Shavazi Nargiz Nuralievnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Muddatdan oldingi tug‘ruqning klinik va patogenetik omillarini baholash, davo va profilaktika choralarini optimallashtirish, 14.00.01 - Akusherlik va ginekologiya  (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.3. DSs /Tib732.
Ilmiy maslaxatchi: Sultanov Saidazim Nasirovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajargan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/30.12.2019.Tib.102.01
Rasmiy opponentlar: Kuz`min Vladimir Nikolaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Paxomova Janna Evgen`evna, tibbiyot fanlari doktori, professor;  Xudoyarova Dildora Raximovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Tibbiyot hodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: davolash-profilaktika chora tadbirlarini optimallashtirish va bashorat qilishning yangi usullarini ishlab chiqish orqali muddatdan oldingi tug‘ilish xavfini davo natijalarini yaxshilashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
muddatidan oldingi tug‘ruq xavfi sabablari o‘z vaqtida aniqlanmasligi va an’anaviy terapiya usullarini qo‘llash natijasida nazorat guruhidagi homiladorlarda asosiy guruxga nisbatan 11,9% hollarda ko‘prok muddatidan oldingi  tug‘ruk jarayoni rivojlanishi  aniqlangan;  
muddatidan oldingi tug‘ruk xavfi bo‘lgan homilador ayollarda endogen intoksikatsiyaning yuqori darajasi lipoperoksidlanish jarayonlarining faollashishiga, antioksidant ximoya  tizimining buzilishiga  va o‘z navbatida immun tizimi faoliyatining nomutanosibligiga, reaktiv oqsillarning shakllanishiga, purin asoslari almashinuvining oshishiga olib kelishi isbotlangan.
ilk bor ona qonidagi  siydik kislota mikdori bilan yangi tug‘ilgan chaqaloqning kindik qoni zardobi va amniotik suyuqligidagi mikdori orasida to‘g‘ri korrelatsion bog‘liqlik aniqlangan va bu xolat chuqur endotoksikoz rivojlanishiga xamda  muddatidan oldingi  tug‘ruk kelib chiqishiga sabab bulishi patogenetik asoslangan;
ilk bor muddatdan oldingi tug‘ruq xafi bo‘lgan ayollar platsentasida siydik kislotaning vazokonstriktor ta’siri dopplerografik (platsentar perfuziyaning pasayishi) va patomorfologik (xorioamnionit, desiduit, intervillizit, villuzit, flebit, kindik arteriti va apopotoz) tasdiqlangan va xomiladorlik jarayonini xavf ostida koldirishi, xamda muddatdan oldingi tug‘ruqni chaqirishi asoslangan;
ilk bor  kompleks davolash usuli an’anaviy davolash usuliga antioksidant ta’sir ko‘rsatadigan, endotelial funksiyani va purin almashinuvini tiklaydigan, ona va homila uchun tug‘ilish natijalariga foydali ta’sir ko‘rsatadigan (rosmarin kislotasini o‘z ichiga olgan preparatlar, Glyukurono-2-amino-2-dezoksiglyukoglyukan sul`fat, L-Arginina va L-Aspartat) dorilarni qo‘shimcha qo‘llash orqali takomillashtirilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Samarqand davlat tibbiyot universiteti ekspert kengashining 2023 yil 25 dekabrdagi 81-son xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: muddatidan oldingi tug‘ruq xavfi  sabablarini o‘z vaqtida aniqlamaslik va an’anaviy terapiya usullarini qo‘llash natijasida nazorat guruhidagi homiladorlarda 11,9% hollarda  asosiy guruxga nisbatan kuprok muddatidan oldingi  tug‘ruk jarayoni rivojlanishi  aniqlangan va Samarqand shahri Respublika