Yuldashev Shohjahon Abrorovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Xalkogenid birikmalar negizida avtonom optoelektron qurilmalar yaratish”, 01.04.10 – Yarimo‘tkazgichlar fizikasi (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.1.PhD/T2595
Ilmiy rahbar: Onarkulov Karimberdi Egamberdievich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Farg‘ona davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti huzuridagi Yarimo‘tkazgichlar fizikasi va mikroelektronika ilmiy-tadqiqot instituti, DSc.03/30.12.2019.FM/T.01.12
Rasmiy opponentlar: Egamberdiev Baxrom Egamberdievich, fizika-matematika fanlari doktori, professor;
Dauletmuratov Boribay Koptleuovich, texnika fanlari doktori, professor
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi xalkogenid yarimo‘tkazgich materiallarda fotoelektrik, fotomagnitoelektrik, tenzoelektrik va termoelektrik hodisalarni o‘rganish va optoelektron qurilmalar yaratishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
ilk bor uchuvchanligi bilan farqlanuvchi izovalent kirishmalarni (S, Se, Te) vakuumda termik anizotrop bug‘latish va anizotrop o‘tqazish yo‘li bilan rux va kadmiy xalkogenidlari hamda Sb2Se3 p-n o‘tishli bir jinsli bo‘lmagan yupqa pardalar olish texnologiyasi takomillashtirilgan;
anizotrop bug‘latish usuli bilan dielektrik taglikka olingan xalkogenid yarimo‘tkazgich yupqa pardalarida anomal fotokuchlanish va fotomagnit kuchlanish effektlari kuzatilishi ularda bir jinsli bo‘lmagan sohalar, ya’ni berkituvchi qatlamlarning  paydo bo‘lishi bilan bog‘liqligi asoslangan;
tashqi ikkilamchi issiqlik ta’sirida hosil qilingan termoelektr yurituvchi kuchi yordamida yorug‘lik diodlaridan chiqqan 240-300 Lm yorug‘lk oqimining ta’sirida AFK elementda maksimal qiymati 105 V/sm elektr maydoni hosil qiladigan qurilma loyihalashtirilgan;
yorug‘lik va magnit maydoni yordamida xalkogenid yarimo‘tkazgich yupqa pardalarda hosil bo‘ladigan anomal fotokuchlanish va fotomagnit kuchlanishdan foydalanib elektr maydoni hosil qiluvchi qurilmalar ishlab chiqilgan;
optik jihatdan shaffof elastik materialdan tayyorlangan va tashqi mexanik kuchlanishlarni nazorat qilish uchun qo‘llaniluvchi sezgirligi ~106 nisbiy birlikkacha etadigan tenzoo‘zgartirgich loyihalashtirilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Xalkogenid birikmalar negizida avtonom optoelektron qurilmalar yaratish bo‘yicha olingan ilmiy-amaliy natijalar asosida:
Yarim o‘tkazgich xalkogenid materiallar yupqa pardalari asosidagi avtonom, tashqi energiya talab qilmay ishlaydigan optoelektron asboblar ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy xulosa va tavsiyalardan O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi institutida 2018-2020 yillarda bajarilgan FA-Atex-2018176 “Oltingugurt kirishmasi bilan legirlangan kremniy monokristall plyonkalar olishning radiatsion texnologik usulini yaratish” mavzusidagi ilmiy amaliy tadqiqot loyihasida kremniy namunalarining yuza qismida fosfor izotopidan ikki bosqichda samaradorligi yuqori bo‘lgan termo-, foto-sezgir yupqa oltingugurt pardalar olishda va olingan materiallarning elektrofizik, termoelektrik hossalarini o‘rganishda hamda ularda yuz beruvchi fizik jarayonlarni tahlil qilishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining 2022-yil 3-noyabrdagi 2/1255-2768-son maʼlumotnomasi). Natijada, plenkalar olish radiatsion texnologiyasini takomillashtirilib 12% samaradorlikka erishilgan;
binar xalkogenid birikmalarga metall kirishmalar kiritish yo‘li bilan ulardagi metall o‘tkazuvchanlikni orttirish hisobiga termo EYuKni kuchaytirish, yarimo‘tkazgich xalkogenid materiallar asosida issiqlik, yorug‘lik, magnit oqimlari va mexanik taʼsirlar vositasida elektr maydoni olish bo‘yicha ishlab chiqilgan tavsiyalar “FOTON” aksiyadorlik jamiyati amaliyotiga joriy etilgan (“O‘zElTexsanoat” AJ uyushmasining 2022-yil 18-apreldagi 04-1/1060-son maʼlumotnomasi). Dissertatsiyada olingan ilmiy natijalarga ko‘ra tayyorlangan tajribaviy namunalarning elektrofizik parametrlari, fotoelektrik xususiyatlari, fotomagnit holatlari jahonda ishlab chiqarilayotgan namunalar darajasida ekanligi ko‘rsatilgan.