Bekmuratov Lukmon Rustamovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi ximoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Davolashning turli jarrohlik usullarini qo‘llash bilan bir vaqtda tish implantatsiyasini qiyosiy baholash», 14.00.21-Stomatologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yhatga olingan raqam: B2022.2.PhD/Tib.2836.
Ilmiy rahbar: Rizaev Jasur Alimjanovich, tibbiyot fanlari doktori. professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarkand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Rasmiy opponentlar:  Yuldashev Abduazim Abduvalevich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Shukparov Asilbek Bayadilovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti.
II. Tadqiqotning maqsadi Alveolyar jarayonning vestibulyar plastinkasini saqlab qolish bilan bir vaqtda tish implantatsiyasini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
klinik va rentgenologik tadqiqotlar natijalariga ko‘ra an’anaviy implantatsiya usuliga nisbatan, tish ildizining bir qismini saqlab qolish bilan bir vaqtda implantatsiya kilish usulining afzalligi asoslangan;
ilk bor operatsiyadan oldingi va keyingi davrda, implant atrofidagi yumshoq to‘qimalarning qon bilan ta’minlanishi, LDF natijalariga ko‘ra osteotropik preparatini qabul qilganidan keyin bemorlarning qon tahlilida fosfor-kalsiy metabolizmining ijobiy o‘zgarishlar aniqlangan;
RChT (rezonans chastota taxlili) yordamida an’anaviy implantatsiya usuli bilan taqqoslaganda, o‘rnatilgan implantning birlamchi barqarorligi uchun tish ildizining saqlanib qolgan bo‘lagi bo‘lgan tish katagi implantatsiya qilish usulining samaradorligi isbotlangan;
bir bosqichli implantatsiyada qalqonsimon usulida olib tashlanadigan tish bo‘lagining 2/3 qismini saqlab qolish, implantat atrofidagi al`veolyar suyak rezorbsiyasini oldini olishi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarini joriy qilinishi.
Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2023 yildagi 8 sentyabrdagi 52-son xulosasiga ko‘ra (ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 15-martdagi 868-sonli xati yuborilgan):
birinchi ilmiy yangilik: klinik va rentgenologik tadqiqotlar natijalariga ko‘ra alveolyar suyakning hajmi an’anaviy implantatsiya usuli va tish ildizining bir qismini saqlab qolish bilan bir vaqtda implantatsiya bilan taqqoslandi. Ilmiy yangilikning mohiyati: Klinik va rentgenologik tadqiqotlar natijalariga ko‘ra alveolyar suyakning hajmi an’anaviy implantatsiya usuli va tish ildizining bir qismini saqlab qolish bilan bir vaqtda implantatsiya bilan taqqoslandi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Bir vaqtning o‘zida implantatsiya bilan tish chiqarish usullari bilan taqqoslaganda, adabiyot ma’lumotlariga ko‘ra, yangi olib tashlangan tishning teshigiga joylashtirilganda tish implantlarining parchalanish xavfi yuqori, chunki uni o‘rnatish paytida kuchi past bo‘ladi. Shuning uchun olib tashlangan tish ildizining bo‘lagidan bir vaqtning o‘zida implantatsiya qilish orqali alveolyar suyak hajmini saqlash usulidan foydalanish tavsiya etildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Bir vaqtning o‘zida tish implantatsiyasini davolashning turli xil jarrohlik usullarini qiyosiy baholash usuli Samarqand viloyat Stomatologiya poliklinikasida (5.01.2023 y №2), Toshkent tibbiyot akademiya ko‘p tarmoqli klinikasida (29.12.2022 №48) bo‘limlarida amaliyotiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi kuydagilardan iborat:  olingan natijalarning amaliyotga tadbiq etilishi aholi o‘rtasida ikkilamchi adentiyani vaqtida aniqlash va bartaraf etish;  davo muolajalarini individual tanlab berish bemorlarda kuzatiladigan asoratlarni oldini  olishga va davo samarasini oshirish;  bemorlarda chaynov va estetik funksiyalarini tiklaydi;  takroriy jarrohlik aralashuvlar chastotasini 13,2% dan 6,8% gacha kamaytiradi; Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: quyidagilardan iborat: ikkilamchi adentiyasi bor bemorlarda davolash tadbirlarni ishlab chiqarilishi natijasida  1 nafar bemor uchun 2 200 000 so‘m iqtisod qilindi. (tajribaga ko‘ra 13,2 foiz bemorlarda qayta jarroxlik (ikkinchi jarroxlik) opresiyasi amalga oshiriladi).  