Nurov Norpo‘lot Boboqulovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «To‘liq va qisman adentiyasi bo‘lgan qari yoshdagilarda kraniofatsial soha morfometrik ko‘rsatgichlari», 14.00.21 – Stomatologiya, 14.00.02 – Morfologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Tib3615.
Ilmiy rahbar: Olimov Siddiq Sharifovich, tibbiyot fanlari doktori, Teshaev Shuxrat Jumaevich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi, IK raqami: Abu Ali ibn Sino Buxoro davlat tibbiyot instituti, DSc.04/30.04. 2022.Tib.93.01.
Rasmiy opponentlar: Rasulov Hamidullo Abdullaevich, tibbiyot fanlari doktori; Nurieva Natal`ya Sergeevna, tibbiyot fanlari doktori, professor (Rossiya federatsiyasi).
Yetakchi tashkilot: S.Asfandiyarov nomidagi Qozoq milliy tibbiyot universitei (Qozog‘iston respublikasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi to‘liq va qicman adentiyaci bo‘lgan qari yoshdagi odamlarda kraniofasial coha morfometrik ko‘rcatkichlarining o‘ziga xocligini aniqlash va baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor to‘liq va qisman adentiyasi bo‘lgan qari yoshdagilar protezining asosi bo‘lgan plastmassani joylashtirishdan oldin alveolyar o‘siqning antropometrik ko‘rsatkichlariga asoslangan jag‘ning gips modelini tayyorlashning yangi usuli ishlab chiqilgan, uning to‘liq olinadigan plastinkali protez chaynov bosimini bir xil taqsimlashini ta’minlashi, mos keladigan zonalarga ortiqcha bosimni yo‘q qilishi, mushaklar bioelektrik, protez faolligini erta tiklashiga yordam berishi isbotlangan;
ilk bor “to‘liq olinadigan protez - tishsiz pastki jag‘” tizimidagi stress-deformatsiya holati bilan tishsiz protez osti shilliq qavatining mos keladigan joylari jag‘ sohasi antropometrik ko‘rsatkichlari bilan birgalikda qiyosiy aniqlangan, bu esa protez osti to‘qimalarni protezlash mumkin bo‘lgan to‘qimalarni izolyasiya qilish va protezlash to‘qimalarining tavsiya qilingan usulning afzalligini asoslangan;
tavsiya etilgan alveolyar o‘siqning antropometrik ko‘rsatkichlariga asoslangan jag‘ning gips modelini tayyorlashning ishlab chiqilgan usuli jag‘ga qo‘llangandan keyin to‘liq olinadigan plastinkali protezlar asoslari sinishi sonini 9,88% ga, bemorlarning protezlarga moslashish muddatini 2,5 baravar kamaytirganligi aniqlangan;
to‘liq va qisman adentiyasi bo‘lgan qari yoshdagilarni ortopedik davolashni o‘tkazishda qo‘shimcha jihozlarni talab qilmaydigan tishsiz protez osti maydonini aniqlash uchun oddiy va arzon morfologik usul ishlab chiqilgan bo‘lib, u ilk bor asoratlar prognozi, qisman va to‘liq adentiyasi bo‘lgan qariyalardagi patologik jarayon kechishini aniqlash maqsadida klinik va morfometrik mezonlar ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Buxoro davlat tibbiyot instituti Ekspert kengashining 2023 yil 5 dekabr` №23-Z/094 son xulosasiga ko‘ra:
Ilmiy yangilikning mohiyati: ilk bor to‘liq va qisman adentiyasi bo‘lgan qari yoshdagilar protezining asosi bo‘lgan plastmassani joylashtirishdan oldin alveolyar o‘siqning antropometrik ko‘rsatkichlariga asoslangan jag‘ning gips modelini tayyorlashning yangi usuli ishlab chiqilgan, uning to‘liq olinadigan plastinkali protez chaynov bosimini bir xil taqsimlashini ta’minlashi, mos keladigan zonalarga ortiqcha bosimni yo‘q qilishi, mushaklar bioelektrik, protez faolligini erta tiklashiga yordam berishi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Keksa va qari yoshdagi bemorlarda protezdan foydalanish samaradorligini retrospektiv va prospevtik taxlil qilish jarayonida, bemorlarda protez osti to‘qimalarining surunkali yallig‘lanishi, protezning qoniqarsiz fiksatsiyasi va stabilizatsiyasi, protez asosining sinishi, protezga moslashish imkonsizligi kabi asoratlari soni oshganligi aniklangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Buxoro viloyati Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (17.10.2023 y.; № 295) hamda Xorazm viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (05.10.2023.; № 62-I)  bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: alveolyar o‘siqning antropometrik ko‘rsatkichlarga asoslangan holda tayyorlangan plastinkali protezlar qo‘llangandan keyin olinadigan plastinkali protezlar asoslarini sinishi, shifokorga tashriflar soni va bemorlarning protezlarga moslashish muddatini kamaytirdi. Hamda bemorlar hayot sifatini yaxshilash imkonini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tish qatorlarining to‘liq ikkilamchi adentiyasini davolashda ishlab chiqilgan diagnostika davolash usulidan foydalanish, rivojlanish ehtimoli yuqori bo‘lgan asoratlarni oldini olish hisobiga davolash muddatini 2 baravarga qisqartirib, 1 nafar bemor hisobiga byujet mablag‘larini 226 800 so‘mga va byujetdan tashqari mablag‘larni 150 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Xulosa: Tish qatorlarining to‘liq ikkilamchi adentiyasini diagnostika va davolash usuli ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni qo‘llashni amaliyotga joriy qilinishi 1 nafar bemor hisobiga 226 800 so‘mga va byujetdan tashqari mablag‘larni 150 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Turli yosh guruhlarida alveolyar o‘siq atrofiyasiga bog‘liq holda tish protezlaridan foydalanish samaradorligi va ehtiyojini aniqlash usuli» mavzusida ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi raisiga Buxoro davlat tibbiyot instituti rektori tomonidan 2023 yil 30 sentyabrdagi 04/5538-son xat yuborilgan.
