Абдувалиева Ўғилжон Шухрат қизининг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Пашту тилида копулятив қўшма сўзларнинг структур-семантик таснифи”, 10.00.05 – Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.PhD/Fil1776.
Илмий раҳбар: Маннонов Абдураҳим Муталович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/30.12.2019.Fil/Tar.21.01.
Расмий оппонентлар: Носирова Саодат Абдуллаевна, филология фанлари доктори, проффессор; Сиддиқова Ирода Абдузуҳуровна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Алишер навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади пашту тилидаги копулятив қўшма сўзларни структур-семантик жиҳатдан очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
копулятив қўшма сўзларнинг копулятив бирликлардан фарқли 4 та фонетик, 5 та морфологик ва 3 та семантик белгилари аниқланиб, булар орасида морфологик белгининг устунлиги асосланган;
копулятив қўшма сўзларнинг 1 та интерфиксли (сифат+و у+сифат=равиш) ва 1 та интерфикссиз (равиш+равиш=сифат) моделлари ҳамда د дә ва ما мā интерфикслари орқали от+интерфикс+от=от модели асосида копулятив қўшма сўзлар ясалиши аниқланиб, و у, ا ā, په пә, پر пәр, نا нā, تر тǝр, د дә, را рā, ما мā интерфиксларининг 4 та синонимик ва 1 та антонимик қатори исботланган;
копулятив қўшма сўзлар таркибий қисмларининг жойлашувида 3 та ҳолат, яъни кам бўғинли таркибнинг аввал келиши, бўғин сони бир хил бўлса, унли товуш билан бошланадиган таркибнинг аввал келиши ва ҳар икки компонент ҳам ундош товуш билан бошланган бўлса, жарангли портловчи товуш билан бошланадиган қисми аввал келиши аниқланиб, сўнгги ҳолатнинг маҳсулдорлиги далилланган;
аксарият копулятив қўшма сўзларнинг оғзаки нутқ учун хослиги уларнинг номинатив, экспрессив, тил/нутқ воситаларини тежаш каби вазифалари орқали асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Пашту тилидаги копулятив қўшма сўзларнинг структур-семантик таснифини оʻрганиш юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
копулятив қўшма сўзларнинг копулятив бирликлардан фарқли 4 та фонетик, 5 та морфологик ва 3 та семантик белгилари аниқланиб, булар орасида морфологик белгининг устунлиги асосланганлиги ҳамда копулятив қўшма сўзларнинг 1 та интерфиксли (сифат+و у+сифат=равиш) ва 1 та интерфикссиз (равиш+равиш=сифат) моделлари ҳамда د дә ва ما мā интерфикслари орқали от+интерфикс+от=от модели асосида копулятив қўшма сўзлар ясалиши аниқланиб, و у, ا ā, په пә, پر пәр, نا нā, تر тǝр, د дә, را рā, ما мā интерфиксларининг 4 та синонимик ва 1 та антонимик қатори исботланган натижалар Ўзбекистон Республикасининг Афғонистондаги элчихонаси ходимлари ва таржимонларига, Афғонистонда хизмат сафарида юрган ходимлар амалиётида ҳамда турли хил илмий-амалий тадбирлар доирасида қўлланилган (Оʻзбекистон Республикасининг Афғонистондаги элчихонасининг 2023-йил 15-июлдаги 003/605-сон маʼлумотномаси). Таҳлил натижалари пашту тилида копулятив қўшма сўзларни белгилаш мезонларини яратишга асос бўлган;
пашту тилидаги копулятив қўшма сўзлар тадқиқида тилшунос олимлар томонидан бу соҳанинг ўрганилиши, копулятив қўшма сўзларнинг пашту тили шаклланишидаги ўрни, уларнинг копулятив фразеологик бирликлар ҳамда эркин копулятив сўз бирикмаларидан фарқли ва ўхшаш жиҳатлари ва буларнинг сабаблари ҳақидаги таҳлилий фикрлари ва назарий хулосаларидан Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитасида 2023-йил 27-июл “Халқлар дўстлиги” куни муносабати билан ташкил этилган “Дўстлик” фестивалига бағишланган тадбирни тайёрлашда, шунингдек, қўмитанинг шу каби бошқа маданий-маʼрифий соҳалардаги тадбирларини ташкил этишда фойдаланилган (Оʻзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги ҳузуридаги Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитасининг 2023-йил 22-августдаги 14-07-1072-сон маʼлумотномаси). Диссертатсияда келтирилган копулятив қўшма сўзларнинг тадқиқи уларнинг пашту тили лексик қатлами ривожланишидаги ўрни ва вазифаларини белгилаш имконини берган;
пашту тилидаги интерфиксли ва интерфикссиз копулятив қўшма сўзлар, копулятив фразеологик бирликлар, эркин копулятив сўз бирикмалари, жуфт ҳамда такрор сўзларнинг семантикаси, уларнинг хусусиятлари, қўлланилиши, шунингдек, уларни таржима қилиш жараёнида дуч келинадиган хато ва камчиликларга бағишланган таҳлилий фикр ва назарий хулосалардан “Оʻзбекистон” телерадиоканали ДМ “Маданий-маʼрифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён” эшиттиришлари сенарийларини тайёрлашда манба сифатида фойдаланилган (Оʻзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Оʻзбекистон” телерадиоканали ДМнинг 2023-йил 6-мартдаги 04-36-356-сон маʼлумотномаси). Олинган натижалар татбиқи коʻрсатув ва эшиттиришнинг илмий далилларга бой ва оммабоп бўлишини таъминлаб, эшиттиришлар учун тайёрланган материаллар мазмуни янада мукаммаллашган.