Мавланов Маруф Мехриддиновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Мигрен касаллигидаги тутқаноқ синдромининг клиник-генетик ва даволаш- диагностик хусусиятлари», 14.00.13 – Неврология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.PhD/Tib1701.
Илмий раҳбар: Саидвалиев Фаррух Саидакрамович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Раимова Малика Мухамеджановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Джурабекова Азиза Тахировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: мигрен билан ҳамроҳ келувчи тутқаноқ-тиришиш хуружларининг клиник, генетик хусусиятларини, ўзига хослиги, нейровизуал ва электронейрофизиологик ўзгаришларини ўрганиш ҳамда даво тактикасини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
мигрен ва эпилепсия коморбид беморларда мигренли беморларга нисбатан тарқоқ неврологик ўчоқли ўзгаришлар кўпроқ учраши ва изоляцияланган генераллашган тоник-клоник хуружлар билан эпилепсия тури ишончли даражада кўп учраши аниқланган;
MTHFR C-677T генининг полиморфизм мутацияси мигренга хос эканлиги ва NOS3 T-786C генининг полиморфизм мутацияси ҳамда NOS3 T-786C ва MTHFR C-677T генлари полиморфизм мутациясининг мигрен ва эпилепсия коморбид келган беморларда комбинацияси кўп учраши ишончли даражада асосланган;
мигрен ва эпилепсиянинг коморбид келиши билан касалланган беморларни даволашда қўлланиладиган антиконвулсан ламотриджин препаратининг когнитив бузилишларни яхшилашда ҳам самарали эканлигини аниқлаш орқали даволаш тартиби такомиллаштирилган;
мигрен ва эпилепсия бирга келган беморларда касаллик кечишининг оғирлик даражасини аниқлаш бўйича шкала ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги эксперт кенгашининг 2023 йил 25 январдаги 8н-з/52-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассаларига жорий этиш бўйича Тошкент тиббиёт академиясининг 2022 йил 15 декабрдаги 03-5120-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган):
биринчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: мигрен ва эпилепсия коморбид беморларда мигренли беморларга нисбатан тарқоқ неврологик ўчоқли ўзгаришлар кўпроқ учраши ва изоляцияланган генераллашган тоник-клоник хуружлар билан эпилепсия тури ишончли даражада кўп учраши аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: мигрен касаллигидаги эпилепсиянинг коморбид келиши клиник-неврологик жиҳатдан мигренни асоратларини кўпайиши билан баҳоланади, ҳамда изолирлашган генераллашган эпилепсия синдроми мигрен билан асосий коморбид келувчи синдром эканлиги аниқланди; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: тадқиқот натижалари Тошкент шаҳар 38–сонли оилавий поликлиникада ва Бухоро вилояти Қоракўл туманидаги неврология йўналиши бўйича “Абдурашид Меҳмон Шифо” МЧЖ шифохонасида амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мигрен ва эпилепсиянинг коморбид келишидаги неврологик ўзгаришлар ва эпилепсия синдромини аниқлаш билан беморларга тез ва сифатли ташхислашни такомиллаштириш билан невролог шифокорлар иш сифати яхшиланади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: йиллик тежаш қиймати: IA = M×(AX – AY)=55000 сўм×(12- 4)=440000 сўм. Бу ерда, M – шифокорга бир марта мурожатнинг ўртача қиймати; AX ва AY – асосий ва тавсия этилаётган вариантларда бир касалликни даволаш учун шифокорга мурожат сони. Хулоса: таклиф қилинган усулда 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 440 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: MTHFR C-677T гени полиморфизми мутацияси мигрен учун хос эканлиги, мигрен ва эпилепсия коморбид келган беморларда NOS3 T-786C гени полиморфизми мутациясининг ҳамда NOS3 T-786C ва MTHFR C-677T генлари полиморфизми мутацияси комбинацияда учраши ишончли даражада кўп учраши аниқланиши асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: мигренда изолирлашган генераллашган эпилепсия коморбид келганда қон-томир тонуси учун жавобган генларнинг мутацияси учраши аниқланди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: тадқиқот натижалари Тошкент шаҳар 38–сонли оилавий поликлиникада ва Бухоро вилояти Қоракўл туманидаги неврология йўналиши бўйича “Абдурашид Меҳмон Шифо” МЧЖ шифохонасида амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мигрен касаллигида эпилепсия синдроми бирга келганда, бу касалликлар бир касаллик эмас, балки алохида учровчи коморбид ҳасталик эканлиги аниқланиб, касалилкнинг диагностикаси такомиллаштирилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: текширувлар учун кетадиган сарф-харажатларнинг камайиши улуши EA=PZR- RT×(BX–BY)=400000 сўм×(1200000-400000)=800000 сўм. Бу ерда, PZR-RT – бир марталик реал вақт полимераз занжир реакция генетик текширувининг ўртача қиймати; ВX ва ВY – асосий ва тавсия этилаётган вариантларда бир касалликни ташхислаш учун текширувлар қиймати. Хулоса: таклиф қилинган усулда 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 800000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: мигрен ва эпилепсиянинг коморбид келиши билан касалланган беморларни даволашда қўлланилувчи антиконвулсант дори воситаларидан ламотриджин, когнитив бузилишларни яхшилашда ҳам самарадор эканлиги аниқланган ҳолда даволаш муолажалари такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: мигрен касаллиги ва изолирлашган генераллашган эпилепсия коморбид келганда когнитив бузилишлар аниқланган беморларга ламотриджинни қўллаш билан даволаш муолажалари такомиллаштирилди. Илмий янгиликнинг амалиётга татбиқ жорий қилиниши: Тошкент шаҳар 38–сонли оилавий поликлиникада ва Бухоро вилояти Қоракўл туманидаги неврология йўналиши бўйича “Абдурашид Меҳмон Шифо” МЧЖ шифохонасида амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мигрен ва изолирлашган генераллашган эпилепсия ҳамрох келиб, когнитив бузилишлар аниқланганда, даво такомиллаштириш орқали беморларнинг ҳаёт сифати ва ногиронлиги камайишига эришилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсия этилаётган даволаш усулининг умумий иқтисодий улуши: Iu=ID+IB=D×(tx–ty)+B(tx–ty)=1982227 сўм×(30-14)+80500 сўм×(30-14)=33003632 сўм. Бу ерда, D – 2019 йил бўйича 1 иш кунида 1 ишчи учун ялпи ички маҳсулот ўртача қиймати; tx - ty – асосий ва тавсия этилаётган вариантларда бир ҳодиса учун вақтинчалик маҳнатга лаёқатсизликнинг ўртача давомийлиги; B – вақтинча меҳнатга лаёқатсизликнинг бир куни учун ўртача маблағ миқдори. Хулоса: ҳар бир беморда касаллик сабабли бир йилда ишга лаёқатсизликка ўртача сарфланадиган моддий харажатларни иқтисод қилиш қиймати 33003632 сўм бўлиши аниқланди;
тўртинчи илмий янгилик: мигрен ва эпилепсия бирга келган беморларда касаллик кечишининг оғирлик даражасини аниқлаш бўйича шкала ишлаб чиқилгани Бухоро вилояти Қоракўл туманидаги неврология йўналиши бўйича “Абдурашид Меҳмон Шифо” МЧЖ номли хусусий даволаш-профилактика муассасасида (15.06.2022 й; № 36) ҳамда Тошкент шаҳар 38–сонли оилавий поликлиникасида (21.10.2022 й; № 152/1) буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: беморларда касаллик кечишининг оғирлик даражасини баҳолаш меъзонлари кенгайтирилиб, невролог шифокорлар учун кўрик вақтида беморни баҳолаш енгиллашади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: йиллик тежаш қиймати: Iyil = Iu – SHum = 33003632–7800000=25203632 сўм. Бу ерда, Iyi – касаллик учун кетадиган бир йиллик ўртача харажат; Iu ва SHum – асосий ва тавсия этилаётган вариантларда бир касалликни ташхислаш ва даволаш учун 1 йиллик сарф-харажатлар. Хулоса: 1 нафар беморни текшируви ва даволаш учун 1 йилда 25203632 сўм маблағ иқтисод қилинади.
