Пардаева Марҳабо Давлатовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақидаги эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Алишер Навоий маънавий меросида нақшбандия таълимоти мазмун-моҳиятига оид ғоялар”, 09.00.03 - Фалсафа тарихи (фалсафа фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2022.3.DSc/Fal139.
Илмий маслаҳатчи: Наврўзова Гулчеҳра Неъматовна, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК номи: Бухоро давлат университети, PhD.03/27.02.2020.F.72.08 рақамли бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Сафарова Нигора Олимовна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Маҳмудова Гули Тилабовна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Исақова Замира Руҳитдиновна, фалсафа фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Алишер Навоий маънавий меросида нақшбандия таълимоти мазмун-моҳиятига оид ғояларнинг фалсафий аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Алишер Навоийнинг “Насойим ул-муҳаббат”, “Ҳайрат ул-аброр” асарларида илгари сурилган фалсафий-ирфоний дунёқарашининг негизларидаги онтологик моҳиуатга ега “борлиқнинг бирлиги”, жуз ва кул, бирлик ва коърлик, (ваҳдат) ва хилма-хиллиги (касрат) тушунчаларнинг нақшбандия таълимотидаги “ихлос”, “ҳайрат”, “тавҳид” ғояларининг “вуқуфи замониу” (замондан огоҳ боълиш), “вуқуфи ададиу” (касрат ичида Аҳадни коъра олиш) ва “вуқуфи қалбиу” (қалбдан огоҳ боълиш) тамойилларига уйғунлашуви ҳамда олиу ҳақиқатни билиш, Ҳақни билиш орқали оламни англаш ғоуасига трансформацияси асослаб берилган;
Алишер Навоиу маънавиу меросидаги “одамиулик” (риуозат, хаурли ишлар қилиш, тавба, ҳалол луқма, муаууан касб билан машғул боълиш, хокисорлик, ширинсухан ва раҳмдил боълиш, сахиу, мард ва мулоуим боълиш, сабрли ва чидамли боълиш, садоқатли боълиш) хусусиятларининг нақшбандиуликдаги “Дил ба Йор-у, даст ба кор” ғоуасининг (фаол ҳауот тарзи, меҳат қилиш, ҳалол луқма, ижтимоиу адолат) ирфониу-ахлоқиу мазмунига адекватлиги ҳамда унинг “инсон қадри” феноменидаги моҳияти очиб берилган;
мутафаккирнинг “Маҳбуб ул-қулуб” ва “Лисон ут-тайр” асарларидаги илм ва амал, ирфон каби гносеологик ғояларнинг нақшбандийлик тариқатидаги Аллоҳ маърифатига уетишиш, унинг сифатлари билан сифатланиш (ирфониу маърифат), Аллоҳ розилигига еришиш, илоҳиу жазба (илми ҳол), Аллоҳ тажаллиусини қалб коъзи билан идрок етиш, инсониулик сифатларининг илоҳиулик касб етиши (вуқуфи қалбиу), оъзликдан батамом кечиш, борлиқни Аллоҳ сифатлари тажаллиси шаклида коъриш (фақру-фано) тамойилларини асослашдаги ўрни ва нақшбандиёна талқини далилланган;
Алишер Навоийнинг ваҳдониуат ва оламни уагона моҳиуати Аллоҳ, бутун коинот (катта ва кичик олам) “Унинг” вужуди, яъни “ваҳдат ул-вужуд”, “ваҳдат-ул шуҳуд”га оид онтологик қарашлари нақшбандия таълимотига хос инсонпарварлик тамойилларининг такомиллашишига хизмат қилганлиги, комилликнинг мукаммал тарбиуа мактаби еканлиги ҳамда бу тариқатнинг темуриулар давридаги мавқеини оширишга, ирфониу негизларини, онтологик асосларининг такомиллашишига таъсири аниқлаштирилган;