Qayta jarrohlik amaliyoti darajasini 13,2 foizdan 6,8 foizga kamaytirgan (1 nafar bemordan 2 200 000 so‘m iqtisod qilinsa yiliga 40 nafar bemordan kasallik kaytalanishi 5 bemordan 2 bemorgacha ikkilamchi jarroxlik operatsiya kamaytirildi, demak bir nafar bemordan 2 200 000 so‘m iqtisod qilinsa yillik iqtisodiy kursatkich 3 600 000 so‘mni (3 nafar bemor uchun) tashkil etadi. Xulosa:  Ushbu xolatda aytib utilgan davolash taktikasining joriy qilinishi bir nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini  4 400 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 2 200 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bir vaqtning o‘zida tish implantatsiyasini davolashning turli xil jarrohlik usullarini qiyosiy baholash»  mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2023 yil 15-martdagi 868-sonli xat yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: birinchi marta LDF natijalariga ko‘ra, implant atrofidagi yumshoq to‘qimalarning qon bilan ta’minlanishi, shuningdek, "Kal`semin Advans" osteotropik preparatini qabul qilganidan keyin bemorlarning qon tahlilida fosfor-kalsiy metabolizmining dinamikasi o‘rganildi.operatsiyadan oldingi va keyingi davr. Ilmiy yangilikning mohiyati: Ikkilamchi adentiyasi bor bemorlarda birinchi marta LDF natijalariga ko‘ra, implant atrofidagi yumshoq to‘qimalarning qon bilan ta’minlanishi, shuningdek, "Kal`semin Advans" osteotropik preparatini qabul qilganidan keyin bemorlarning qon tahlilida fosfor-kalsiy metabolizmining dinamikasi o‘rganiladi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Ionlangan kalsiy va fosfor natijalarining korrelyasion tahlili osteokalsin, kalsidiol va ishqoriy fosfataza bilan ijobiy munosabatni aniqladi. Kalsiy o‘z ichiga olgan preparatlar buyurilgan bemorlarda ikkala guruhda ham ishqoriy fosfataza va kalsidiol faolligining sezilarli darajada yuqori darajasi aniqlandi (r>0,05), bu bemorlarda suyak shakllanishi jarayonining oshganligini ko‘rsatadi.   Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi:  Bir vaqtning o‘zida tish implantatsiyasini davolashning turli xil jarrohlik usullarini qiyosiy baholash usuli Samarqand viloyat Stomatologiya poliklinikasida (5.01.2023 y №2), Toshkent tibbiyot akademiya ko‘p tarmoqli klinikasida (29.12.2022 №48) bo‘limlarida amaliyotiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:  davolash jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar va xatolar sonini minimallashtiradi; asoratlarning chastotasini kamaytirish orqali bemorlar davolashdan keyingi reabilitatsiya tez amalga oshadi va faol ijtimoiy va mehnat faoliyatiga qaytaradi;  ushbu kasallika chalingan bemorlarning hayot sifatini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: kasallikni keltirib chiqaruvchi omillarning aniqlanishiga ko‘ra 1 nafar bemor uchun 2 200 000 so‘m iqtisod qilindi (xar xil stomatologik tekshiruv amaliyotlari paytida kasallik rivojlanishini oldini oladi, bu esa yiliga umumiy bemorlarning 20% (40 dan 8ta bemorlar) ikkilamchi adentiyasi bor bemorlarda umumiy xarajatlarini  17 600 000 (8 nafar bemor uchun) so‘mga iqtisod qiladi). Xulosa: ushbu xolatning amaliyotga joriy qilinishi bir nafar bemor hisobidan byudjet mablag‘larini 11 000 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 6 600 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini beradi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bir vaqtning o‘zida tish implantatsiyasini davolashning turli xil jarrohlik usullarini qiyosiy baholash»  mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2023 yil 15-martdagi 868-sonli xat yuborilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: RChT (rezonans chastota taxlili) yordamida an’anaviy implantatsiya usuli bilan taqqoslaganda, o‘rnatilgan implantning birlamchi barqarorligi uchun tish ildizining saqlanib qolgan bo‘lagi bo‘lgan quduqni implantatsiya qilish usulining samaradorligi aniqlandi. Ilmiy yangilikning mohiyati:  RChT (rezonansli chastota tahlili) yordamida an’anaviy implantatsiya usuli bilan taqqoslaganda, o‘rnatilgan implantning birlamchi barqarorligi uchun tish ildizining saqlanib qolgan bo‘lagi bo‘lgan al`veolyar katakcha implantatsiya qilish usulining samaradorligi aniqlandi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: tish olingandan so‘ng, yarani dezinfeksiya qilish uchun al`veolyar katakcha kyuretaji etarli. Yaraning gemostatik ta’sirini ta’minlash uchun teshikdagi tish bo‘lagi orqasidagi implantni mexanik ravishda barqarorlashtirish uchun implantni bo‘g‘ish va qo‘shimcha ravishda yaraning chetlarini yaqinlashtiradigan tikuvlarni qo‘llash kerak. Operatsiyadan keyin bemorning reabilitatsiyasi yallig‘lanishga qarshi va antiseptik preparatlarni qo‘llash kerak bo‘ladi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Bir vaqtning o‘zida tish implantatsiyasini davolashning turli xil jarrohlik usullarini qiyosiy baholash usuli Samarqand viloyat Stomatologiya poliklinikasida (5.01.2023 y №2), Toshkent tibbiyot akademiya ko‘p tarmoqli klinikasida (29.12.2022 №48) bo‘limlarida amaliyotiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:  kasallikdan keyingi asoratlar rivojlanishining oldini olish choralarini belgilaydi; kasallikdan keyingi asoratlarni bartaraf etish usullarini optimallashtiradi;  ushbu davolanishdan keyin bemorlarning hayot sifatini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: 1 nafar bemor uchun ushbu keltirilgan tekshiruv amaliyoti bemorlarning davolanishdan keyingi kasalxonadan tashqari reabilitatsiyasi va davlolash xarajatlarining kuyidagicha iqtisod bulishiga olib keldi, kuydagicha: qayta kurik – 90 000 sum; xom ashyo – 120 000 sum; protez-150 000 sum; (umumiy iqtisodiy samaradorlik 1 bemor uchun 360 000 sum tashkil qildi, yillik qaytalangan bemorlar soni 3, umumiy iqtisodiy samaradolik esa 1 080 000 so‘mni tashkil qildi). Xulosa: ushbu tekshiruv usulining joriy qilinishi 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 720 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 360 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bir vaqtning o‘zida tish implantatsiyasini davolashning turli xil jarrohlik usullarini qiyosiy baholash»  mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2023 yil 15-martdagi 868-sonli xat yuborilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: bir bosqichli implantatsiyada qalqonsimon usulida olib tashlanadigan tish bo‘lagining 2/3 qismini saqlab qolish yo‘li bilan implantat atrofidagi al`veolyar suyak rezorbsiyasini oldi olishi asoslangan.  Ilmiy yangilikning mohiyati:  Bir bosqichli implantatsiyada qalqonsimon usulida olib tashlanadigan tish bo‘lagining 2/3 qismini saqlab qolish yo‘li bilan implantat atrofidagi al`veolyar suyak rezorbsiyasini oldi olindi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Olingan ma’lumotlarga asoslanib, ushbu usul olib tashlangan tishning vestibulyar qismini saqlab qolish bilan bir vaqtda tish implantatsiyasi paytida alveolyar suyak va yumshoq to‘qimalarning hajmini saqlashga imkon beradi degan xulosaga kelish mumkin. Usul bemorlar uchun iqtisodiy jihatdan foydalidir, chunki alveolyar tizma hajmining saqlanishi qimmatbaho materiallardan foydalanmasdan sodir bo‘ladi va olib tashlangan tishlarning kataklarini sun’iy suyak materiallar bilan kattalashtirish bilan solishtirganda bemorlarni reabilitatsiya qilish muddatini qisqartiradi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Bir vaqtning o‘zida tish implantatsiyasini davolashning turli xil jarrohlik usullarini qiyosiy baholash usuli Samarqand viloyat Stomatologiya poliklinikasida (5.01.2023 y №2), Toshkent tibbiyot akademiya ko‘p tarmoqli klinikasida (29.12.2022 №48) bilan bo‘limlarida amaliyotiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:  bemorlarni davolash samaradorligini oshirish natijasida ikkilamchi adentiyasi bor bemorlarning kundalik xayot faoliyati yaxshilanadi va kasalxonaga yotib davolanish kunini kamaytirishga imkon beradi Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: 1 nafar bemorning shifoxonadagi davri uchun iqtisodiy kursatkich:  bemorning shifoxonada qolish muddatini 8,3 kundan 5,2 kunga (3 kunga) qisqartirtirib, shifoxonada qolish to‘lov miqdori 495 ming so‘mga kamaytirdi (preyskurantga ko‘ra shifoxonada 1 kun qolish 165.000 so‘mni tashkil qiladi); shifoxonada bo‘lish davrining 3 kunga qisqartirilishi hisobiga 420 ming so‘mlik dori-darmon kam talab etiladi (1 kunga o‘rtacha 140 000 so‘m dori vositalari sarflanadi);  shifoxonada bo‘lish davrining 3 kunga qisqartirilishi hisobiga 105 ming so‘mlik bog‘lanmalar kam talab etiladi (1 kunga o‘rtacha 35 000 so‘m bog‘lanmalar sarflanadi). Yuqoridagilarga ko‘ra jami yillik iqtisodiy samaradorlik 40 800 000 so‘mni tashkil etadi (40 ta operatsiya bo‘yicha 1 020 000*40= 40 800 000 so‘mni tashkil etadi (reabilitatsiya xarajatlarini kamaytirish hisobiga; byudjet mablag‘larini 27 540 000 so‘m va byudjetdan tashqari mablag‘larni 13 260 000 so‘m); 12 000 000 - ikkinchi operatsiya narxini kamaytirish orqali samaradorlikka erishiladi. 3 ta bemorda jarroxlikdan keyin asoratlar chastotasini kamaytirish xisobiga  695 000 sum iqtisod qilindi. Jami: 53 495 000 so‘m). Xulosa: yangi jarroxlik amaliyotining joriy qilinishi 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 38 841 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 15 104 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bir vaqtning o‘zida tish implantatsiyasini davolashning turli xil jarrohlik usullarini qiyosiy baholash»  mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga SamDTU prorektori tomonidan 2023 yil 15-martdagi 868-sonli xat yuborilgan.