Усмонов Нодиржон Ботиралиевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Чўл минтақаси қумли тупроқлари шароитида ғўза билан ерёнғоқни ҳамкор экиш самарадорлиги”, 06.01.01 – Умумий деҳқончилик. Пахтачилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Qx400.
Илмий раҳбар: Абдурахимов Акрамжон Самиевич, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона политехника институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти, PhD.05/30.10.2020.Qx.126.01.
Расмий оппонентлар: Хошимов Иброҳим Набиевич, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, катта илмий ходим; Рўзиев Икром Эргашевич, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади катта майдонни эгаллаган, бироқ унумдорлиги жуда пастлиги боис ўта кам рентабелли бўлган чўл қумли тупроқлари шароитида ғўза билан ерёнғоқни ҳамкор парваришлашнинг тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириб бориш, экинлардан мўл ҳосил етиштириш имконини берувчи, ресурстежамкор, иқтисодий жиҳатдан юқори самарадор агротехнологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Фарғона вилоятининг деградацияга учраган, унумдорлиги жуда паст бўлган чўл қумли тупроқлари шароитида ғўзани ерёнғоқ билан ҳамкор экиш агротехнологияси ёрдамида экинларни рационал жойлаштириш орқали уларни ўсиши ва ривожланиши аниқланган;
тупроқнинг хажм оғирлиги ғўза ерёнғоқ билан кетма-кетликда ҳамма қаторга экилганида, назорат вариантига нисбатан 0,01 г/см³ га, ғўза ерёнғоқ билан навбатлашган ҳолда алоҳида қаторларга экилганида 0,05 г/см³ га камайишига, ғоваклик даражаси эса 1–экиш усулида назорат вариантига нисбатан 0,4% га, 2–экиш усулида эса 1,5% га ортиши аниқланган;
 ғўза ва ерёнғоқ экинларини ҳамкор экиш орқали уларни қалин барг сатхи ёрдамида қум заррачаларини тўсиб қолиши ҳисобига, ғўза ниҳолларини шамол эрозияси таьсиридан  кучли зарарланиш назорат вариантига (32,2%) нисбатан 26,8–30,9% га қадар камайиши ҳамда илдиз қуртидан зарарланиши  7,5–8,6% дан 3,1–4,6% га қадар, трипс ҳашароти билан зарарланиши 8,9–10,3% дан 3,8–5,2% га қадар, кўсак қурти билан зарарланиши 6,9–7,8% дан 6,2–6,0% га қадар камайиб бориши исботланган;
 ғўзани ерёнғоқ билан ҳамкор экиш экинлар ҳосилдорлигига ижобий таъсир этиб, ғўза соф ҳолда 140 минг туп/га кўчат қалинлигида экилган назорат вариантларида ғўза ҳосилдорлиги 22,5 ц/га ни ташкил этган бўлса, ғўза ерёнғоқ билан кетма-кетликда ҳамма қаторга экиб парваришланганида ғўзадан 0,5 гектардан 13,1 ц (гектар ҳисобига 26,2 ц) ҳамда ерёнғоқдан 10,2 ц (гектар ҳисобига 20,4 ц), ғўза ерёнғоқ билан навбатлашган ҳолда алоҳида қаторларга экилганида эса ғўзадан 13,9 ц (гектар ҳисобига 27,8 ц) ҳамда ерёнғоқдан 12,5 ц (гектар ҳисобига 25,0 ц) ҳосил олишга эришилганлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Фарғона вилоятининг деградацияга учраган, унумдорлиги жуда паст бўлган чўл қумли тупроқлари шароитида ғўза билан ерёнғоқни ҳамкор экиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
пахтачиликка ихтисослашган фермер ҳўжаликлари ва кластерлар учун “Ғўза билан соя ва ерёнғоқни биргаликда экиш” номли тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 21.09.2022 йилдаги №07/22–04/6754–сон маълумотномаси). Натижада ушбу тавсиянома фермер хўжаликларида ғўза ва ерёнғоқни ҳамкор экишда муҳим амалий кўрсатма сифатида хизмат қилмоқда;
илмий ишланма 2021 йили Фарғона вилоятининг Ёзёвон туманидаги унумдорлиги жуда паст бўлган қумли тупроқлар шароитида фаолият юритувчи “Far Shokir ota” фермер хўжалигида 14 га, “Soxibkor” фермер хўжалигида 17 га ва “Dilxush–Xamid zamini” фермер хўжалигида 12 га, жами 43 гектар майдонда жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 21.09.2022 йилдаги №07/22–04/6754–сон маълумотномаси). Натижада ғўзадан 21,4–24,5 ц/га ҳамда ерёнғоқдан 20,3–22,6 ц/га ҳосил етиштирилишига ва соф фойда миқдорини 3315–3737 минг сўм/га ва рентабеллик даражасини 34,8–39,7% га қадар ортишига эришилган.
чўл қумли тупроқлари шароитида ғўза билан ерёнғоқни ҳамкор экишда, ҳамкор экин навини ғўза навининг биологияси ва агротехнологиясидан келиб чиққан ҳолда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 21.09.2022 йилдаги №07/22–04/6754–сон маълумотномаси). Натижада ғўза ва ерёнғоқ экинларини кетма-кетликда ҳамма қаторга 210 минг туп/га ҳисобида 60х16–1 схемада, навбатлашган ҳолда алоҳида қаторларга экиш усулида эса 280 минг туп/га ҳисобида 120х6–1 схемада жойлаштириш ва ўғитлашни N250 P175 K125 кг/га меъёрларда амалга ошириш орқали юқори самарадорликка эришилган.