Атахажиева Феруза Машрабджановнанинг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Соянинг янги маҳаллий навларидан юқори ва эртаки ҳосил олиш агротехнологияси элементларини ишлаб чиқиш”, 06.01.08–Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.PhD/Qx710
Илмий раҳбар: Тешаев Фатулло Журақулович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялари институти, PhD.05/30.10.2020.Qx.126.01.
Расмий оппонентлар: Ёрматова Дилором Ёрматовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Абдурахмонов Хуснидддин Эшмаматович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади соянинг янги, маҳаллий навларини асосий экин сифатида етиштиришда, дуккакларини тез етилишини таъминлашда дефолиатсия агротадбиридан фойдаланиш орқали юқори, эртаки ва сифатли соя дони етиштириш ва дефолиатсия самарадорлигига ўсимликнинг кўчат қалинлиги ва қўлланилган препаратларнинг таъсирини илмий томондан асослаш ҳамда уларнинг мақбул меъёрларини аниқлаб ишлаб чиқаришга тавсиялар беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Соячиликда илк бор Андижон вилоятида экилаётган соянинг янги маҳаллий эрта-ўртапишар “Устоз ММ-60” ва ўрта-кечпишар “Барака” навлари 250-300 минг туп/га кўчат қалинлигида парваришланиб, дуккаклар 50-60 % пишиш фазасида УзДЕФ дефолиантини 4,0 л/га меъёрда қўлланилганда ҳамда гектарига 350-400 минг туп кўчат қолдириб парваришланганда эса УзДЕФ дефолиантини 5,0 л/га меъёрда қўлланилиши эртаки, юқори ва сифатли дон ҳосили олишга ижобий тасир қилганлиги аниқланган;
илк бор ўрганилган соя навларидаги дуккаклар сони, дуккакдаги дон сони ва унинг вазни, 1000 дона дон оғирлигига кўчат қалинлиги ва УзДЕФ дефолиантининг таъсири аниқланган;
биринчи маротаба соя экинида дефолиатсия ўтказиш, ўсимликнинг баргларини эрта муддатларда тўкилишига, соя дуккакларининг нисбатан тезроқ пишишига, дуккаларининг чатнаб, донларининг тўкилиши кескин камайиши ҳисобига дон ҳосилдорлиги ошишига шунингдек соя донининг сифат кўрсаткичларига ижобий таъсири ва иқтисодий самарадорлиги аниқланган;
соя ўсимлигини мақбул кўчат қалинлигида парваришлаб, дуккакларини  эрта пишиб етилишини таъминлаш мақсадида УзДЕФ дефолианти билан ишлов берилганда назоратдагига нисбатан ўртача соф фойда 2086-7055 минг сўмгача, рентабеллик даражаси эса ўртача 13,9-47,3 % гача юқори бўлиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Асосий экин сифатида соянинг янги маҳаллий ўртаки ва кечпишар навларини мақбул кўчат қалинлигида парваришлаб, дефолиатсия тадбирини меъёрида ўтказишнинг дон ҳосилдорлигига таъсирини аниқлаш борасида олиб борилган илмий-тадқиқот натижаларига асосида:
фермер хўжаликлари учун “Соя дефолиатсиясини сифатли ўтказиш” номли тавсиянома чоп этилиб, тасдиқланган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 26 июлдаги № 04/21-05/3667-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома бугунги кунда Андижон вилоятининг соя дони етиштирувчи фермер хўжаликларида соя дефолиатсиясини сифатли ўтказишда амалий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
асосий экин сифатида соянинг Устоз ММ-60 ва Барака навларида ишлаб чиқилган дефолиатсиянинг мақбул меъёрлари ҳамда кўчат қалинлиги бўйича Андижон вилоятининг Олтинкўл ва Андижон туманларида жами 106,1 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 26 июлдаги №04/21-05/3667-сон маълумотномаси). Пировардида, соянинг ўртапишар УстозММ-60 навини 350-400 минг туп гектарига қолдириб, дуккаклар 50-60 % пишиб етилганда УзДЕФ дефолиантини 4,0 л/га меъёрда қўлланилганда, дефолиатсия қилинмаган вариантига нисбатан ҳосилдорлик 7,3 с/га га, УзДЕФ дефолиантини шу кўчат қалинлигида 5,0 л/га меъёрда қўлланилганда эса ҳосилдорлик 9,6 с/га гача ошишига эришилган. Бунинг натижасида соядан юқори дон ҳосили олишда мақбул кўчат қалинлиги дефолиатсия ўтказиш ҳисобига рентабеллик даражаси 94,3-98,7 % ни ташкил этган;
соянинг кечпишар Барака навини 250-300 минг туп гектарига қолдириб, дуккаклар 50-60% пишиб етилганда УзДЕФ дефолиантини 4,0-5,0 л/га меъёрлари фермер хўжаликларида жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 26 июлдаги №04/21-05/3667-сон маълумотномаси). Натижада дефолиатсия қилинмаган вариантга нисбатан ҳосилдорлик 7,4 с/га га, дефолиантни 5,0 л/га меъёрда қўлланилганда эса бу кўрсаткич 7,2 с/га гача ошиб, соядан юқори дон ҳосили олишга эришилган ҳамда мақбул кўчат қалинлиги ва дефолиатсия ўтказиш ҳисобига рентабеллик даражаси 82,8-86,1 % ни ташкил этган.