Абдурахмонов Худойназар Абдирайимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
“Инглиз ва ўзбек тилларида мавҳум отларнинг семантик хусусиятлари, ўзаро таржимаси ва лексикографик талқини”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Fil3120.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши муҳандислик иқтисодиёт институти.
Илмий раҳбар: Менглиев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори, профессор.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, Илмий кенгаш рақами: Термиз давлат университети, PhD.03/31.03.2021.Fil.78.04.
Расмий оппонентлар: Худайқулов Абдулла Эшқуватович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD); Акбарова Зуҳро Акмалжановна, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларидаги мавҳум отларнинг семантик хусусиятлари, лексикографик талқинини очиб бериш, ўзаро чоғиштириш орқали уларнинг умумий ҳамда фарқли жиҳатларини аниқлашдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
мавҳум отларнинг инглиз тилидаги бирдан ортиқ мустақил сўздан тузиладиган бирикмаларда қўлланишидаги ўзига хосликлар эркин сўз бирикмаларида ўз маъносида қўлланиши, коллокацияларда танланган сўзга мослашиши, ибораларда умумий кўчма маънони ҳосил қилувчи унсурлардан бири эканлиги орқали очиб берилган;
мавҳум отларни типологик ўрганиш зарурати уларнинг қиёсланаётган тилларда сўзлашувчи халқлар орасидаги маданий, маънавий, ахлоқий, ижтимоий, фалсафий алоқаларни ривожлантирувчи, миллатлар урф-одатлари, қадриятлари, менталитети, эътиқодини намоён этувчи омиллардан бири эканлиги воситасида далилланган;
инглиз ва ўзбек тилида мавҳум отларнинг ўзаро таржимасидаги каби лексик-грамматик фарқлар инглиз тилида отларнинг, асосан келишикларсиз қўлланиши, артикллар билан кела олиши, бирлик ва кўпликда қўллана олиши ҳамда бошқа туркумлар вазифасини бажара олишидан иборат эканлиги инглизча матнларнинг ўзбекчага ва ўзбекча матнларнинг инглизчага таржималари орқали исботланган;
мавҳум отларнинг изоҳли луғатларда луғат мақоласининг турли ўринларида: бош сўз, унинг маъносини аниқлаштириш учун бериладиган изоҳ матни, иллюстратив мисоллар таркибида танланган сўзни изоҳлаш мақсадида, икки тилли луғатларда бир сўз маъносини бошқа тилда ифодалаш мақсадида қўлланиши очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ҳамда ўзбек тилларида мавҳум отларнинг семантик хусусиятлари, ўзаро таржимаси ва лексикографик талқинини тадқиқ қилиш бўйича олинган натижалар асосида:
мавҳум отларни типологик ўрганиш зарурати уларнинг қиёсланаётган тилларда сўзлашувчи халқлар орасидаги маданий, маънавий, ахлоқий, ижтимоий, фалсафий алоқаларни ривожлантирувчи, миллатлар урф-одатлари, қадриятлари, менталитети, эътиқодини намоён этувчи омиллардан бири эканлигига оид маълумотлар киритилиши масаласига доир қарашлардан Давлат илмий-техник дастурлари доирасидаги 2020-2023-йилларга мўлжалланган АМ-ФЗ-201908172 рақамли “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил 26-июндаги 01/10-1281-рақамли маълумотномаси). Натижада лойиҳа материаллари мавҳум отларнинг ўзаро таржимаси, уларнинг луғатларда берилишига оид янги илмий манба ва маълумотлар билан бойиган;
инглиз ва ўзбек тилида мавҳум отларнинг ўзаро таржимасидаги лексик-грамматик фарқлар инглиз тилида отларнинг, асосан келишикларсиз қўлланиши, артикллар билан кела олиши, бирлик ва кўпликда қўллана олиши ҳамда бошқа туркумлар вазифасини бажара олишидан иборат эканлиги инглизча матнларнинг ўзбекчага ва ўзбекча матнларнинг инглизчага таржималари орқали исботланишига оид маълумотлардан, шунингдек, мавҳум отларнинг изоҳли луғатларда луғат мақоласининг турли ўринларида: бош сўз, унинг маъносини аниқлаштириш учун бериладиган изоҳ матни, иллюстратив мисоллар таркибида танланган сўзни изоҳлаш мақсадида, икки тилли луғатларда бир сўз маъносини бошқа тилда ифодалаш мақсадида қўлланиши луғатлар таҳлили воситасида очиб берилишига оид маълумотлардан Давлат илмий-техник дастурлари доирасидаги И-ОТ-2019-42 рақамли “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (Инсон қиёфаси, феʼл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поетик луғатини яратиш” номли амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил 26-июндаги 01/10-1280 рақамли маълумотномаси). Бу маълумотлар фундаментал лойиҳа доирасида тайёрланган илмий мақолалар, тезислар ҳамда монографиялар савиясини оширишда хизмат қилган;
мавҳум отларнинг инглиз тилидаги бирдан ортиқ мустақил сўздан тузиладиган бирикмаларда қўлланишидаги ўзига хосликлар эркин сўз бирикмаларида ўз маъносида қўлланиши, коллокацияларда танланган сўзга мослашиши, ибораларда умумий кўчма маънони ҳосил қилувчи унсурлардан бири эканлиги ҳамда мавҳум отларнинг изоҳли луғатларда луғат мақоласининг турли ўринларида: бош сўз, унинг маъносини аниқлаштириш учун бериладиган изоҳ матни, иллюстратив мисоллар таркибида танланган сўзни изоҳлаш мақсадида, икки тилли луғатларда бир сўз маъносини бошқа тилда ифодалаш мақсадида қўлланиши очиб берилганлигига оид илмий хулосалардан Қашқадарё вилоят телерадиокомпаниясининг “Файзли кун” кўрсатувида “Таълим ва тараққиёт” ва “Адабий жараён” дастурлари ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Қашқадарё вилоят телерадиокомпаниясининг 2023-йил 11-июл 17-05/128-сон маълумотномаси). Натижада мазкур теледастур мазмуни мукаммаллашган, илмий далилларга бой бўлишини таъминлаш имконини берган.