Алишер Навоий тасаввуфий қарашларида ифодаланган инсон улуғворлиги, маърифат, ўзликни англаш, адолацизликка қарши курашиш, тинчлик ва осойишталик каби гуманистик ғояларнинг Хожагон-нақшбандия тариқати “Назар бар қадам”, “Саафар дар Ватан”, “Нигоҳдошт”, “Вуқуфи замоний” каби раҳшаларига интеграцияси ҳамда “Дил ба Ёру, даст ба кор” тамоуилининг бағрикенглик маданияти ва миллий қадриятлар ривожидаги синкретик хусусиятлари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Алишер Навоий маънавий меросида нақшбандия таълимоти мазмун-моҳиятига оид ғояларнинг фалсафий аҳамиятини ўрганиш бўйича ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
Алишер Навоийнинг “Насойим ул-муҳаббат”, “Ҳайрат ул-аброр” асарларида илгари сурилган фалсафий-ирфоний дунёқарашининг негизларидаги онтологик моҳиуатга ега “борлиқнинг бирлиги”, жуз ва кул, бирлик ва коърлик, (ваҳдат) ва хилма-хиллиги (касрат) тушунчаларнинг нақшбандия таълимотидаги “ихлос”, “ҳайрат”, “тавҳид” ғояларининг “вуқуфи замониу” (замондан огоҳ боълиш), “вуқуфи ададиу” (касрат ичида Аҳадни коъра олиш) ва “вуқуфи қалбиу” (қалбдан огоҳ боълиш) тамойилларига уйғунлашуви ҳамда олиу ҳақиқатни билиш, Ҳақни билиш орқали олмни англаш ғоуасига трансформациясига доир илмий-назарий хулоса ва умумлашмалардан Ўзбекистон Миллий университетида бажарилган ОТ-Ф1-106-сон “Ўрта асрлар Шарқ алломалари ва мутафаккирларининг табиий-илмий ва ижтимоий-фалсафий меросининг ғарб олимлари томонидан тадқиқ этилиши” (2017-2020 йй.) фундаментал илмий-тадқиқот лойиҳасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг 2023-йил 9-сентябрдаги 04/11-5434-сон маълумотномаси). Натижада, Алишер Навоий фалсафий-ирфоний қарашларининг негизлари нақшбандия таълимотининг диний-фалсафий ғояларига уйғунлиги ва унинг такомиллашиши босқичларини билиш ҳамда амалий-илмий тадқиқот лойиҳасининг самарали бажарилишига хизмат қилган;
Алишер Навоиу маънавиу меросидаги “одамиулик” (риуозат, хаурли ишлар қилиш, тавба, ҳалол луқма, муаууан касб билан машғул боълиш, хокисорлик, ширинсухан ва раҳмдил боълиш, сахиу, мард ва мулоуим боълиш, сабрли ва чидамли боълиш, садоқатли боълиш) хусусиятларининг нақшбандиуликдаги “Дил ба Йор-у, даст ба кор” ғоуасининг (фаол ҳауот тарзи, меҳат қилиш, ҳалол луқма, ижтимоиу адолат) ирфониу-ахлоқиу мазмунига адекватлиги ҳамда унинг “инсон қадри” феноменидаги моҳиятига оид илмий-назарий хулосалар ва амалий тавсиялардан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги Ислом сивилизацияси маркази фаолиятида, жумладан 2022-2023 йилларда мутафаккир ҳаётига оид тарғибот фаолиятида, кутубхона фондини бойитиш, марказ ходимларини янгиликлардан хабардор қилишга қаратилган чора-тадбирларни амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги ислом сивилизацияси марказининг 2023-йил 14-августдаги 05-13/101-сон маълумотномаси). Натижада, жаҳолатга қарши маърифат, фан ва маданият, маънавий барқарорликка эришиш каби профилактика ва тарғибот-ташвиқот ишлар самарадорлигини оширишга, тасаввуф таълимотларининг жамият маънавий ҳаётидаги таъсири ва турли мутаассиб диний гуруҳларнинг ғояларига қарши курашувчи мўътадил таълимот эканлиги тўғрисидаги тушунчаларни шакллантиришга хизмат қилган;
