Мохаммад Дин Асмонинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўткир миелобласт лейкозда ўсма ҳужайраларнинг мутацион ўзгаришлари спектрини ўрганиш», 14.00.29 – Гематология ва трансфузиология ва 14.00.20 - Тиббий генетика (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/Tib1772.
Илмий раҳбар: Бобоев Қодиржон Тўхтабоевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02 асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Гилдиева Маргарита Сабировна, биология фанлари доктори; Болтаев Камол Джумаевич, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: гемопоэзнинг ўтмишдош ҳужайраларидаги юқори махсус молекуляр-генетик ва цитогенетик ўзгаришларни ўрганиш асосида ўткир миелобласт лейкознинг клиник кечишини ўзига хосликларини башоратлаш ҳамда ташхислашга янгича ёндошувларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор қон хосил қилувчи тўқиманинг саратон касалликлар патогенезига ўз хиссасини қўшувчи, саратон клонларининг аҳамиятли химер транскриптларини аниқлаш учун олигонуклеотид микрочип билан кейинчалик гибридизацияланувчи мультиплекс полимераз занжир реакция баённомасини мослаштириш асосланган;
цитогенетик тадқиқотлар асосида ўткир миелобласт лейкознинг шаклланишида гемопоэзнинг ўтмишдош ҳужайраларидаги баъзи клонал хромасома аберрацияларини роли ва сони тавсифланиб, янги аннотирланмаган транслокация аниқланган;
хромасома аберрация маркерлари ва юқори махсус генетик транслокациялар ўртасидаги цитогенетик ва молекуляр –генетик тадқиқотлар мажмуаси асосида ўтказилган мутацион ўзгаришларнинг коррелятив алоқасининг таҳлили асосида асосий генетик ўзгаришлар спектри аниқланган;
ўткир миелобласт лейкозда генетик ўзгаришларни умумий спектрал миқдори t(8;21), t(15;17), inv(16), +8, -7 ни ташкил этган мутациялар асосида касалликни ташхислаш ва башоратлаш мезонлари такомиллаштирилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази Эксперт кенгашининг 2023 йил 30 октябрдаги 4/5-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: Республика шошилинч тиббий илмий марказининг Сирдарё филиали бўйича 28.09.2021 йилдаги 142/1-сонли буйруқ ҳамда Бухоро вилояти Когон тумани марказий касалхонаси бўйича 22.09.2021 йилдаги 115-сонли буйруқ асосида “Асосий хромасома транслокацияларини аниқлаш учун биологик микрочипда келгусида гибридизациялаш билан тескари транскрипция усулини модификацияси” мавзусидаги услубий тавсиянома (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2021 йил 19 ноябридаги 8н-р/1140 сонли хулосаси) амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: биочиплаш тахлили биринчи марта амалиётга мослаштирилиб жорий этилди, бу эса ўткир миелобласт лейкоз билан оғриган беморларни ташхислашни тезлаштиради ва харажатларни камайтиради, яшяш давомийлигини узайтиради ва шу билан ҳаёт сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  1 таҳлил учун амалга оширилган биологик микрочиплаш усули бир вақтнинг ўзида 13 та транслокацияни аниқлайди, қиймати = 900 000 сўм. Сарф материаллари + реагентлар + ускуналарнинг иқтисодий харажатлари = 200 000 сўм. Таҳлилнинг давомийлиги 5 кун. Ушбу форматдаги таҳлилнинг сезгирлиги оширилади ва унинг мураккаблиги ва нархи пасайтирилади, бу эса клиник диагностика лабораторияларига бир иш сменасида ўнлаб ва юзлаб намуналарни тахлил қилиш имконини беради. Микрочиплар аниқ клиник ва диагностика вазифаларини ҳал қилиш учун қулай ва самарали воситадир. Ушбу транслокацияларнинг ҳар бири лейкемия ривожланишининг ўзига хос шаклини белгилайди ва даволаш стратегиясини танлаш учун муҳимдир. Таклиф этилган усулнинг самарадорлиги 20,0% ташкил этади. Хулоса: замонавий молекуляр генетик технологияси биочиплашдан фойдаланиш билан ўткир миелобласт лейкознинг мажмуавий ўрганилган генетик ўзига хосликлари ташхисни қисқа муддатда, ўз вақтида аниқлашга ва касалликни кечишини ўзига хосликларини белгилашга имкон беради;
иккинчи илмий янгилик: Республика шошилинч тиббий илмий марказининг Сирдарё филлиали бўйча 28.09.2021 йилдаги 142/1-сонли буйруқ ҳамда Бухоро вилояти Когон тумани марказий касалхонаси бўйча 22.09.2021 йилдаги 115-сонли буйруқ асосида “Асосий хромасома транслокацияларини аниқлаш учун биологик микрочипда келгусида гибридизациялаш билан тескари транскрипция усулини модификацияси” мавзусидаги услубий тавсиянома (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2021 йил 19 ноябридаги 8н-р/1140 сонли хулосаси) амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: цитогенетик тахлили нафақат беморнинг кариотипини аниқлашга, балки бу тахлил ёрдамида янги транслокация аниқланади, бу эса касалликни клиникаси ва башорати туғрисида маълумот беради, уни бошланишидан олдин ўткир миелобласт лейкозни асоратларини олдини олишига ёрдам беради, шу билан бирга беморларни яшяш давомийлигини узайтиради ва ҳаёт сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги шундаки, цитогенетик усули ёрдамида нафақат беморнинг кариотипи, балки қўшимча хромасом ўзгаришларни аниқлаш мумкин, бу эса беморга туғри ва вақтида ташхис қуйиш имконини беради, бундан ташқари, стандарт цитогенетик тадқиқотни назорат