Ilmiy yangilikning mohiyati: ilk bor “to‘liq olinadigan protez - tishsiz pastki jag‘” tizimidagi stress-deformatsiya holati bilan tishsiz protez osti shilliq qavatining mos keladigan joylari jag‘ sohasi antropometrik ko‘rsatkichlari bilan birgalikda qiyosiy aniqlangan, bu esa protez osti to‘qimalarni protezlash mumkin bo‘lgan to‘qimalarni izolyasiya qilish va protezlash to‘qimalarining tavsiya qilingan usulning afzalligini ilmiy asoslash imkonini bergan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Keksa va qari yoshdagi qisman va to‘liq tishsizligi mavjud bemorlarda yuz-jag‘ o‘lchamlari, yani yuzning pastki uchdan bir qismi o‘lchandi va alveolyar o‘siq mezo, makro va mikrodiagonallarining morfometrik ko‘rsatkichlaridan kelib chiqib konstitutsiya tipiga mos holda tadqiqot olib borildi va bu keyinchalik shifokor taktikasi uchun asos bo‘lgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Buxoro viloyati Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (17.10.2023 y.; № 295) hamda Xorazm viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (05.10.2023.; № 62-I)  bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: alveolyar o‘siqning antropometrik ko‘rsatkichlarga asoslangan holda tayyorlangan plastinkali protezlar qo‘llangandan keyin olinadigan plastinkali protezlar asoslarini sinishi, shifokorga tashriflar soni va bemorlarning protezlarga moslashish muddatini kamaytirdi. Hamda bemorlar hayot sifatini yaxshilash imkonini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tish qatorlarining to‘liq ikkilamchi adentiyasini davolashda ishlab chiqilgan diagnostik davolash usulidan foydalanish, rivojlanish ehtimoli yuqori bo‘lgan asoratlarni oldini olish hisobiga davolash muddatini 2 baravarga qisqartirib, 1 nafar bemor hisobiga byujet mablag‘larini 226 800 so‘mga va byujetdan tashqari mablag‘larni 150 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Xulosa: Tish qatorlarining to‘liq ikkilamchi adentiyasini diagnostika va davolash usuli ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni qo‘llashni amaliyotga joriy qilinishi 1 nafar bemor hisobiga 226 800 so‘mga va byujetdan tashqari mablag‘larni 150 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Turli yosh guruhlarida alveolyar o‘siq atrofiyasiga bog‘liq holda tish protezlaridan foydalanish samaradorligi va ehtiyojini aniqlash usuli» mavzusida ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi raisiga Buxoro davlat tibbiyot instituti rektori tomonidan 2023 yil 30 sentyabrdagi 04/5538-son xat yuborilgan.