ixtisoslashtirilgan ona va bolalikni muhofaza qilish ilmiy-amaliy tibbiyot markazi filiali  23.09.2022 yildagi 134/5-sonli buyruq,  Samarkand shaxar №1 sonli tug‘ruq kompleksi  xomiladorlar patologiya bulimi 26.11.2022 yildagi 121/3-sonli buyruq, Payariq perinatal markazi 03.06.2021 yildagi 63/7-sonli buyruq xamda  Jizzax viloyati perinatal markazi 03.07.2021 yildagi 89/9-sonli buyruq, bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tadqiqotda zamonaviy,  bir - birini to‘ldiruvchi klinik, statistik usullardan foydalanish, shuningdek, tekshirilgan bemorlarning etarli soni, muddatidan oldin tugilish xavfini kamaytirish uchun diagnostik, prognostik va profilaktika mezonlarini takomillashtirish, statistik tahlil usullari to‘plami, shuningdek ularni to‘g‘ri qo‘llash bilan, xalqaro hamda mahalliy tajribalar bilan taqqoslangani, xulosalar, olingan natijalarning vakolatli tuzilmalar tomonidan tasdiqlanganligi bilan asoslanadi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: muddatidan oldingi tugruk xavfi bulgan xomilador ayollarni   kompleks davolash  yotoq kunini  4 kunga qisqarganligi xisobiga yotoq kunidan 212 000 so‘m davlat byudjeti mablag‘larini iqtisod qilishga imkonini berdi. Xulosa: muddatidan oldingi tugruk xavfi bulgan xomilador ayollarni  kompleks davolash   yotoq kunini 4 kunga 1 nafar bemor xisobiga davlat byudjeti mablag‘larini 212 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi.  
ikkinchi ilmiy yangilik: muddatidan oldingi tug‘ruk xavfi   bo‘lgan homilador ayollarda endogen intoksikatsiyaning yuqori darajasi lipoperoksidlanish jarayonlarining faollashishiga, antioksidant ximoya  tizimining buzilishiga  va o‘z navbatida immun tizimi faoliyatining nomutanosibligiga, reaktiv oqsillarning shakllanishiga, purin asoslari almashinuvining oshishiga olib kelishi isbotlangan va Samarqand shahri Respublika ixtisoslashtirilgan ona va bolalikni muhofaza qilish ilmiy-amaliy tibbiyot markazi filiali  23.09.2022 yildagi 134/5-sonli buyruq,  Samarkand shaxar №1 sonli tug‘ruq kompleksi  xomiladorlar patologiya bulimi 26.11.2022 yildagi 121/3-sonli buyruq, Payariq perinatal markazi 03.06.2021 yildagi 63/7-sonli buyruq xamda  Jizzax viloyati perinatal markazi 03.07.2021 yildagi 89/9-sonli buyruq, bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tadqiqotda zamonaviy,  bir - birini to‘ldiruvchi klinik, statistik usullardan foydalanish, shuningdek, tekshirilgan bemorlarning etarli soni, muddatidan oldin tugilish xavfini kamaytirish uchun diagnostik, prognostik va profilaktika mezonlarini takomillashtirish, statistik tahlil usullari to‘plami, shuningdek ularni to‘g‘ri qo‘llash bilan, xalqaro hamda mahalliy tajribalar bilan taqqoslangani, xulosalar, olingan natijalarning vakolatli tuzilmalar tomonidan tasdiqlanganligi bilan asoslanadi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ishlab chiqilgan diagnostik,  davolash va profilaktika  chora-tadbirlari algoritmi qo‘llash orqali muddatidan oldingi tugrukni 33,1 % dan 21,2 % gacha (bu esa 11,9 % tashkil kiladi) va perinatal ulimni 1,0 % gacha kamaytirish imkonini berdi. Xulosa: ko‘rsatmalarga asoslangan usullarni qo‘llanilishi xomiladorlarning kayta gospitalizasiyasini 2,5 martaga kamaytirganligi xisobiga 1.298.000  so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi.
