Ҳамраев Аҳмадали Хурром ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Қулжуқтов тоғлари (Марказий Қизилқум) базит дайкалари ва нефелинли сиенитларининг петрологик-геокимёвий хусусиятлари», 04.00.03 – Геотектоника ва геодинамика. Петрология ва литология (геология-минералогия фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/GM160.
Илмий раҳбар: Мамарозиков Усмонжон Довронович, геология-минералогия фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Геология ва геофизика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Геология ва геофизика институти, DSc.24/30.10.2020.GM.125.01.
Расмий оппонентлар: Ахунджанов Рахмаджон, геология-минералогия фанлари доктори; Қурбонов Абдуҳаким Абдивакил ўғли, геология-минералогия фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Қулжуқтов тоғларида тарқалган базит дайкалар ва нефелинли сиенитларнинг петрологик-геокимёвий хусусиятларини ҳамда маъданлашувга алоқасини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Қулжуқтов тоғларида тарқалган диабаз, лампрофир дайкаларининг, нефелинли сиенитларнинг ўзаро геологик муносабатлари ва петрографик хусусиятлари аниқланган;
биринчи марта Қулжуқтов тоғларидаги базит дайкаларининг ва нефелинли сиенитларнинг жинс ҳосил қилувчи, аксессор минераллари ва флюидли ҳосилаларнинг учраш шакллари ҳамда моддий таркиблари микрозонд усулида аниқланган;
илк марта минтақадаги диабаз ва лампрофир дайкаларининг асос таркибли ягона магманинг эволюциясига мансублиги – уларнинг геологик ёшининг яқинлиги, петрокимёвий ва геокимёвий хусусиятларини мослиги билан асосланган;
Тозбулоқ интрузиви нефелинли сиенитларини ишқорли жинсларнинг миаскитли турига мансублиги, уларни нодир, радиоактив ва камёб ер элементларига аксессор-минералогик ҳамда геокимёвий ихтисослашганлиги аниқланган;
миаскитли нефелинли сиенитларни кўп мақсадли фойдаланишга яроқли алюминий-нодир металларига (Ал, Ли, Зр ва ТР) истиқболли комплекс хомашё сифатида илмий баҳоланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қулжуқтов тоғидаги базит дайкалар ва нефелинли сиенитларнинг петрологик-геокимёвий хусусиятлари аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Қулжуқтов ҳудудидаги диабаз ва лампрофирлар дайкаларининг (спессартит, малхит, одинит, керсантит ва кампто-спессартит) ҳамда нефеленли сиенитларининг ўзаро геологик муносабатлари, петрографик, минералогик ва геокимёвий хусусиятлари “Ўзбек геология қидирув” АЖ фаолиятига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Тоғ-кон саноати ва геология вазирлигининг 2023 йил 16 августдаги 08-2407-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур базит дайкалар ва ишқорли интрузив жинсларнинг ҳосил бўлиш шароитларини ва кетма-кетлигини, шунингдек формацион мансублигини аниқлашга имкон берган;
базит дайкалар ва нефелинли сиенитларнинг жинс ҳосил қилувчи, аксессор минералларнинг ҳамда флюидли ҳосилаларнинг учраш шакллари ва моддий таркиби “Ўзбек геология қидирув” АЖ амалиёт ишлари жараёнига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Тоғ-кон саноати ва геология вазирлигининг 2023 йил 16 августдаги 08-2407-сон маълумотномаси). Натижада, диабаз ва лампрофир дайкаларининг темир, титан, мис, олтин, кумуш, енгил платиноидларга, нефелинли сиенитларни эса нодир ва ноёб ер элементларига бирламчи ихтисослашганлигини кўрсатувчи маъдан элементларини ташувчи ва жамловчи (консентратор) минералларни минералогик белгилар мажмуаси сифатида тавсифлаш имконини берган;
Тозбулоқ интрузиви нефелинли сиенитларининг петрологик-геокимёвий хусусиятлари дунёнинг бошқа минтақаларидаги миаскитли нефелинли сиенитларининг геокимёвий ва металлогеник ихтисослашувига мос келишини асосланганлиги “Ўзбек геология қидирув” АЖ фаолиятига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Тоғ-кон саноати ва геология вазирлигининг 2023 йил 16 августдаги 08-2407-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур ҳудуддаги нефеленли сиенитларни алюминий саноати, сода маҳсулотлари ва цемент ишлаб чиқариш учун потенсиал хомашё, шунингдек, нодир ва ноёб ер металли (Ли, Зр, ТР) маъданлашувга ҳам истиқболли комплекс хомашё сифатида кўриш имконини берган. Ушбу тоғ жинсларни кўп мақсадли фойдаланишга яроқли алюминий-нодир металли (Ал, Ли, Зр ва ТР) истиқболли комплекс хомашё сифатида баҳолашга имкон берган.