Sayt test rejimida ishlamoqda

Тиркашева Сарвиноз Исоқ қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Айрим терминал атсетилен спиртларининг кимёвий ўзгаришлари ва биологик хоссалари», 02.00.03 – Органик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.3.PhD/К416.
Илмий раҳбар: Зиядуллаев Одилжон Эгамбердиевич, кимё фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Чирчиқ давлат педагогика университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Чирчиқ давлат педагогика университети, DSc.03/30.09.2020.К.82.02.
Расмий оппонентлар: Тургунов Эрхон Тошкент давлат педагогика университети, кимё фанлари доктори, доцент; Бозоров Хуршед Абдуллауевич, кимё фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: молекуласида турли хил табиатга эга бўлган кетонларни калсий карбид билан аммоний тузлари ёрдамида каталитик этиниллаш реакцияси бўйича терминал атсетилен спиртларини синтез қилиш, уларнинг кимёвий ўзгаришлари асосида диоллар ва дииндиоллар олиш ва қўлланиш соҳаларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор молекуласида алифатик, ароматик ва циклик ўринбосарлар сақлаган кетонларни калсий карбид билан нуклеофил бирикиш реакцияси асосида бир қанча реаксион фаол марказларга эга бўлган терминал атсетилен спиртлари синтез қилинган;
табиати турли хил кетонларни янги комплекс каталитик системалар- ТБАФ·3Ҳ2О/ДМСО/Ҳ2О ва ТБАБр/КОҲ/ ПҳМе/Ҳ2О ёрдамида калсий карбид билан реакциялари бўйича терминал атсетилен спиртларини синтез қилишнинг самарали усуллари ишлаб чиқилган, қўшимча реакцияларнинг бориши, катализаторлар селективлиги аниқланган, молекуласида асимметрик углерод атоми бўлган изомерлар ҳосил бўлиши ва уларни ажратиш механизми топилган, таркиби ва тузилиши исботланган.
терминал атсетилен спиртларини синтез қилиш реакция босқичлари, химизми ва механизми таклиф этилган, жараёнлар энг муқобил шароитлари топилган, эритувчи, катализатор, лиганд ва оралиқ бирикмаларнинг реакция тезлиги ва фаолланиш энергиясига таъсири ҳисобланган, кетонлар табиати, уларнинг реаксион қобилияти, жараён бориши ва маҳсулот унумига таъсир қилиш қонуниятлари ишлаб чиқилган; катализаторларнинг стабиллиги, фаоллиги ва қайтар реакцияларга таъсири аниқланган;
терминал атсетилен спиртларини синтез қилишга кетонлар табиати ва катализаторлар фаоллигини нисбий самарадорлик қатори ишлаб чиқилган, маҳсулот унумини оширувчи фрагмент ва комбинатсиялар топилган, уларни таъсир қилиш параметрлари исботланган;
илк бор Бу4НОҲ/Ҳ2О/ДМСО системада терминал атсетилен спиртларини сп-с боғидаги ҳаракатчан водородининг кетонлар билан нуклеофил бирикиш реакцияси асосида атсетилен диоллари синтез қилинган;
терминал атсетилен спиртларининг CуCл/ТМЕДА/CCл4/МеОҲ каталитик системада димеризатсия жараёни биринчи марта амалга оширилган ва янги турдаги дииндиоллар синтез қилинган;
терминал атсетилен спиртлари ва улар асосида олинган диол ва дииндиолларнинг хусусий катталиклари аниқланган, квант-кимёвий параметрлари ҳисобланган, тозалиги хроматографик, тузилиши спектроскопик, молекула ва монокристалларнинг тузилиши рентген, Ҳиршфелд сирт таҳлили ва зичлик функсионал назарияси, таркиби элемент анализ, абсолют конфигуратсиялари оптик бурилиш дисперсия усулларида исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Турли синфларга мансуб бўлган кетонлар ва калсий карбид асосида терминал атсетилен спиртлари синтези бўйича олинган илмий натижалар асосида:
синтез қилинган терминал атсетилен спиртлари “Муборак газни қайта ишлаш заводи” МЧЖда табиий газ таркибидаги олтингугурт ва олтингугуртли бирикмаларни ажратиб олувчи ингибиторлар сифатида амалиётга жорий этилган (“Муборак газни қайта ишлаш заводи” МЧЖнинг 2023 йил 19 июлдаги №454/ҒК-07-сон маълумотномаси). Натижада, табиий газ таркибида олтингугурт ва олтингугуртли бирикмалар миқдорини камайтиришга, махсулот тан-нарҳини туширишга, тоза ва сифатли табиий газ маҳсулотларини ишлаб чиқаришга хизмат қилган;
синтез қилинган терминал атсетилен спиртларидан фермер хўжаликларида ғўза ўсимлигининг баргини тўкувчи дефолиантлар сифатида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 23 августдаги 07/34-05/4242-сон маълумотномаси). Натижада, “Бухоро-10” ва “С-8290” каби маҳаллий пахта навлари ҳосилдорлигини 5,7-9,5 с/га ошириш имонини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish