Иргашева Нилуфар Рихсимовнанинг
Фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Соянинг асосий кемирувчи зараркунандалари ва уларнинг миқдорини бошқаришда уйғунлашган ҳимоя тизимини ишлаб чиқиш”, 06.01.09 – Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В.2020.3.PhD/Қх630
Илмий раҳбар: Насиров Бахтиёр Салохиддинович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04
Расмий оппонентлар: Ходжаев Шамил Турсунович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Саттаров Маъсуджон Ахтамович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади соянинг асосий кемирувчи зараркунандаларини тур таркибини, биологик ва экологик ривожланиш хусусиятларини, зарарлилик даражасини аниқлаш асосида уларга қарши уйғунлашган ҳимоя тизимини ишлаб чиқиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилояти шароитида сояда зараркунандаларнинг 21 тури қайд этилиб, уларнинг биологик ва экологик хусусиятлари аниқланган;
соянинг “Орзу” навида зараркунандалардан кузги тунлам 3,7 % гача, ғўза тунлами 12,3% гача, “Ўзбек-6” навида узунбурунлар 41,1% гача зарар келтирганлиги аниқланган;
соянинг кемирувчи зараркунандаларига қарши курашишда Вертимек 1,8% с.э., Каратэ бен, 2,5% с.э.к., Багира, 20% с.э.к., (0.3 л/га) каби инсектицидлардан фойдаланишнинг мақбул меъёрлари аниқланиб, уларнинг биологик самарадорлиги 85,7-95,4 % ни ташкил этиши аниқланган;
соянинг кемирувчи зараркунандаларига қарши кураш чораларини хўжалик ва иқтисодий самарадорлиги аниқланган;
олинган натижалар асосида соя ўсимлигини асосий кемирувчи зараркунандалардан ҳимоя қилишнинг комплекс тизими ишлаб чиқилган;
соянинг кемирувчи зараркунандаларига қарши курашнинг самарали агротехник усуллари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Соянинг асосий зараркунандалари ва уларнинг миқдорини бошқариш бўйича ўтказилган тадқиқотларнинг натижалари асосида:
соянинг асосий кемирувчи зараркунандалари (илдиз кемирувчи тунламлар, туганак узунбурунлар, қарсилдоқ қўнғизлар, қора қўнғиз)га қарши уруғларни экишдан олдин Далучо 70% н.кук. (5 кг/т) ва Круизер Экстра 362 сус.к. (3 л/т) уруғдорилагич препаратларини қўллаш технологияси Тошкент вилояти, Юқори-Чирчиқ туманининг “Фарадес хирмони” фермер хўжалигида, “Турдибоев Қурбонбой” фермер хўжалигида Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институтининг тажриба хўжаликларида жами 79,5 гектар майдонда жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлигининг 2023 йил 17 ноябрдаги № 2-20-2248 сонли маълумотнома). Натижада, соя экини уруғларини экиш олдидан уруғдорилагич препаратлари билан ишлов берилиб экилиши ҳисобига ниҳоллар униб чиққандан сўнг 28-30 кунгача зараркунандалардан тўлиқ ҳимояланган ҳамда назорат вариантига нисбатан 84,3-86,2% биологик самарадорликка эришилган.
соянинг ўсув даврида кузги тунлам, қарсилдоқ қўнғиз ва кемирувчи зараркунандаларгарига қарши Децис 10% эм.к. (0,1л/га), Ципер Ультра 50% эм.к. (0,2 л/га), Энджео 24, 7% сус.к. (0,3 л/га) препаратларини қўллаш технологияси Тошкент вилояти, Юқори-Чирчиқ туманининг “Фарадес хирмони” фермер хўжалигида 55,0 гектар, “Турдибоев Қурбонбой” фермер хўжалигида 21,5 гектар, Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институтининг тажриба хўжалигида 3 гектар майдонларига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлигининг 2023 йил 17 ноябрдаги № 2-20-2248 сонли маълумотнома). Натижада, соянинг кемирувчи зараркунандаларидан, кузги тунлам, туганак узунбурунлар, ғўза тунламларига қарши 82,4-86,1% гача биологик самарадорликка эришилган ҳамда ҳимоя қилишга кетган ҳар бир сўм эвазига 3,5-4,6 баробаргача фойда олинган.