Фозилов Шерзод Мусурмоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сурхондарё вилояти шароитида соя навларининг биоекофизиологияси ва етиштириш асослари», 03.00.07 – Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2.PhD/B607.
Илмий раҳбар: Холлиев Аскар Эргашович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, PhD.03/30.12.2019.В.72.02.
Расмий оппонентлар: Ўроқов Сирожиддин Худойбердиевич, биология фанлари доктори, профессор; Халилов Насриддин, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: мўтадил ва чекланган тупроқ намлиги шароитида истиқболли хорижий ва маҳаллий соя навларининг биоекофизиологияси, ҳосилдорлигига уни етиштириш шароитларининг таъсирини асослаш ва соҳа йўналишига илмий тавсиялар беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Сурхондарё вилоятининг мўтадил (учинчи барг ҳосил бўлиши, шохланиши ва ғунчалаш даврларида - 70 %, гуллаш ва дуккаклар ҳосил бўлиш даврида - 80 %, уруғ тўлишиш даврида - 70 %) ва чекланган (учинчи барг ҳосил бўлиши, шохланиши ва ғунчалаш даврларида - 50 %, гуллаш ва дуккаклар ҳосил бўлиш даврида - 60 %, уруғ тўлишиш даврида - 50 %) тупроқ намлиги шароитида соя етиштириш асосланган;
соя навларининг ўсиши, ривожланиши, дон ҳосилдорлиги ва уруғларининг биокимёвий таркибига турли намлик даражалари таъсири ва ўсимликларнинг ўзгарган муҳит шароитида генотипнинг мослашиш даражаси юқори бўлган “Устоз ММ-60”, ҳамда таъсирчан “Вилана” навлари аниқланган;
навларнинг  айрим биофизиологик хусусиятлари - барглардаги ҳужайра шираси консентрацияси, транспирация жадаллигининг кунлик динамикаси, сувни сақлаш даражаси, эркин ва боғланган сув миқдори, тургосентлик ҳолати, сув танқислиги, пигментлар миқдори, фотосинтез ва нафас олиш жадаллигининг бевосита намлик даражалари билан боғлиқлиги дала тажрибалари шароитида навлар кесимида баҳоланган;
чекланган намлик шароитида ўрганилган маҳаллий ва хорижий соя навлари баргларида боғланган сув миқдори, сувни сақлаш хусусияти, ҳужайра шираси консентрациясининг ошиши соянинг Барака ва Устоз ММ60 навларида, баргларнинг сув танқислиги ва нафас олиш жадаллигининг ошиши  эса Тўмарис МАН60 ва Вилана навларида аниқланган;
ҳар хил намлик шароитларида маҳаллий ва хорижий соя навларини етиштиришда тупроқнинг намлик режимини бошқариш орқали қуруқ масса ва дон ҳосилдорлигини оширишнинг агротехнологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Сурхондарё вилояти шароитида соя навларининг биоекофизиологияси ва етиштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
соя етиштирувчи фермер хўжаликлари ходимлари учун амалий қўлланма сифатида яратилган Сурхондарё вилояти оптимал намлик ва қурғоқчил ерларида соя ўсимлигини етиштириш ҳамда навларни танлаш технологияси бўйича тавсиянома Сурхондарё вилояти фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши томонидан вилоят ҳудудидаги фермер хўжаликларида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари Кенгашининг 2023 йил 11 июлдаги 01/04-1236-сонли маълумотномаси). Натижада, намлик стрессининг салбий таъсири кузатиладиган майдонларга мос навларни танлаш, оптимал намлик даражаларига амал қилган ҳолда соя навларини суғориш ва чекланган намликка мослашиш коеффициенти юқори бўлган навларни экиш эвазига навлар кесимида юқори маҳсулдорликка ҳамда тупроқ унумдорлигини оширишга имкон яратган;
соя навлари онтогенезида барглардаги ҳужайра шираси консентрацияси (ҲШК), ҳужайраларнинг тургоцентлик даражаси (ҲТД) кўрсаткичларини аниқлаш орқали навларнинг тупроқ намлик муҳитига чидамлилик даражасини аниқлаш усуллари ва шу орқали суғоришни ташкил этиш технологияси Сурхондарё вилояти шароитида 8,5 гектар майдонда амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 12 сентябрдаги 07/34-05/4601-сонли маълумотномаси). Натижада, вилоят қишлоқ хўжалиги ерларининг оптимал ва чекланган намлик шароитидаги тупроқларида оддий экин майдонларини кенгайтириш орқали эмас, балки ўсимликдаги баргларнинг қаришини олдини олиш, бўғим ва шохлар сонини ошириш ҳисобига маҳсулдорликка ижобий таъсир ўтказиш орқали маҳаллий ҳамда хориж соя навларини етиштириш ва экологик тоза, таркибида мой ва протеин миқдори юқори бўлган ҳосил олиш имконини берган.