Ilmiy yangilikning mohiyati: tavsiya etilgan alveolyar o‘siqning antropometrik ko‘rsatkichlariga asoslangan jag‘ning gips modelini tayyorlashning ishlab chiqilgan usuli jag‘ga qo‘llangandan keyin to‘liq olinadigan plastinkali protezlar asoslari sinishi sonini 9,88% ga, bemorlarning protezlarga moslashish muddatini 2,5 baravar kamaytirganligi ko‘rsatib berilgan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Qisman va to‘liq adentiyasi mavjud keksa va qari yoshdagilarda yuz-jag‘ o‘lchamlari, alveolyar o‘siq diagonallarining morfometrik ko‘rsatkichlaridan kelib chiqgan holda tishlov balandligi va jag‘larning markaziy munosabatlarini aniqlashda qattiq asosli mumli bolishdan foydalanilgan, alveolyar o‘siq atrafiyasi va shilliq qavat beriluvchanligiga mos holda qolip ashyolari tanlangan, bu esa protezni fiksatsiya va stobilizatsiyasini yaxshilanishiga olib kelgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Buxoro viloyati Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (17.10.23 y.; № 295) hamda Xorazm viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (05.10.2023 y.; № 62-I)  bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: alveolyar o‘siqning antropometrik ko‘rsatkichlarga asoslangan holda tayyorlangan plastinkali protezlar qo‘llangandan keyin olinadigan plastinkali protezlar asoslarini sinishi, shifokorga tashriflar soni va bemorlarning protezlarga moslashish muddatini kamaytirgan. Hamda bemorlar hayot sifatini yaxshilash imkonini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tish qatorlarining to‘liq ikkilamchi adentiyasini davolashda ishlab chiqilgan diagnostik davolash usulidan foydalanish, rivojlanish ehtimoli yuqori bo‘lgan asoratlarni oldini olish hisobiga davolash muddatini 2 baravarga qisqartirib, 1 nafar bemor hisobiga byujet mablag‘larini 226 800 so‘mga va byujetdan tashqari mablag‘larni 150 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Xulosa: Tish qatorlarining to‘liq ikkilamchi adentiyasini diagnostika va davolash usuli ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni qo‘llashni amaliyotga joriy qilinishi 1 nafar bemor hisobiga 226 800 so‘mga va byujetdan tashqari mablag‘larni 150 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Turli yosh guruhlarida alveolyar o‘siq atrofiyasiga bog‘liq holda tish protezlaridan foydalanish samaradorligi va ehtiyojini aniqlash usuli» mavzusida ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi raisiga Buxoro davlat tibbiyot instituti rektori tomonidan 2023 yil 30 sentyabrdagi 04/5538-son xat yuborilgan.
Ilmiy yangilikning mohiyati: to‘liq va qisman adentiyasi bo‘lgan qari yoshdagilarni ortopedik davolashni o‘tkazishda qo‘shimcha jihozlarni talab qilmaydigan tishsiz protez osti maydonini aniqlash uchun oddiy va arzon morfologik usul ishlab chiqilgan bo‘lib, u ilk bor asoratlar prognozi, qisman va to‘liq adentiyasi bo‘lgan qariyalardagi patologik jarayon kechishini aniqlash maqsadida klinik va morfometrik mezonlar ishlab chiqilgan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Qisman va to‘liq tishsiz keksa va qari yoshdagilarda klinik tekshiruvlar va morfometrik ko‘rsatkichlar natijasiga asoslangan holda protez konstruksiyalarini tanlash, suniy tishlarni terishda chakka pastki jag‘ bo‘g‘imi shakliga inkogurent holda suniy tishlar tanlangan, okklyuziogramma yordamida protezni fiksatsiya va stabilizisiyasiga to‘sqinlik qiluvchi sun’iy tish do‘mboqlarini koreksiyalash natijasida protezdan foydalanish samaradorligi oshganligi isbotlangan; Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Buxoro viloyati Vobkent tuman tibbiyot birlashmasi stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (17.10.23 y.; № 295) hamda Xorazm viloyati bolalar stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha buyruq (05.10.2023.; № 62-I)  bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat:alveolyar o‘siqning antropometrik ko‘rsatkichlariga asoslangan holda tayyorlangan plastinkali protezlar qo‘llanganda, olinadigan plastinkali protezlar asoslarini sinishi, shifokorga tashriflar soni va bemorlarning protezlarga moslashish muddatini kamaytirdi, bemorlar hayot sifatini yaxshilanishiga imkon bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tish qatorlarining to‘liq ikkilamchi adentiyasini davolashda ishlab chiqilgan diagnostika davolash usulidan foydalanish, rivojlanish ehtimoli yuqori bo‘lgan asoratlarni oldini olish hisobiga davolash muddatini 2 baravarga qisqartirib, 1 nafar bemor hisobiga byujet mablag‘larini 226 800 so‘mga va byujetdan tashqari mablag‘larni 150 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Xulosa: Tish qatorlarining to‘liq ikkilamchi adentiyasini diagnostika va davolash usuli ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni qo‘llashni amaliyotga joriy qilinishi 1 nafar bemor hisobiga 226 800 so‘mga va byujetdan tashqari mablag‘larni 150 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Turli yosh guruhlarida alveolyar o‘siq atrofiyasiga bog‘liq holda tish protezlaridan foydalanish samaradorligi va ehtiyojini aniqlash usuli» mavzusida ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi raisiga Buxoro davlat tibbiyot instituti rektori tomonidan 2023 yil 30 sentyabrdagi 04/5538-son xat yuborilgan.