силининг қандли диабетга қўшилиб келишининг нисбий эҳтимоллиги аниқланган;
тизимли, махаллий, хавф омилларига ва полиморбидликка боғлиқ ҳолда қандли диабетга ўпка силининг қўшилиб келишининг кутилаётган даражаси аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Андижон давлат тиббиёт институтининг 2023 йил “ 22” июндаги №  6I-44/u -сонли ҳулосаси кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Андижон давлат тиббиёт институтининг  2023 йил 22 июндаги 01-2/113, -сонли хати юборилган):
биринчи илмий янгилик: Фарғона водийси шароитида қандли диабет билан касалланган аҳоли орасида ўпка сили ўрганилган. Илк бора қандли диабет билан аҳоли орасида ўпка силининг шаклланишининиг гендерли-ёшга боғлиқ, эпидемиологик тавсифлари Андижон фтизиатрия ва пульмонология маркази буйруқ № 70, Наманган фтизиатрия ва пульмонология маркази буйруқ № 01-2/113, Фарғона фтизиатрия ва пульмонология марказибуйруқ № 67 филиалларига жорий этилган.Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги Сил касаллиги бор қандли диабетли популяцияда ва сил касаллиги бор қандли диабет йўқ аҳолида ўпка силини эрта аниқлаш, олдини олиш ва даволашда эпидемиологик тадқиқотлар самарали, унумли, тежамли, тиббий фойдали ва истиқболли хавфсиз илмий ва амалий йўналиш ҳисобланади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги 1)   Қандли диабет билан аҳоли ўртасида ўпка сили кечирган беморлар иш вақтини тежаш ва уларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш.2)  Фарғона водийси аҳолиси ўртасида ўпка силини қандли диабетга қўшилиб юзага келган ҳолатларидаги соматик бузилишлар асоратини камайтириш. Хулоса: ўпка силини қандли диабетга қўшилиб юзага келган ҳолатларда консерватив даволаш тизимида натижалар яхшиланди, ўпка силини қандли диабетга қўшилиб юзага келган ҳолатларда консерватив тизимда эрта аниқлашнинг арзон, содда ва қулай скрининг усули ишлаб чиқилиб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни 75 000 сўмга, жами популяция (251 та) даражасида 18 млн, 825 минг сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: ўпка силининг шаклланишининиг гендерли-ёшга боғлиқ, эпидемиологик тавсифлари ўрганилган ва аниқланган. Фарғона водийсининг қандли диабет билан касалланган аҳолиси орасида ўпка силининг хавф омилларининг тарқалишининг гендерли, эпидемиологик ва ёшга боғлиқ хусусиятлари ўрганилган ва тавсифлари Андижон фтизиатрия ва пульмонология маркази буйруқ № 70, Наманган фтизиатрия ва пульмонология маркази буйруқ № 01-2/113, Фарғона фтизиатрия ва пульмонология марказибуйруқ № 67 филиалларига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ўпка силини катта патогенетик майдонда ўрганиш ва “тўхтатишга” самарали илмий йўл очганлиги, қандли диабет билан беморларда силга қарши дорилардан бўладиган салбий реакцияларнинг (гепатотоксик, аллергик ва нейротоксик) частотасини 4,6% дан (минимал) 57,0% гача (максимал) камайтириши кўрсатилганлиги, ўпка силининг нохуш якуний оқибати эҳтимолини ҳисоблаб берувчи математик моделнинг сезувчанлиги 80,0% ва спецификлиги 75,0% бўлганлиги билан изоҳланади.Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ўпка сили қандли диабетга қўшилиб юзага келган ҳолатларда консерватив тизимда эрта аниқлашни арзон, содда ва қулай скринингли усули ишлаб чиқилиб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларини 75 000 сўмга, жами популяция (251 та) даражасида 18 млн, 825 минг сўмга иқтисод қилиш имкони яратилган. Хулоса: ўпка сили бор қандли диабетли популяцияда ва сил касаллиги бор қандли диабети йўқ аҳолида касалликни эрта аниқлаш, баҳолаш, олдини олиш ва даволаш сифатини 90,0%га оширади, силга қарши препаратлардан бўладиган ятроген ҳолатларни 57,0%гача камайтиради.