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor ona qonidagi  siydik kislota mikdori bilan yangi tug‘ilgan chaqaloqning kindik qoni zardobi va amniotik suyuqligidagi mikdori orasida to‘g‘ri korrelatsion  bog‘liqlik aniqlangan va  bu xolat  chuqur endotoksikoz rivojlanishiga xamda  muddatidan oldingi  tugruk kelib chikishiga sabab bulishi patogenetik asoslangan va Samarqand shahri Respublika ixtisoslashtirilgan ona va bolalikni muhofaza qilish ilmiy-amaliy tibbiyot markazi filiali  23.09.2022 yildagi 134/5-sonli buyruq,  Samarkand shaxar №1 sonli tug‘ruq kompleksi  xomiladorlar patologiya bulimi 26.11.2022 yildagi 121/3-sonli buyruq, Payariq perinatal markazi 03.06.2021 yildagi 63/7-sonli buyruq xamda  Jizzax viloyati perinatal markazi 03.07.2021 yildagi 89/9-sonli buyruq, bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tadqiqotda zamonaviy,  bir - birini to‘ldiruvchi klinik, statistik usullardan foydalanish, shuningdek, tekshirilgan bemorlarning etarli soni, muddatidan oldin tugilish xavfini kamaytirish uchun diagnostik, prognostik va profilaktika mezonlarini takomillashtirish, statistik tahlil usullari to‘plami, shuningdek ularni to‘g‘ri qo‘llash bilan, xalqaro hamda mahalliy tajribalar bilan taqqoslangani, xulosalar, olingan natijalarning vakolatli tuzilmalar tomonidan tasdiqlanganligi bilan asoslanadi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: 1 kunlik an’anaviy terapiya miqdori 41000 ming so‘mni tashkil etadi, davomiyligi 7 yotoq kuni, ya’ni 287000 sum, taklif qilingan kompleks terapiya miqdori bir kunda 53000 so‘mni, ya’ni 371000 so‘m. Giperurikemiya bilan og‘rigan ayollarda kompleks terapiyadan so‘ng tugruk majmuasiga takroriy yotqizish soni 2,5 baravar kamayishini hisobga olsak iqtisodiy samaradorlik 1 298 000 ni tashkil qiladi. Xulosa: ko‘rsatmalarga asoslangan usullarni qo‘llanilishi xomiladorlarning kayta gospitalizasiyasini 2,5 martaga kamaytirganligi xisobiga olib iqtisodiy samaradorlik 1 298 000 ni tashkil qiladi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilk bor muddatdan oldingi tug‘ruq xafi bulgan ayollar platsentasida siydik kislotaning vazokonstriktor tasiri dopplerografik (platsentar perfuziyaning pasayishi) va patomorfologik (xorioamnionit, desiduit, intervillizit, villuzit, flebit, kindik arteriti va apopotoz) aniqlangan va xomiladorlik jarayonini xavf ostida koldirishi, xamda muddatdan oldingi tug‘ruqni chakirishi asoslangan va Samarqand shahri Respublika ixtisoslashtirilgan ona va bolalikni muhofaza qilish ilmiy-amaliy tibbiyot markazi filiali  23.09.2022 yildagi 134/5-sonli buyruq,  Samarkand shaxar №1 sonli tug‘ruq kompleksi  xomiladorlar patologiya bulimi 26.11.2022 yildagi 121/3-sonli buyruq, Payariq perinatal markazi 03.06.2021 yildagi 63/7-sonli buyruq xamda  Jizzax viloyati perinatal markazi 03.07.2021 yildagi 89/9-sonli buyruq, bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tadqiqotda zamonaviy,  bir - birini to‘ldiruvchi klinik, statistik usullardan foydalanish, shuningdek, tekshirilgan bemorlarning etarli soni, muddatidan oldin tugilish xavfini kamaytirish uchun diagnostik, prognostik va profilaktika mezonlarini takomillashtirish, statistik tahlil usullari to‘plami, shuningdek ularni to‘g‘ri qo‘llash bilan, xalqaro hamda mahalliy tajribalar bilan taqqoslangani, xulosalar, olingan natijalarning vakolatli tuzilmalar tomonidan tasdiqlanganligi bilan asoslanadi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat:    1 kunlik an’anaviy terapiya miqdori 41000 ming so‘mni tashkil etadi, davomiyligi 7 yotoq kuni, ya’ni 287000 sum, taklif qilingan kompleks terapiya miqdori bir kunda 53000 so‘mni, ya’ni 371000 so‘m. Giperurikemiya bilan og‘rigan ayollarda kompleks terapiyadan so‘ng  iqtisodiy samaradorlik davolash narxi xisodiga  1 kunga 12.000 sumni, 7 kun xisobiga esa 84.000 ni tugruk majmuasiga takroriy yotqizish soni 2,5 baravar kamayishini hisobga esa 210.000  tashkil qiladi.  Xulosa: giperurikemiya bilan og‘rigan ayollarda kompleks terapiyadan so‘ng  iqtisodiy samaradorlik davolash narxi xisodiga  1 kunga 12.000 sumni, 7 kun xisobiga esa 84.000 ni tugruk majmuasiga takroriy yotqizish soni 2,5 baravar kamayishini hisobga esa 210.000  tashkil qiladi.
