Tursunov Nasritdin Toshovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

 I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «O‘pka exinokokkozida rezeksion amaliyotlarga differensial yondashuv», 14.00.27 - Xirurgiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2019.1.PhD/Tib114.
Ilmiy raxbar: Xudaybergenov Shuxrat Nurmatovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: «Akademik V.Vohidov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan xirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi» DM.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: akademik V.Vohidov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan xirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/30.12.2019.Tib.49.01.
Rasmiy opponentlar: Yusupbekov Abrorbek Axmedjanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Akbarov Mirshavkat Mirolimovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Abu Ali Ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti.
II. Tadqiqotning maqsadi: operativ aralashuvning taktik yondashuvlari va texnik jihatlarini takomillashtirish orqali o‘pka exinokokkozi bo‘lgan bemorlarni xirurgik davolash natijalarini yaxshilashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
yiringlash bilan asoratlangan o‘pka exinokokkozi kechishining kista devorlarining destruksiyasi, kista-bronxial oqmalarning shakllanishi, yallig‘lanish jarayonining kistadan uzoqroq sohalarga tarqalishi hamda fibroz va sirrotik o‘zgarishlar rivojlanishi bilan tavsiflangan morfologik xususiyatlari aniqlangan;
o‘pka exinokokkozining asoratlangan kechishida tekshirilayotgan material turini (balg‘am, punktatlar, kistaning tarkibi, jarohat va drenaj ajralmasi, bronxlardan olingan yuvilma suvlar) hisobga olib asosiy patogenlar va mos ravishda ularning mikroblarga qarshi vositalarga sezgirligini aniqlagan holda patogenlarning mikrobiologik spektri aniqlangan;
o‘pkaning gigant va asoratlangan exinokokkozini xirurgik davolashning anatomik rezeksiya qilish, bronx cho‘ltog‘ini sakkizsimon shaklli choklar bilan tikish, shuningdek mahalliy lazer ta’sir ko‘rsatish va o‘pka jaroxati yuzasiga hamda bronxial cho‘ltoqqa Xemoben kukunini qo‘llash bilan tavsiflanuvchi yangi usuli ishlab chiqilgan;
o‘pka yuzasida va al`veolalar bo‘shlig‘ida gemostatik vositaning bo‘laklari 14 kungacha saqlanib barqaror germetiklikni ta’minlashi, uning reparativ xususiyatlari esa o‘pka to‘qimasining tuzilishini to‘liq tiklanishni rag‘batlantirishi aniqlangan;
yangi usuldan foydalangan holda bronx cho‘ltog‘i choklarini shakllantirish vaqtida Xemoben yara qoplamasidan foydalanish germetiklikni kuchaytirishi, odatiy tikuv usulida esa, sinovlar boshlangandayoq igna teshiklari orqali havo kirishi qayd etilishi ex vivo tajribalarda isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
«Akademik V.Voxidov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan xirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi» ekspert kengashining 2023 yil 14 dekabrdagi 2x/20 son xulosasiga ko‘ra («Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM» DM tomonidan ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 13.12.2023y., №1141 sonli xat yuborilgan):
exinokokk kistasining yiringlashi sharoitida yallig‘lanish jarayoni aeratsiya jarayonining to‘liq yo‘qligi bilan sklerotik o‘zgarishlar shakllanishi o‘pka parenximasining sog‘lom to‘qimalariga tarqalib, anatomik rezeksiya aralashuvini amalga oshirish zaruratini keltirib chiqarishi isbotlangan. Bu esa yaqin va uzoq davr davomida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asorat va xatolar sonini keskin kamaytirish; asoratlarning chastotasini kamaytirish orqali bemorlar muolajalardan keyingi reabilitatsiya vaqti tezlashishi natijasida faol ijtimoiy va mehnat faoliyatiga erta qaytarish; ushbu kasallikka chalingan bemorlarning hayot sifatini yaxshilashga olib keladi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: o‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv natijalari bo‘yicha olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM va uning hududiy filiallari bo‘limlari amaliyotiga joriy etildi (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktorining 2023 yil 13 dekabrdagi №1140 sonli buyrug‘i). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: o‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuvda o‘pka exinokokkozi ko‘p sonli zararlanishi bor bemorlarda jarrohlik davolash taktikasi takomillashtirilgan aralashuvlaridan keyin yuzaga kelish mumkin bo‘lgan asoratlar sonini minimallashtirish; amaliyotdan keyingi reabilitatsiya sifatini oshirish; bemorlarning hayot sifatini yaxshilash va mehnat faoliyatiga qaytarish; uzoq muddatli kuzatuv davrida asosiy salbiy o‘pka, qon-tomir hodisalirini sezilarli kamaytirish; intraoperatsion asoratlarning chastotasini mos ravishda kamaytirish. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: o‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuvlar natijasida mazkur patologiyasi mavjud bemorlarda o‘pka jarrohlik amaliyotining qo‘llanishi uchun jami umumiy xarajatlar o‘rtacha 26 067 900 so‘mni tashkil etadi. Bu kabi murakkab patologiyalarda taklif etilayotgan yondashuv hamda usullarni qo‘llash natijasida jami o‘rtacha 22 697 500 so‘m sarflanadi (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM preyskurantiga ko‘ra). Demak bunda o‘rtacha 1 nafar bemor uchun: 3 370 400 so‘m iqtisod qilinadi ((odatda mazkur patologiyada sarf qilingandigan o‘rtacha umumiy  xarajat) 26 067 900 so‘m  – (taklif etilgan yondashuv hamda usullar yordamida to‘g‘ri tanlangan davolash taktikasini amaliyotga joriy etilishi natijasidagi o‘rtacha umumiy  xarajat) 22 697 500 so‘m = 3 370 400 so‘m (iqtisod qilinadigan summa)); Bunda 1 nafar bemordan 3 370 400 so‘m iqtisod qilinsa, yillik iqtisodiy ko‘rsatkich 16 852 000 so‘mni tashkil etadi (5 nafar bemor uchun). Shunda yillik byudjet mablag‘laridan 5 055 600 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 11 796 400 so‘m miqdorda iqtisod qilindi. Xulosa: taklif etilayotgan yondashuv hamda usuldan foydalanishni amaliyotga joriy qilinishi bir bemor uchun 3 370 400 so‘m iqtisod qilinishiga olib keldi. Tajribada keltirilgan 5 nafar bemor uchun, bu iqtisodiy tejash ko‘rsatgichi yillik 16 852 000 so‘mni tashkil etdi. Shundan yillik byudjet mablag‘laridan 5 055 600 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 11 796 400 so‘m miqdorda iqtisod qilindi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: “O‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv” mavzusidagi dissertatsion tadqiqotda olingan ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktori tomonidan 13.12.2023y.; №1141 sonli xat yuborilgan;
àñîðàòëàíãàí ¡Ý íè æàððîhëèê äàâîëàøäà ìèêðîáèîëîãèê òàäqèqîòëàð ¢òêàçèëèøè íàòèæàñèäà ìèêðîá ïåéçàæèíè ¢ðãàíèø (áàëg‘àìäàí, ïóíêòàòàëàðäàí, êèñòàëàð, ÿðàëàð, áðîíõëàðíèíã þâèíäè ñóâëàðèäàí, äðåíàæäàí), Pseudomonas aeruginosa (10-50%) âà Streptococcus pyogenes (1,9-44,6%) óñòóíëèê qèëèøè áèëàí ïàòîãåíëàðíèíã åòàðëè÷à êåíã ñïåêòðè àíèqëàíãàí. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: o‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv natijalari bo‘yicha olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM va uning hududiy filiallari bo‘limlari amaliyotiga joriy etildi (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktorining 2023 yil 13 dekabrdagi №1140 sonli buyrug‘i). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: yaqin va uzoq davr davomida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asorat va xatolar sonini keskin kamaytirish; asoratlarning chastotasini kamaytirish orqali bemorlar muolajalardan keyingi reabilitatsiya vaqti tezlashishi natijasida faol ijtimoiy va mehnat faoliyatiga erta qaytarish; ushbu kasallika chalingan bemorlarning hayot sifatini yaxshilash. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: àñîðàòëàíãàí ¡Ý íè æàððîhëèê äàâîëàøäà ìèêðîáèîëîãèê òàäqèqîòëàð ¢òêàçèëèøè íàòèæàñèäà ìèêðîá ïåéçàæèíè ¢ðãàíèø íàòèæàñèäà áó ìèêðîáëàð öåôòàçèäèì, öèïðîôëîêñàöèí, îôëîêñàöèí âà àìèêàöèíãà ñåçãèð á¢ëãàí, ¢ç íàâáàòèäà áàëg‘àìäà Candida îèëàñè çàìáóðóg‘ëàðèíèíã àíèqëàíèøè (1,9-23%) æàðà¸ííèíã îg‘èðëèãèíè ê¢ðñàòàäè âà èììóíîñòèìóëÿöèîí âà çàìáóðóg‘ãà qàðøè äàâî òàéèíëàíèøèíè òàëàá qèëäè. Þqîðèäàãè òàhëèëëàðäàí êåëèá ÷èqèá, taklif etilgan o‘pka exinokokkozining asoratlangan kechishidagi patogenlarning mikrobiologik spektri o‘rganilishi natijasida bemorlarda, ularda yuzaga kelgan asoratlarni kompleks davolash usullari sifatida mazkur amaliyotdan foydalanish hisobiga 1 nafar bemorda: mikrobiologik spektrni hisobga olmagan holda sarflanadigan jami dori darmon va sarflov xarajatlariga o‘rtacha 7 472 000 so‘mni tashkil etadi. Taklif etilgan O‘E da mikrobiologik spektr hisobga olingan davo yondashuvida esa jami dori darmon hamda sarflov xarajatlari uchun sarflanadigan o‘rtacha xarajat 5 472 000 so‘mni tashkil etdi. Bunda iqtisodiy tejash ko‘rsatgichi 1 bemor uchun 2 000 000 so‘mni tashkil etdi (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM preyskurantiga ko‘ra); Olib borilgan tadqiqot ishimizda o‘tkazilgan statistik tadqiqotlarga ko‘ra, an’anaviy usuldagi jarrohlik aralashuvlari  natijasida asoratli bemorlar 26,8% ni tashkil etdi. O‘E ni jarrohlik davolashda tavsiya etilgan taktik - texnik jihatlar natijasidja bu 6% ni tashkil etdi. Bundan ko‘rinib turibdiki taklif etilgan usul hamda yondashuv natijasida asoratlar soni o‘rtacha 4,5 barobar kamaydi. Bunda 1 bemor uchun qo‘shimcha sarf xarajtlarni tejash ko‘rsatgichi 4 264 000 so‘mni tashkil etadi. Bundan shu narsa aniq bo‘ladiki, demak: 1 nafar bemordan jarrohlik davolashda tavsiya etilgan taktik - texnik jihatlar yordamida o‘rtacha jami 6 264 000 so‘m iqtisod qilishga erishilsa, yillik iqtisodiy ko‘rsatkich 18 792 000 so‘mni tashkil etadi (3 nafar bemor uchun); mazkur usul tadbiq etish natijasida yillik byudjet mablag‘laridan 5 637 600 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 13 154 400 so‘m miqdorda iqtisod qilindi. Xulosa: bunda O‘E ni jarrohlik davolashda tavsiya etilgan taktik - texnik jihatlar davo usulini amaliyotga joriy qilinishi natijasida bir bemor uchun 6 264 000 so‘m iqtisod qilinishiga olib keldi. Tajribada keltirilgan 3 nafar bemor uchun, bu iqtisodiy tejash ko‘rsatgichi yillik 18 792 000 so‘mni tashkil etdi. Yillik byudjet mablag‘laridan 5 637 600 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 13 154 400 so‘m miqdorda iqtisod qilindi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: “O‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv” mavzusidagi dissertatsion tadqiqotda olingan ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktori tomonidan 13.12.2023y.; №1141 sonli xat yuborilgan;
“O‘pkaning infeksiyalangan gigant exinokokk kistalarini xirurgik davolash usuli” ishlab chiqilgan (O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining 2023 yil 14 apreldagi IAP 07367-sonli ixtiro uchun patenti). Mazkur taklif etilayotgan usul bronx cho‘ltog‘ida ortiqcha siqilish va trofik buzilishlarni bartaraf qiladi, shuningdek, yaxshi germetizatsiya, kam travmatiklik va choklar etishmovchiligi rivojlanishi xavfini kamaytiradi; Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: o‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv natijalari bo‘yicha olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM va uning hududiy filiallari bo‘limlari amaliyotiga joriy etildi (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktorining 2023 yil 13 dekabrdagi №1140 sonli buyrug‘i). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: apparatli chok bilan solishtirganda bronx cho‘ltog‘iga sakkizsimon choklar o‘rnatish bronxning cho‘ltog‘i qisqa cho‘ltog‘ida qo‘llanilishi mumkinligi isbotlangan, bu haddan tashqari qisilish va trofikaning buzilishini yo‘qotadi, oddiy tugunli yoki uzluksiz chokdan farqli o‘laroq yaxshi germetizatsiyani, travmatizatsiyaning kamayishni va choklar etishmochiligi xavfining kamaytirilishini ta’minlaydi; Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: O‘E ni jarrohlik davolashda tavsiya etilgan taktik - texnik jihatlar plevra bo‘shlig‘ini drenajlash vaqtini a’zolarni saqlab qoluvchi operatsiyalardan keyin plevra bo‘shlig‘ini drenajlash vaqtini 4,5±3,6 sutkadan (t=4,57; p<0,05) va rezeksiya aralashuvidan keyin 4,2±3,5 sutkadan (t=3,67; p<0,05) asosiy guruhda 2,9±1,6 sutkaga kamaytirish imkonini bergan; Shuningdek operatsiyadan keyingi kasalxona bosqichining davomiyligini 10,0±3,9 sutkadan (t=4,24; p<0,05) va 9,8±3,4 sutkadan (t=3,82; p<0,05) dan 8,2±2,6 sutkagacha kamaytirgan; Operatsiyadan keyingi erta reabilitatsiya davrining kechishini yaxshilash asosiy guruhda yaxshi natijalar ulushini 73,2% dan (a’zolarni saqlab qoluvchi operatsiyalar bajarilgan 157 patsientdan 115 tasi) va 80,0% dan (rezeksion operatsiyalar bajarilgan 125 patsientdan 100 tasi) 94,0% gacha oshirish imkonini bergan (84 patsientning 79 tasi); Shuningdek a’zolarni saqlab qoluvchi operatsiyalardan so‘ng 5,7% dan (9 patsientda) bilan qoldiq bo‘shliq tomonidan asoratlarning rivojlanishi bilan bog‘liq qoniqarsiz natijalar rivojlanish xavfini nivelirlash; χ2=14,095; df=2; p<0,001) va bronx cho‘ltog‘i tomonidan  3,2% dan (takroriy ochiq operatsiyalarni bajarilgan rezeksion aralashuvlardan so‘ng 4 patsientda; χ2=4,069; df=1; p=0,044). Bundan ko‘rinib turibdiki yuqoridagi uslub hamda yondashuvlardan foydalanish hisobiga: plevra bo‘shlig‘ini drenajlash vaqtini a’zolarni saqlab qoluvchi operatsiyalardan keyin plevra bo‘shlig‘ini drenajlash vaqtini 4,5±3,6 sutkadan (t=4,57; p<0,05) va rezeksiya aralashuvidan keyin 4,2±3,5 sutkadan (t=3,67; p<0,05) asosiy guruhda 2,9±1,6 sutkaga (o‘rtacha 1,6 sutkaga) kamaytirishga olib keldi. Bu esa bu davrdagi qo‘shimcha yiringli bog‘lov amaliyotini qisqarishi natijasida 161 280 so‘m iqtisod qilish imkonini berdi; Bemorlarning kasalxonada qolishining o‘rtacha davomiyligi operatsiyadan keyingi o‘rin-kunning 10,0±3,9 sutkadan (t=4,24; p<0,05) va 9,8±3,4 sutkadan (t=3,82; p<0,05) dan 8,2±2,6 sutkagacha qisqarishi hisobidan o‘rtacha 2 kunga kamroq statsonarda bo‘lishni tashkil etdi. Buning natijasida 1 bemor uchun 609 400 so‘m iqtisod qilinadi; Reanimatsiya va intensiv davo bo‘limi (RIDB) da bo‘lish vaqti qisqargan. Buning natijasida 1 bemor uchun o‘rtacha 1,5 kunga qisqarishi natijasida 1 678 800 so‘m iqtisod qilinadi; Amaliyotlar qo‘llanilgnada operatsiyadan keyingi erta reabilitatsiya davrining kechishini yaxshilanishi hamda yuzaga kelgan asoratlar (o‘rtacha 1,3 barobar) qisqarishi natijasida o‘rtacha umumiy sarf xarajatlar iqtisodiy ko‘rsatgichi 2 238 400 so‘mni tashkil etdi; Intraoperatsion va îïåðàöèÿäàí êåéèíãè àñîðàòëàð ôîèçèíè 5,7% äàí 1,2% ãà÷à (o‘rtacha 4,75 barobar) kamayishi hisobidan o‘rtacha umumiy sarf xarajatlar iqtisodiy ko‘rsatgichi 2 727 600 so‘mni tashkil etdi. Buning natijasida mazkur taklif etilayotgan taktika va amaliyotlar natijasida jami o‘rtacha bir bemor uchun iqtisodiy tejash ko‘rsatgichi 7 415 480 so‘mni tashkil etsa (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM preyskurantiga ko‘ra), yillik iqtisodiy ko‘rsatkich 22 246 440 so‘mni tashkil etadi (3 nafar bemor uchun). Xulosa: gèãàíò âà (¸êè) àñîðàòëàíãàí ¡Ý íè æàððîhëèê äàâîëàøíèíã òàâñèÿ ýòèëãàí æàððîhëèê óñóëëàðíè amaliyotga joriy qilinishi natijasida 1 yilda 22 246 440 so‘mni iqtisod qilish imkonini beradi, shundan 6 673 932 so‘m byudjet mablag‘lari hamda 15 572 508 so‘m byudjetdan tashqari mablag‘lardir. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: “O‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv” mavzusidagi dissertatsion tadqiqotda olingan ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktori tomonidan 13.12.2023y.; №1141 sonli xat yuborilgan;
