Ташпулатова Дилноза Холмирза қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʼи номи): “Ўзбек ва инглиз тилларидаги афоризмлар прагматик хусусияти ҳамда уларнинг корпусда берилишининг тамойиллари”, 10.00.06 – “Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик” (Филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.PhD/Fil2297.
Илмий раҳбар: Раупова Лайло Раҳимовна филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Fil.156.01.
Расмий оппонентлар: Акбарова Зуҳра Акмалжоновна филология фанлари доктори, доцент; Жумабоева Жамила Шариповна филология фанлари бўйича фалсафа доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва инглиз тилларидаги афоризмларни қиёсий таҳлил қилиш орқали уларнинг лингвокултурологик хусусиятларини очиб бериш, лексикографик талқинларини мукаммаллаштириш ҳамда таржима масалаларини ёритишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
афоризмларни семантик таснифлашдаги интеграл ва дифференциал семалар аниқланиб, ўрганилган тиллардаги афоризмлар тизими, уларнинг таркиби ҳамда ўзбек ва инглиз тилларидаги афоризмларнинг прагматик, семантик-структур хусусиятлари далилланган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги афоризмлар базасини шакллантириш ва тил корпусида уларнинг лексик-семантик, структур жиҳатларини аниқлаш орқали маълумотларни марказлаштириш, қайта ишлаш имконияти ҳамда афоризмларнинг корпусларда шакллантиришнинг замонавий, қиёсий, таснифий тамойиллари очиб берилган;
афоризмларни таълимий корпусда лойиҳалашнинг мавжуд луғат шаклларидан сўз миқдори бўйича, мавзуий, маъновий, мазмуний жиҳатдан тафовутлари ва имкониятлари далилланиб, афоризмлар таржимаси билан боғлиқ кўрсатмалар ишлаб чиқилган;
ўзбек тили таълимий корпусининг қидирув имкониятлари орқали афоризмларнинг таълимий, лингводидактик, ресурс имкониятлари очиб берилиб, контекстуал афоризмларни таълимий корпусда айни ўша констуал ҳолатидан ажратмасдан берилиши зарурлиги ҳамда уларнинг алоҳида лингвистик базасини шакллантириш омиллари далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Ўзбек ва инглиз тилларидаги афоризмлар прагматик хусусияти ҳамда уларнинг корпусда берилишининг тамойиллари” мавзусида олиб борилган тадқиқот асосида:
ўзбек тилшунослигида илк марта таълимий корпуснинг ўзига хос жиҳатлари, афоризмларнинг прагматик хусусиятлари, уларнинг корпусда берилишининг тамойилларини очиб бериш, шунингдек, афоризмларнинг семантик-структур ҳамда вазифавий ўзига хосликлари каби масалалар борасидаги илмий хулосалардан Филология фанлари доктори, профессор Раупова Лайло Раҳимовнанинг 5220100-Филология ва тилларни ўқитиш (ўзбек тили) бакалавр таълим йўналиши талабалари учун мўлжалланган “Ҳозирги замон ўзбек тили” дарслигининг “Ифодавийлик ва услубий хосланганлик жиҳатдан ўзбек тили лексикаси” деб номланган параграфида – афоризмларнинг семантик хусусиятлари, “Тил, лисон, меъёр ва нутқ муносабати” деб номланган параграфида сўзларнинг ижтимоий-коммуникатив вазиятларда турли хил маъно касб этиши ҳақидаги хулосалардан фойдаланилган (А.Навоий номидаги ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 28 июлдаги 02-2333-сон маълумотномаси). Натижада, ҳар бир сўзнинг турли коммуникатив вазиятлардаги маъноси унинг оҳангидан ва мазкур сўз билан структуравий боғлиқликда бўлган бошқа сўзлардан келиб чиққан ҳолда, турлича бўлиши ҳақидаги фикрнинг назарий асоси таъминланган;
Ўзбек тили таълимий корпусининг ўзига хос ўрни, уларда сўзларнинг тартиб билан берилиши шунингдек, ҳар бир сўзнинг ўзига хос маъно жиҳатлари каби масалалар борасидаги тадқиқот натижаларидан Давлат илмий-техник дастурлари доирасидаги 2020-2023-йилларга мўлжалланган АМ-ФЗ-201908172 рақамли “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (А.Навоий номидаги ўзбек тили ва адабиёти университети томонидан берилган 2022 йил 28 июлдаги 01-2329 сон маълумотномаси). Натижада, таълимий корпуснинг ўқитиш жараёнида ўзбек ва инглиз тилларидаги афоризмларнинг прагматик хусусиятлари ҳамда уларнинг корпусда берилиш тамойиллари асосида такомиллаштирилган савол, топшириқлардан фойдаланиб, ўқувчиларнинг ўқиш саводхонлигини ошириш, уларни фикрлашга ундаш, фикрни таъсирчан ва оддий ифодалашга ўргатиш каби вазифалар янада самарали ташкил этилган;
Афоризмлар орқали сўз маънодорлигини ошириш омиллари таҳлил қилиниб, сўзлар бўёқдорлигининг юқори самарага эришиш усулларини фарқли жиҳатларини илмий асослашга доир натижаларидан Давлат илмий-техник дастурлари доирасидаги 2021-2023-йилларга мўлжалланган ПЗ-202004165 рақамли “Умумий ўрта таълимнинг бошланғич синф ўқувчиларида ёзма ва оғзаки нутқ компетенсияларини ривожлантирувчи электрон платформа яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (А.Навоий номидаги ўзбек тили ва адабиёти университети томонидан берилган 2022 йил 28 июлдаги 01-2331 сон маълумотномаси). Натижада, бошланғич синф ўқувчиларини ўқитишда афоризмларга прагматик ёндашув асосида мақол, ҳикматли сўзлар, иборалардан фойдаланиб, уларнинг нутқий кўникмаларни ривожлантиришга ва платформа доирасидаги бошқа вазифаларнинг бажарилишида илмийлик мезони таъминланди.
