Файзуллаев Хайрулло Норкуловичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Вирусли жигар циррозлари ривожланишини башоратлашнинг иммуногенетик мезонлари ва вирусга қарши даволаш самарадорлигини баҳолаш», 14.00.36 – Аллергология ва иммунология; 14.00.10 – Юқумли касалликлар  (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.DSc/Tib598.
Илмий маслаҳатчилар: Камалов Зайнитдин  Сайфутдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Асилова Мухайё Убаевна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Иммунология ва инсон геномикаси институти, РИЭМЮПКИАТМнинг Вирусология илмий тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами:  Иммунология ва инсон геномикаси институти, DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01.
Расмий оппонентлар: Уразметова Маиса Дмитриевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мухамедов Рустам Султанович, биология фанлари доктори, профессор; Таджиев Ботир Мирхашимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: вирусли жигар циррозлари ривожланишини  башоратлашнинг иммуногенетик мезонлари ва вирусга қарши даволаш самарадорлигини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор сурункали яллиғланиш жараёнининг шаклланиши ва унинг сурункали вирусли гепатитлар оқибатида юзага келган ЖЦ билан асоратланиши IL-1β, IL-6, TNF-α яллиғланишга хос цитокинлар миқдорининг ортишига  тўғри пропорционал боғлиқлиги исботланган;
илк бор сурункали вирусли ГВ, ГС ва ГD оқибатида юзага келган жигар циррозининг шаклланиши яллиғланишга хос цитокинлар IL-1β, TNF-α даражасининг сезиларли даражада ортиши патологик жараённинг табиати, унинг кучайиши ва ривожланишига боғлиқлиги, IL-6 нинг қондаги миқдорининг ўзгариши жигар цирроз ривожланишида аҳамият касб этмаслиги аниқланган;
илк бор HBV+HCV, HBV+HDV микст инфекцияларида ва айниқса HCV инфекциясида яллиғланишга хос цитокинлар IL-1β ва TNF-α миқдорининг ишонарли ортиши, яширин гепатит оқибатида юзага келган ЖЦ билан касалланган беморларда эса яллиғланишга хос цитокинлар миқдор кўрсаткичлари нисбатан камроқ бўлиши аниқланган;
илк бор сурункали вирусли гепатитларга мойилликнинг шаклланишида IL-1β  (–511  C/T),  IL-6  (–174  G/C), TNF-A  (–238  G/A) генларининг аллел вариантлари, сурункали HCV гепатитига мойилликда TNF-α генининг аҳамияти, HBV+HCV, HBV+HDV микст инфекцияларининг IL-1β генининг CT ва ТT (rs 16944), IL-6 генининг СС (rs1800795), TNF-α генининг GA (rs 361525) ва AA (rs 1800629) аллел вариантлари билан боғлиқлиги исботланган;
илк бор сурункали вирусли гепатитларда IL-1β генининг гомозигот С/C генотипи, IL-6 генининг G/G аллел варианти, TNF-α генининг G/G аллел жуфтлиги барқарор вирусологик жавоб билан боғлиқлиги ва сурункали вирусли гепатит C оқибатида юзага келган ЖЦ билан касалланган беморларнинг вирусга қарши давога жавоб бермаслигида TNF-α  генининг А/А генотипи сабаб бўлиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Иммунология ва инсон геномикаси институти Эксперт кенгашининг 2023 йил 27 ноябрдаги № DSc 5a-2/002-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти:  илк бор сурункали яллиғланиш жараёнининг шаклланиши ва унинг сурункали вирусли гепатитлар оқибатида юзага келган ЖЦ билан асоратланиши IL-1β, IL-6, TNF-α яллиғланишга хос цитокинлар миқдорининг ортишига  тўғри пропорционал боғлиқлиги исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: касалликнинг шаклланиши ва унинг оқибатида юзага келган жигар циррози билан асоратланиши яллиғланишга хос цитокинлар миқдорининг ортиши билан ўзаро боғлиқлиги касалликни ривожланиши, клиник кечиши ва прогнозини баҳолашда муҳим роль ўйнаган; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонасиамалий фаолиятларига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 16 сентябрдаги 8н-з/477-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  сурункали гепатитлар оқибатида юзага келадиган  жигар циррозини эрта ташхислаш, беморларни ўз вақтида ихтисослаштирилган даволаш тактикасини қўллаш касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартириш хамда ногиронликни камайтиришга имкон яратган  ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятларига жорий қилингани шуни кўрсатдики, касалликни эрта ташхислаш, даволаш тактикасини такомиллаштириш, касаллик асоратларини камайтириш, тиббий ёрдам кўрсатиш сифатини ошириш, касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартириш хамда ногиронликни камайтиришга имкон яратган; хулоса: Файзуллаев Хайрулло Норкуловичнинг №DGU 12455 «HBV, HCV, HBV/HCV вa HBV/HDV инфекцияли беморларда цитокинлар кўрсаткичларининг ўзгариши» номли дастурий мажмуаси тасдиқланган (Гувоҳнома Ўзбекистон Республикасининг Дастурий маҳсулотлар давлат реестрида 21.09.2021 йил рўйхатдан ўтказилган);
иккинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор сурункали вирусли ГВ, ГС ва ГD оқибатида юзага келган жигар циррозининг шаклланиши яллиғланишга хос цитокинлар IL-1β, TNF-α даражасининг сезиларли даражада ортиши патологик жараённинг табиати, унинг кучайиши ва ривожланишига боғлиқлиги, IL-6 нинг қондаги миқдорининг ўзгариши жигар цирроз ривожланишида аҳамият касб этмаслиги аниқланган; илмий янгиликнинг аҳамияти:  сурункали вирусли ГВ, ГС ва ГD оқибатида юзага келган жигар циррозининг шаклланиши яллиғланишга хос цитокинларнинг ўзига хос иммун жавоб фаолияти ҳосил бўлиб патологик жараённинг табиати, унинг кучайиши ва ривожланишига боғлиқлиги тарзида намоён бўлади; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши:  илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятига жорий қилинган(Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 16 сентябрдаги 8н-з/477-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  илмий натижаларнинг жорий қилиниши сурункали гепатитлар оқибатида юзага келган жигар циррозида фиброз ривожланиш хавфини эрта ташхислаш ва ҳаёт сифатини оширишга  хизмат қилган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятига жорий қилинишида 1 даволаниш курси шуни кўрсатдики, сурункали гепатитлар оқибатида юзага келган жигар циррози билан одатий даволанаётган беморга 23628004 сўм, таклиф қилинган даволашда 13780001 сўмни ташкил қилди, бундан келиб чиққан холда бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 11 448003 сўмни ташкил қилган; хулоса: Файзуллаев Хайрулло Норкуловичнинг «Сурункали гепатитларда ва жигар циррозида жигар фиброзини аниқлашнинг башоратлаш ва ташхислаш усуллари» номли услубий тавсияномаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 16 сентябрдаги 8н-з/477-сонли маълумотномаси);
учинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор HBV+HCV, HBV+HDV микст инфекцияларида ва айниқса HCV инфекциясида яллиғланишга хос цитокинлар IL-1βва TNF-α миқдорининг ишонарли ортиши, яширин гепатит оқибатида юзага келган ЖЦ билан касалланган беморларда эса яллиғланишга хос цитокинлар миқдор кўрсаткичлари нисбатан камроқ бўлиши аниқланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: HBV+HCV, HBV+HDV микст инфекцияларида ва айниқса HCV инфекциясида яллиғланишга хос цитокинлар миқдори яширин гепатит гепатит оқибатида юзага келган ЖЦ билан касалланган беморларга нисбатан юқорироқ бўлиши намоён бўлган; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятларига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 16 сентябрдаги 8н-з/477-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлигиқуйидагилардан иборат:  сурункали гепатитлар оқибатида юзага келадиган  жигар циррозини эрта ташхислаш, беморларни ўз вақтида ихтисослаштирилган даволаш тактикасини қўллаш касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартириш хамда ногиронликни камайтиришга имкон яратган  ва беморнинг ҳаёт сифатига ижобий таъсир кўрсатган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятларига жорий қилингани шуни кўрсатдики, касалликни эрта ташхислаш, даволаш тактикасини такомиллаштириш, касаллик асоратларини камайтириш, тиббий ёрдам кўрсатиш сифатини ошириш, касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартириш хамда ногиронликни камайтиришга имкон яратган; хулоса: Файзуллаев Хайрулло Норкуловичнинг №DGU 12449 «Вирус этиологияли жигар циррози билан оғриган беморларда қоннинг лаборатор кўрсаткичлари» дастурий мажмуаси номли дастурий мажмуаси тасдиқланган (Гувоҳнома Ўзбекистон Республикасининг Дастурий маҳсулотлар давлат реестрида 20.09.2021 йил рўйхатдан ўтказилган);
тўртинчи илмий янгилик:  илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор сурункали вирусли гепатитларга мойилликнинг шаклланишида IL-1β  (–511  C/T),  IL-6  (–174  G/C), TNF-A  (–238  G/A) генларининг аллел вариантлари, сурункали HCV гепатитига мойилликда TNF-α генининг аҳамияти, HBV+HCV, HBV+HDV микст инфекцияларининг IL-1β генининг CT ва ТT (rs 16944), IL-6 генининг СС (rs1800795), TNF-α генининг GA (rs 361525) ва AA (rs 1800629) аллел вариантлари билан боғлиқлиги исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: сурункали вирусли гепатитларга мойилликнинг шаклланиши иммунитетнинг яллиғланишга хос цитокинлар генлари полиморф аллел вариантлари полиморфизмига боғлиқлиги билан юзага келиши изохланади; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятига жорий қилинган(Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 16 сентябрдаги 8н-з/477-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  илмий натижаларнинг жорий қилиниши сурункали гепатитлар оқибатида юзага келган жигар циррозида фиброз ривожланиш хавфини эрта ташхислаш ва даволаш тактикасини такомиллаштириш, касаллик асоратларини камайтириш, тиббий ёрдам кўрсатиш сифатини ошириш, касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартириш хамда ногиронликни камайтиришга имкон яратган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятига жорий қилинишида 1 даволаниш курси шуни кўрсатдики, сурункали гепатитлар оқибатида юзага келган жигар циррози билан одатий даволанаётган беморга 23628004 сўм, таклиф қилинган даволашда 13780001 сўмни ташкил қилди, бундан келиб чиққан холда бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 11 448003 сўмни ташкил қилган; хулоса: Файзуллаев Хайрулло Норкуловичнинг «Сурункали гепатитларда ва жигар циррозида жигар фиброзини аниқлашнинг прогнозлаш ва ташхислаш усуллари» номли услубий тавсияномаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 16 сентябрдаги 8н-з/477-сонли маълумотномаси);
бешинчи илмий янгилик: илмий янгиликнинг моҳияти:  илк бор сурункали вирусли гепатитларда IL-1β генининг гомозигот С/C генотипи, IL-6 генининг G/G аллел варианти, TNF-α генининг G/G аллел жуфтлиги барқарор вирусологик жавоб билан боғлиқлиги ва сурункали вирусли гепатит C оқибатида юзага келган ЖЦ билан касалланган беморларнинг вирусга қарши давога жавоб бермаслигида TNF-α  генининг А/А генотипи сабаб бўлиши исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: сурункали вирусли гепатитларда  вирусга қарши давога барқарорлик ва жавоб бермасликнинг шаклланиши иммунитетнинг яллиғланишга хос цитокинлар генлари полиморф аллел вариантлари полиморфизмига боғлиқлиги билан юзага келиши изохланади; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятига жорий қилинган(Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 16 сентябрдаги 8н-з/477-сонли маълумотномаси); илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  илмий натижаларнинг жорий қилиниши сурункали гепатитлар оқибатида юзага келган жигар циррозида фиброз ривожланиш хавфини эрта ташхислаш ва даволаш тактикасини вирусга қарши давога барқарорлик ва жавоб бермасликнинг шаклланиши бўйича амалга ошириш, касаллик асоратларини камайтириш, тиббий ёрдам кўрсатиш сифатини ошириш, касалхонада даволаниш давомийлигини қисқартириш хамда ногиронликни камайтиришга имкон яратган; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  Жиззах ва Тошкент вилоятлари юқумли касалликлар шифохонаси амалий фаолиятига жорий қилинишида 1 даволаниш курси шуни кўрсатдики, сурункали гепатитлар оқибатида юзага келган жигар циррози билан одатий даволанаётган беморга 23628004 сўм, таклиф қилинган даволашда 13780001 сўмни ташкил қилди, бундан келиб чиққан холда бир беморга нисбатан иқтисодий самарадорлик 11 448003 сўмни ташкил қилган; хулоса: Файзуллаев Хайрулло Норкуловичнинг «Сурункали гепатитларда ва жигар циррозида жигар фиброзини аниқлашнинг прогнозлаш ва ташхислаш усуллари» номли услубий тавсияномаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 16 сентябрдаги 8н-з/477-сонли маълумотномаси).