beshinchi ilmiy yangilik: ilk bor  kompleks davolash usuli an’anaviy davolash usuliga antioksidant ta’sir ko‘rsatadigan, endotelial funksiyani va purin almashinuvini tiklaydigan, ona va homila uchun tug‘ilish natijalariga foydali ta’sir ko‘rsatadigan (antioksidant ta’sirga ega bo‘lgan va rosmarin kislotasini o‘z ichiga olgan preparatlar,Glyukurono-2-amino-2-dezoksiglyukoglyukan sul`fat, L-Arginina L-Aspartat) dorilarni kushimcha  qo‘llash orqali optimallashtirilgan. va Samarqand shahri Respublika ixtisoslashtirilgan ona va bolalikni muhofaza qilish ilmiy-amaliy tibbiyot markazi filiali  23.09.2022 yildagi 134/5-sonli buyruq,  Samarkand shaxar №1 sonli tug‘ruq kompleksi  xomiladorlar patologiya bulimi 26.11.2022 yildagi 121/3-sonli buyruq, Payariq perinatal markazi 03.06.2021 yildagi 63/7-sonli buyruq xamda  Jizzax viloyati perinatal markazi 03.07.2021 yildagi 89/9-sonli buyruq, bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tadqiqotda zamonaviy,  bir - birini to‘ldiruvchi klinik, statistik usullardan foydalanish, shuningdek, tekshirilgan bemorlarning etarli soni, muddatidan oldin tugilish xavfini kamaytirish uchun diagnostik, prognostik va profilaktika mezonlarini takomillashtirish, statistik tahlil usullari to‘plami, shuningdek ularni to‘g‘ri qo‘llash bilan, xalqaro hamda mahalliy tajribalar bilan taqqoslangani, xulosalar, olingan natijalarning vakolatli tuzilmalar tomonidan tasdiqlanganligi bilan asoslanadi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: giperurikemiya sababli muddatidan oldingi tugruk xavfi bulgan xomilador ayollarni   prognozini baxolash siydik kislotasini mikdorini urganish kifoya ekanligi xisoblanib, ortiqcha tekshiruv usullaridan foydalanish zarurati yo‘qligi xisobiga sarf xarajatlarni 25% kamaytirish imkonini berdi. Xulosa: ilk bor giperurikemiya sababli muddatidan oldingi tugruk xavfi bulgan xomilador ayollarni   prognozini baxolash siydik kislotasini mikdorini urganish kifoya ekanligi xisoblanib, ortiqcha tekshiruv usullaridan foydalanish zarurati yo‘qligi xisobiga sarf xarajatlarni 25% kamaytirish imkonini berdi  va 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 760 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 270 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi.
“Muddatdan oldingi tug‘ruqning klinik va patogenetik omillarini baholash, davo va profilaktika choralarini optimallashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarqand Davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 4 yanvardagi dekabrdagi 5308-sonli xati. yuborilgan (Samarkand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi 2023 yil 27 martdagi 4-son xulosasi).