учинчи илмий янгилик: эпидемиологик тадқиқотда Фарғона водийсининг шароитини ҳисобга олган ҳолда қандли диабет билан касалланган аҳолида ўпка силининг клиник тавсифи хусусиятлари ўрганилган ва аниқланган ва Андижон фтизиатрия ва пульмонология маркази буйруқ № 70, Наманган фтизиатрия ва пульмонология маркази буйруқ № 01-2/113, Фарғона фтизиатрия ва пульмонология марказибуйруқ № 67 филиалларига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Ушбу предиктив – профилактик тиббиёт модели эпидемиологик – мониторинг тизимига қурилган, биринчи бўғинда ва оилавий шифокорлар ҳамда фтизиатрия марказларида мунтазам фойдаланишга тавсия қилинади. Қуйидаги самараларни бериши исботланди; ҚД2ЎСқ ва ҚД2ЎСқй ни зрта аниқлаш, баҳолаш ва профилактика – реабилитацияси сифати 90,0% гача ошади; 2) ўпка силининг ҚД2 фонида кечиши ва нохуш оқибатларини олдиндан 75% фоиздан 80% гача прогнозлаб бериш имкониятини беради; 3) силга қарши препаратлардан келиб чиқадиган салбий ҳолатларни 4,6%дан (энг камида) 57,0 гача (максимум) камайтиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: даволашнинг янги усулларини жорий этишда вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик даврини қисқартиришнинг иқтисодий самарасини ҳисоблаш: Ivaqt = (90-30) х (26923,1+13333,4 )х 40 - 0,15 х 171938400= 276865002 сум. Хулоса: Қандли диабет билан беморларда илмий таҳлилларни сифат ва мазмун жиҳатдан кучайтирувчи прогностик модел ишлаб чиқилди. Унинг конкордантлик индекси бир омилли регрессион таҳлил учун 0,783 (95%СЕ: 0,675-0,891)ни ташкил қилади. Скринингли, клиник ва профилактик тадқиқотларда кенг фойдаланиш учун тавсия этилади.
тўртинчи илмий янгилик: тизимли, махаллий, хавф омилларига ва полиморбидликка боғлиқ ҳолда қандли диабетга ўпка силининг қўшилиб келишининг кутилаётган даражаси аниқланган профилактикаси бўйича алгоритм ҳамда дастурлар ишлаб чиқилган, ва ва Андижон фтизиатрия ва пульмонология маркази буйруқ № 70, Наманган фтизиатрия ва пульмонология маркази буйруқ № 01-2/113, Фарғона фтизиатрия ва пульмонология марказибуйруқ № 67 филиалларига жорий этилган..Илмий янгликнинг ижтимоий самарадорлиги: Сил касаллиги бор қандли диабетли аҳолида ва сил касаллиги бор қандли диабети йўқ аҳолида ўпка силининг нохуш якуний оқибатини эҳтимолини ҳисоблаб/айтиб берувчи математик (сезувчанлиги 80,0% ва спецификлиги 75,0% бўлган) модел кенг фойдаланишга тавсия қилинади. У ўпка силини фаол аниқлашни амалий фаолиятда 100% гача самара билан фаоллаштиради; амалиётчи шифокорларни руҳияти ва эътиқодини энг камида 80,0% гача фтизиопрофилактик тиббиёт томон ўзгартиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ўпка сили қандли диабетга қўшилиб юзага келган ҳолатларда консерватив тизимда эрта аниқлашни арзон, содда ва қулай скринингли усули ишлаб чиқилиб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни 75 000 сўмга, жами популяция(251 та) даражасида 18 млн, 825 минг сўмга иқтисод қилиш имкони берилган. I vaqt = (90-30) х (26923,1+13333,4 ) х 40 - 0,15 х 171938400= 276865002 сум.Хулоса: ўпка силини фаол аниқлашни амалиётда фаоллаштириш ва янги превентив стратегиялар ишлаб чиқишнинг фаоллашувини кучайтириши кўрсатилганлиги; амалиёт шифокорларнининг руҳияти ва эътиқодини энг камида 80.0% гача профилактик тиббиёт томон ўзгартириши билан изоҳланган.