ìàhàëëèé Õåìîáåí ÿðà qîïëàìàñèäàí ôîéäàëàíèø qîí êåòèøèíè ñàìàðàëè ò¢õòàòèøãà, øóíèíãäåê áðîíõ ÷¢ëòîg‘è âà òåøèëãàí ¢ïêà ò¢qèìàëàðè ìàéäîíèíèíã ãåðìåòèçàöèÿñè áèëàí òóðg‘óí àýðîñòàçãà ¸ðäàì áåðàäè, ëàçåð áèëàí ñòèìóëÿöèÿ ýñà, hàòòîêè èôëîñëàíãàí ïàòîãåí ìèêðîôëîðà øàðîèòèäà hàì ÿðàíèíã áèòèøèíèíã òåçëàøèøèãà ¸ðäàì áåðèøè àíèqëàíäè. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: o‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv natijalari bo‘yicha olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM va uning hududiy filiallari bo‘limlari amaliyotiga joriy etildi (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktorining 2023 yil 13 dekabrdagi №1140 sonli buyrug‘i). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: dastlab tajribaviy ravishda sinovdan o‘tkazilgan bronx cho‘ltog‘ini tikishning taklif qilingan usuli o‘pka exinokokkozi bilan kasallangan bemorlarda rezeksion aralashuvlar paytida gemostatik yara qoplamasi va lazerli ta’sirlash bilan birgalikda foydalanilganda operatsiyadan keyingi asoratlar chastotasini sezilarli darajada kamaytirganligi, bu yaqin muddatlardagi yaxshi natijalari ulushining oshishi hisobiga erta reabilitatsiya davrining kechishining yaxshilanishiga olib kelgan, shuningdek, qoldiq bo‘shliq va bronx cho‘ltog‘i tomonidan asoratlar rivojlanishi bilan bog‘liq qoniqarsiz natijalarning rivojlanish xavfini nivelirlash bilan izohlangan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: gèãàíò âà (¸êè) àñîðàòëàíãàí ¡Ý íè æàððîhëèê äàâîëàøíèíã ÿíãè óñóëëàðè äàñòëàá ýêñïåðèìåíòàë òàäqèqîòëàðäà ê¢ðèëãàíäà êóçàòèëèøè ìóìêèí á¢ëãàí îïåðàöèÿ îëäè äàâð, îïåðàöèÿ âàqòè hàìäà îïåðàòèâ äàâîäàí êåéèíãè òóðëè àñîàðòëàð hàìäà ðåàáèëèòàöèîí äàâðíèíã ÿõøèëàíèøè àíèqëàíäè. Bunday vaziyatlarda har bir bemorga mazkur xolatlarni bartaraf etish maqsadida klassik davo usullarida o‘rtacha 26 084 900  so‘m  sarflanadi. Taklif etilayotgan jarrohlik yondashuvi natijasida o‘rtacha 21 808 000 so‘m sarflanadi (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM preyskurantiga ko‘ra). Bundan ko‘rinib turibdiki, bu kabi xolatlarda har bir bemorda odatda 4 276 900 so‘m ortiqcha mablag‘lar sarfi yuzaga keladi (26 084 900-21 808 000=4 276 900). Yuqoridagilardan kelib chiqadiki, bunda mazkur usulni tadbiq etish natijasida: 1 nafar bemordan iqtisodiy tejash ko‘rsatgichi 4 276 900 so‘mni tashkil etsa, yillik iqtisodiy tejash ko‘rsatkich esa 29 938 300 so‘mni tashkil etdi (7 nafar bemor uchun). Mazkur taklif etilgan usullarni tadbig‘i natijasida yillik byudjet mablag‘laridan 8 981 490 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 20 956 810 so‘m miqdorda iqtisod qilindi. Xulosa: tajribaviy ravishda sinovdan o‘tkazilgan bronx cho‘ltog‘ini tikishning taklif qilingan usuli o‘pka exinokokkozi bilan kasallangan bemorlarda rezeksion aralashuvlar paytida gemostatik yara qoplamasi va lazerli ta’sirlash bilan birgalikda qo‘llash usulining amaliyotga joriy qilinishida yillik iqtisodiy tejash ko‘rsatkichi 29 938 300 so‘mni (7 nafar bemor uchun) tashkil etib, shundan byudjet mablag‘laridan 8 981 490 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 20 956 810 so‘m miqdorda iqtisod qilindi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: “O‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv” mavzusidagi dissertatsion tadqiqotda olingan ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktori tomonidan 13.12.2023y.; №1141 sonli xat yuborilgan;
