Усмонов Аслам Каршибоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):    “Ўзбек тили боғловчиларининг функсионал-стилистик ва прагматик хусусиятлари”. 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация рўйхатга олинган рақам: B2019.2.PhD.Fil790.
Диссертация бажарилган муассаса: Самарқанд давлат университети.
Илмий раҳбар: Пардаев Азамат Бахронович, филология фанлари доктори, профессор.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Жиззах давлат педагогика университети, PhD.03/04.06.2020.Fil.113.02.
Расмий оппонентлар: Жўраева Бибиш Муҳсиновна, филология фанлари доктори, доцент; Раҳимов Усмонжон Эргашевич, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Темиз давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тилида боғловчиларнинг функсионал-стилистик ва лингвопрагматик хусусиятларини тадқиқ этиш, бошқа тил бирликлари билан ўзаро маънодошлик, вазифадошлик ҳамда прагматик  имкониятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилшунослигида боғловчилар, уларнинг пайдо бўлиши, тарихий-тадрижий тараққиёти, эволюцион ўзгаришлари хусусидаги қарашлар аниқлаштирилиб, боғловчиларнинг кучайтирув юкламасидан бириктирув боғловчисига ўтган та/да тағы // дағы // тағын // тақы сўзи ҳамда бирда… бирда ёки бир… бир шаклида такрорланиб ишлатилувчи айирувчи боғловчи, бирақ (бир+ақ) каби зидловчи боғловчи, бирлан>бирла>билан>била>ила>ла каби дастлаб равишдош, сўнг равиш, кейин кўмакчи бўлган, бириктирувчи боғловчи сифатида ҳам ишлатиладиган сўзлар бир саноқ сони асосидаги функционал-семантик хусусиятлари юзага келганлиги очиб берилган;
на…, на…, гўё, ҳам, -да, -у(-ю) каби ёрдамчи сўзларларнинг бирламчи (юкламалик) вазифасидан иккиламчи (боғловчилик) вазифаси кучайганлиги натижасида ўзаро кўчиши аниқланган;
боғловчиларнинг ўзаро синонимлиги, гап ёки матн мазмуний тузилишига таъсир ўтказиши, семантик жиҳатдан мураккаблаштириб, матнда ўз грамматик маъносидан ташқари “ҳар хил”, “аралаш”, “бир хил эмас”, “хавотирланиш”, “қайғуриш”, “иқрорлик” каби маъно бўёқдорликларини вужудга келтириши исботланган;
ва, аммо, лекин, бироқ, ё.., ё.., ёки, яъни, чунки каби боғловчиларнинг коммуникатив нутқ жараёнида сўзловчи ва тингловчи мулоқотининг мустаҳкамлигини таъминловчи восита сифатидаги хавотирланиш, қайғуриш маъноларини воқелантириш каби прагматик хусусиятлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тилидаги боғловчиларнинг услубий ва прагматик хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича олинган натижалар асосида:
ўзбек тилшунослигида боғловчилар, уларнинг пайдо бўлиши, тарихий-тадрижий тараққиёти, эволюцион ўзгаришлари хусусидаги қарашлар аниқлаштирилиб, боғловчиларнинг кучайтирув юкламасидан бириктирув боғловчисига ўтган та/да тағы // дағы // тағын // тақы сўзи ҳамда бирда… бирда ёки бир… бир шаклида такрорланиб ишлатилувчи айирувчи боғловчи, бирақ (бир+ақ) каби зидловчи боғловчи, бирлан>бирла>билан>била>ила>ла каби дастлаб равишдош, сўнг равиш, кейин кўмакчи бўлган, бириктирувчи боғловчи сифатида ҳам ишлатиладиган сўзлар бир саноқ сони асосидаги функционал-семантик хусусиятлари юзага келганлиги ниқланган ўринлардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2017-2020-йилларда бажарилган ФА-Ф1 1005 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 4-январдаги 1а/1-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳанинг доирасида боғловчи ва боғловчи воситаларнинг тарихийй тараққиёти, функсионал-стилистик хусусиятларини ҳақидаги янги маълумотлар билан бойига эришилган;
на…, на…, гўё, ҳам, -да, -у(-ю) каби ёрдамчи сўзларларнинг бирламчи (юкламалик) вазифасидан иккиламчи (боғловчилик) вазифаси кучайганлиги натижасида ўзаро кўчиши аниқланган, боғловчиларнинг ўзаро синонимлиги гап ёки матн структурасига таъсир ўтказиши, семантик жиҳатдан мураккаблаштириб, матнда ўз грамматик маъносидан ташқари “ҳар хил”, “аралаш”, “бир хил эмас”; “хавотирланиш”, “қайғуриш”, “иқрорлик” каби маъно бўёқдорликларини вужудга келтириши исботланган ўринлардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2017-2020-йилларда бажарилган ФА-Ф1 1005 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” номли фундаментал илмий лойиҳасини бажаришда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 4-январдаги 1а/1-сон маълумотномаси). Натижада фундаментал илмий лойиҳанинг назарий қисмининг бойитилишига эришилган;
ва, аммо, лекин, бироқ, ё.., ё.., ёки, яъни, чунки каби боғловчиларнинг коммуникатив нутқ жараёнида сўзловчи ва тингловчи мулоқотининг мустаҳкамлигини таъминловчи восита сифатидаги хавотирланиш, қайғуриш маъноларини воқелантириш каби прагматик хусусиятлари аниқланган материаллардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДУК “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён”, “Жаҳон адабиёти” радиоешиттиришларини тайёрлашда (2021-2022-йиллар давомида) фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 04-36-536-сон маълумотномаси). Натижада ушбу телекўрсатув учун тайёрланган материаллар янги қарашлар асосида мазмунан бойитилган.