мутафаккирнинг “Маҳбуб ул-қулуб” ва “Лисон ут-тайр” асарларидаги илм ва амал, ирфон каби гносеологик ғояларнинг нақшбандийлик тариқатидаги Аллоҳ маърифатига уетишиш, унинг сифатлари билан сифатланиш (ирфониу маърифат), Аллоҳ розилигига еришиш, илоҳиу жазба (илми ҳол), Аллоҳ тажаллиусини қалб коъзи билан идрок етиш, инсониулик сифатларининг илоҳиулик касб етиши (вуқуфи қалбиу), оъзликдан батамом кечиш, борлиқни Аллоҳ сифатлари тажаллиси шаклида коъриш (фақру-фано) тамойилларини асослашдаги ўрни ва нақшбандиёна талқинига оид янгиликлар ва тавсиялар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази томонидан буюртма асосида тайёрланган “Ўрта аср Шарқ алломалари ва мутафаккирларининг тарихий-фалсафий мероси” китоби мазмунига сингдирилган ҳамда илмий-маданий каталоглар, албомлар, илмий-амалий материаллар базасини такомиллаштиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2023-йил 28-августдаги 02/395-сон маълумотномаси). Натижада, Алишер Навоийнинг нақшбандия таълимотининг назариётчиси сифатида илгари сурган ғоялар энциклопедияни илмий манбалар билан бойитишга, ёш авлодда ислом дини ва тасаввуф тўғрисида кўникмаларнинг шаклланишига хизмат қилган;
Алишер Навоийнинг ваҳдониуат ва оламни уагона моҳиуати Аллоҳ, бутун коинот (катта ва кичик олам) “Унинг” вужуди, яъни “ваҳдат ул-вужуд”, “ваҳдат-ул шуҳуд”га оид онтологик қарашлари нақшбандия таълимотига хос инсонпарварлик тамойилларининг такомиллашишига хизмат қилганлиги, комилликнинг мукаммал тарбиуа мактаби еканлиги ҳамда бу тариқатнинг темуриулар давридаги мавқеини оширишга, ирфониу негизларини, онтологик асосларининг такомиллашишига таъсирига оид илмий-назарий хулосалардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2022-2023-йилларда ўтказилган тарғибот фаолиятида, жумладан, 2023-йил учун чора-тадбирлар дастурининг ИИИ йўналишида белгиланган “Ғоя ва мафкура масаласи ҳамда илм-фан ва маърифат тарғиботи 16-банди “Буюк аллома ва мутафаккирларимиз ҳаёти ва фаолиятини чуқур ўрганиш, бой маънавий ва маданий меросларини асраб авайлаш, илмий-ижодий асарларини кенг тарғиб қилиш” мавзусида ўтказилган тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2023-йил 11-августдаги 02-22-766-сон маълумотномаси). Натижада, Алишер Навоий маънавий меросида Нақшбандия таълимоти мазмун моҳиятига оид ғояларнинг фалсафа тарихидаги аҳамиятини очиб бериш ҳамда ёш авлодни баркамол этиб тарбиялашдаги ўрнини асослаб беришга хизмат қилган;
Алишер Навоий тасаввуфий қарашларида ифодаланган инсон улуғворлиги, маърифат, ўзликни англаш, адолацизликка қарши курашиш, тинчлик ва осойишталик каби гуманистик ғояларнинг Хожагон-нақшбандия тариқати “Назар бар қадам”, “Саафар дар Ватан”, “Нигоҳдошт”, “Вуқуфи замоний” каби раҳшаларига интеграцияси ҳамда “Дил ба Ёру, даст ба кор” тамойилининг бағрикенглик маданияти ва миллий қадриятлар ривожидаги синкретик хусусиятларига оид хулоса ва тавсиялардан Бухоро вилояти телевидениесида эфирга узатилган “Ассалом Бухоро”, “Тил – миллат кўзгуси” кўрсатувлари ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг 2023-йил 10-августдаги 02-09-207-сон маълумотномаси). Натижада, Натижада, телетомошабинларда халқимизни, айниқса, ўсиб келаётган ёш авлодни миллий ва умуминсоний қадриятлар руҳида тарбиялаш зарурлиги, бугунги кунда инсонларни ҳаётни қадрлашга, ёшларни меҳнацеварлик руҳида тарбиялаш юзасидан керакли маълумотларни олиш имкониятини бериб, кўрсатувларнинг илмийлиги ва оммабоплигини оширишга хизмат қилган.