o‘pka rezeksiyasidan keyin yara yuzasiga mahalliy lazerli ta’sir ko‘rsatish jarohatning tuzalishining tezlashishiga ko‘maklashish, shuningdek, mikrobga qarshi ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan, Xemoben kukunini qo‘llash esa bronx cho‘ltog‘ining qo‘shimcha germetizatsiyasini, shuningdek gemo va limfostazni ta’minlaydi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: o‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv natijalari bo‘yicha olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM va uning hududiy filiallari bo‘limlari amaliyotiga joriy etildi (“Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktorining 2023 yil 13 dekabrdagi №1140 sonli buyrug‘i). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: o‘pka exinokokkozini jarrohlik davolashning taktik-texnik jihatlarini takomillashtirish operatsiyadan keyingi erta reabilitatsiya kechishini yaxshilashga, yaxshi natijalar ulushini 73,2% dan 94,0% gacha oshirishga, shuningdek, qoniqarsiz qoldiq bo‘shliq tomonidan va bronxi cho‘ltog‘i tomonidan asoratlar rivojlanishi bilan bog‘liq natijalar xavfini kamaytirish imkonini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: bunda taklif etilgan hamda tavsiya qilingan óñóëëàðíè æîðèé ýòèø íàòèæàñèäà: qîëäèq á¢øëèq òîìîíèäàí àñîðàòëàðíèíã ðèâîæëàíèø õàâôè áàðòàðàô ýòèëäè (5,7%), øóíèíãäåê áðîíõ ÷¢ëòîg‘è åòèøìîâ÷èëèãè ýhòèìîëè 5,6% äàí 1,2% ãà÷à âà ãåìîððàãèê àñîðàòëàð 6,4% âà 2,4% äàí 1,2% ãà÷à (o‘rtacha 4,75 barobar) kamayishi hisobidan o‘rtacha umumiy sarf xarajatlar iqtisodiy tejash ko‘rsatgichi 2 727 600 so‘mni tashkil etdi. Bemorlarning kasalxonada qolishining o‘rtacha davomiyligi operatsiyadan keyingi o‘rin-kunning qisqarishi hisobidan o‘rtacha 2 kunga kamroq statsonarda bo‘lishni tashkil etdi. Buning natijasida 1 bemor uchun 609 400 so‘m iqtisod qilinadi; Reanimatsiya va intensiv davo bo‘limi (RIDB) da bo‘lish vaqti qisqargan. Buning natijasida 1 bemor uchun o‘rtacha 1,5 kunga qisqarishi natijasida 1 678 800 so‘m iqtisod qilinadi; Amaliyotlar qo‘llanilgnada operatsiyadan keyingi erta reabilitatsiya davrining kechishini yaxshilanishi hamda yuzaga kelgan asoratlar (o‘rtacha 1,3 barobar) qisqarishi natijasida o‘rtacha umumiy sarf xarajatlar iqtisodiy ko‘rsatgichi 2 238 400 so‘mni tashkil etdi; Yuqoridagilardan kelib chiqadiki, bunda mazkur usulni tadbiq etish natijasida: 1 nafar bemordan iqtisodiy tejash ko‘rsatgichi 7 254 200 so‘mni tashkil etsa, yillik iqtisodiy tejash ko‘rsatkich esa 14 508 400 so‘mni tashkil etdi (2 nafar bemor uchun). Mazkur taklif etilgan usullarni tadbig‘i natijasida yillik byudjet mablag‘laridan 4 352 520 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 10 155 880 so‘m miqdorda iqtisod qilindi. Xulosa: o‘pka rezeksiyasidan keyin yara yuzasiga mahalliy lazerli nurlantirish kompleks davo usulini amaliyotga joriy qilinishida yillik iqtisodiy tejash ko‘rsatkichi 14 508 400 so‘mni (2 nafar bemor uchun) tashkil etib, shundan byudjet mablag‘laridan 4 352 520 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 10 155 880 so‘m miqdorda iqtisod qilindi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: “O‘pka exinokokkozida rezeksion aralashuvlarga differensial yondashuv” mavzusidagi dissertatsion tadqiqotda olingan ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga “Akademik V.Voxidov nomidagi RIXIATM” DM direktori tomonidan 13.12.2023y.; №1141 sonli xat yuborilgan.