қилишнинг усулидан фойдаланиш диагностик ва прогностик аҳамиятга эга бўлган хромосома ўзгаришлари тўғрисида ишончли маълумотларни олиш имконини беради ва ўз навбатида хромосома даражасида бўлган бошқа усуллар билан текширишни талаб қилмайди, шу билан бирга ортиқча харажатнинг олдини олади. Хулоса: стандарт цитогенетик аберациялар мустақил прогностик белгиларидир, бундай янги аббератсияларинг башоратлаш аҳамиятини аниқлаш учун янги транслокациялар бўйича маълумотларни тўплаш ва тизимлаштириш орқали олиш мумкин. Бироқ, маълумотларни таҳлил қилиш ҳар бир ҳолатнинг ўзига хослиги билан мураккаблашади. Ушбу локусларни аниқлаш патогенетик лейкемия клонини шакллантиришда иштирок этадиган генлар спектрини таклиф қилиш имконини беради ва келажакда ўткир миелобласт лейкоз билан боғлиқ бўлган молекуляр генетик белгиларни қидиришни қисқартириш имконини беради;
учинчи илмий янгилик: хромасома аберрация маркерлари ва юқори махсус генетик транслокациялар ўртасидаги цитогенетик ва молекуляр –генетик тадқиқотлар мажмуаси асосида ўтказилган мутацион ўзгаришларнинг коррелятив алоқасининг таҳлили асосида асосий генетик ўзгаришлар спектри аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика шошилинч тиббий илмий марказининг Сирдарё филлиали бўйча 28.09.2021 йилдаги 142/1-сонли буйруқ ҳамда Бухоро вилояти Когон тумани марказий касалхонаси бўйча 22.09.2021 йилдаги 115-сонли буйруқ асосида “Асосий хромасома транслокацияларини аниқлаш учун биологик микрочипда келгусида гибридизациялаш билан тескари транскрипция усулини модификацияси” мавзусидаги услубий тавсиянома (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2021 йил 19 ноябридаги 8н-р/1140 сонли хулосаси) амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги шундаки, ўткир миелобласт лейкоз билан оғриган беморларни вақтида юқори технологик генетик усуллар ёрдамида ташхислаш ушбу касаллик билан оғриган беморларни ҳаёт сифатини яхшилашга ва асоратларни ривожланишини пасайтиришга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган генетик усуллар ёрдамида ташхислаш беморларнинг шифохонада бўлиш вақтини қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдорини 1 нафар бемор учун 1 252 560 сўмга камайтирди, бу эса 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1 252 560 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: генетик тахлилларининг юқори технологик усулларидан фойдаланиш гемобластознинг ҳар бир ҳолатини этиопатологик ўзига хосликларини ҳисобга олишга имкон берувчи, беморларни текширишда юқори технологик маълумотларни олишга имкон беради. Шу билан бирга, гемобластозларнинг ташхислаш, башоратлаш ва даволаш мониторингини жаҳон дастурлари ва молекуляр-биологик мезонлари аҳолининг турли популяцияларини генетик ўзига хослигини илгари маълум бўлмаган маркерларнинг гемобластозлар онкогенезида иштирок этиш даражаси ва ролини аниқлашга ёрдам беради.
тўртинчи илмий янгилик: генетик текширишлар мажмуаси асосида ўткир миелобласт лейкозни кечишини ташхислаш ва башоратлаш мезонлари такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши:
Республика шошилинч тиббий илмий марказининг Сирдарё филлиали бўйча 28.09.2021 йилдаги 142/1-сонли буйруқ ҳамда Бухоро вилояти Когон тумани марказий касалхонаси бўйча 22.09.2021 йилдаги 115-сонли буйруқ асосида “Асосий хромасома транслокацияларини аниқлаш учун биологик микрочипда келгусида гибридизациялаш билан тескари транскрипция усулини модификацияси” мавзусидаги услубий тавсиянома (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2021 йил 19 ноябридаги 8н-р/1140 сонли хулосаси) амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилган модел алгоритми асосида генетик бузилишларни аниқлаш йўли билан ўткир миелобласт лейкозни ташхислаш такомиллаштирилган, бу эса касалликни кечиш тавсифини башоратлашга олиб келади ҳамда келгусида беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш учун хизмат қилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: тадқиқотда олинган генетик натижалар асосида йиғинди касалликни ташхислаш ва кечишини башоратлаш мезонлари такомиллаштирилди. Олинган маълумотлар ўткир миелобласт лейкознинг клиник кечишини башоратлаш ва замонавий ҳамда энг аниқ ташхислашга ва касалликни даволаш самарадорлигини оширишга олиб келади, бу эса амалий соғлиқни сақлаш учун унинг молиявий самарадорлигини белгилаб беради. Хулоса: ҳозирги кунда ўткир лейкозларда бласт ҳужайраларнинг генетик табиатини ўрганишга имкон берувчи, юқори технологик усуллардан кенг фойдаланиш ўткир лейкозларни ташхислашга энг тўғри ва истиқболли ёндошув бўлиб ҳисобланади ва Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти (ЖССТ) тавсияларига мос холда ўткир миелобласт лейкоз ташхисини аниқлашнинг замонавий, юқори технологик генетик усуллари илмий текширишларининг аҳамияти асосланди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: Мохаммад Дин Асмонинг «Ўткир миелобласт лейкозда ўсма ҳужайраларнинг мутацион ўзгаришлари спектрини ўрганиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт марказининг 2021 йил 30 декабрдаги 01-4/1101-сонли хати юборилган.