Махаматжон Арабович Абдувалиевнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тўсиқсизлик концепти номинатив майдонини ташкилловчи бирликларнинг когнитив, лингвокултурологик ва лингвопрагматик хусусиятлари (инглиз, ўзбек ва бошқа тиллар мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.DSc/Fil420.
Илмий маслаҳатчи: Шахобитдинова Шохида Хошимовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат чет тиллари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Fil.156.01.
          Расмий оппонентлар: Яқубов Жамолиддин Абдувалиевич, филология фанлари доктори, профессор; Тешабоева Зиёдахон Қодировна, филология фанлари доктори, профессор; Досбаева Наргиза Турғунпўлатовна, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз, ўзбек ва бошқа тилларда тўсиқсизлик консептини обективлаштирувчи лексик, морфологик ва синтактик бирликларнинг структур-семантик, функсионал-стилистик, лингвокултурологик ва лингвопрагматик аспектларига асосланган ҳолда тиллараро изоморф ва алломорф хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тўсиқсизлик консепти асосини ташкилловчи когнитив белги-хусусиятлар аниқланиб, оламнинг консептуал ва тил системалари ўртасидаги муносабатлар шаклланишидаги муҳим ўрни  асосланган;
тўсиқсизлик консептининг семантик мундарижаси, лисоний  ифода воситаларига хос универсал ва лакунар миллий хусусиятлари очиб берилиб, лингвистик консептологиянинг когнитив лингвистиканинг алоҳида тармоғи сифатида шаклланиш эволуцияси кўрсатилган;
инглиз ва ўзбек тилларида тўсиқсизлик консептининг лисоний манзарасини ташкилловчи бирликлар номенклатураси аниқланиб, майдон конституентларининг ушбу майдонда тутган ўрни, уларнинг номинатив зичлик даражалари, коммуникатив аҳамияти, конституентлараро систем муносабатлар, тўсиқсизлик майдонининг унга қавм ва қавм бўлмаган консептуал ва номинатив майдонлар билан муносабатлари далилланган;
тўсиқсизлик консептини обективлаштирувчи лисоний бирликлар, хусусан, лексик, фразеологик, паремеологик, морфологик, синтактик бирликларнинг эксплицит ва имплицит хусусиятлари, таянч моделлари, семантик типлари, стилистик жиҳатлари, майдоний, лингвомаданий ва прагматик аспектлари, уларга хос умумий ва хусусий қонуниятлар очиб берилган;
чоғиштирилаётган тилларда тўсиқсизлик семантикасига эга фразеологизмлар (инглиз тилида - бате ан аcе, гиве сомеоне а бреак; ўзбек тилида - тўрт тараф(и) қибла, йўл бермоқ каби) ва паремиологик бирликлар (инглиз тилида - ҳоме ис ҳоме, тҳоугҳ ит ис невер со ҳомелй; ўзбек тилида -  душман ўлар – дўст қолар, ўсма кетар, қош қолар каби) нинг миллий-маданий, прагматик хусусиятлари кўрсатиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Диссертацияда ишлаб чиқилган назарий ва амалий хулоса, тавсия ва ишланмалар асосида:
тўсиқсизлик консептининг эксплицит ва имплицит ифода воситалари ҳақидаги билим ва кўникмаларни шакллантириш ҳамда олий таълимда жаҳон андозалари даражасидаги илмий-педагогик кадрларни тайёрлаш жараёнини такомиллаштириш ва халқаролаштириш мақсадида яратилган ўқув адабиётлари, илмий рисола, мақола, тезислар ёзишда янги ёндашувлар сифатида тадқиқот ишидаги илмий хулосалардан Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус+ дастурининг 2016-2018-йилларга мўлжалланган 561624-ЭПП-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС +CБҲЕИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизасиялаш ва халқаролаштириш” мавзусидаги лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2022-йил 28-мартдаги 793/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа илмий далиллар билан бойитилди, хусусан, ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этишда тўсиқсизлик ифода воситаларининг лингвистик тадқиқот обекти сифатида олиниши муҳим аҳамият касб этган;
тадқиқот жараёнида тўпланган материаллар қўйилган муаммоларни тадқиқ этиш натижасида чиқарилган хулоса ва умумлаштирилган фикрлардан инглиз ва ўзбек тилларида тўсиқсизлик консептининг лисоний манзарасини ташкилловчи бирликлар номенклатурасини тузиш ва таҳлил этиш  орқали эришилган натижалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 1-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” мавзусидаги лойиҳа доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2022-йил 28-мартдаги 792/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа, ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этишда тўсиқсизлик ифода воситаларини лингвистик тадқиқот обекти сифатида танлаб олиниши муҳим рол ўйнаган;
тўсиқсизлик семантикасини ифодаловчи лексик, морфологик ва синтактик бирликлар, уларнинг структур-семантик, стилистик хусусиятларини инглиз, ўзбек тиллари турли нутқ услубларига хос матнлар мисолида ўрганилганлиги ва тавсифланганлиги, уларга хос умумий ва хусусий жиҳатлар аниқланганлиги тил ўрганувчиларнинг мулоқот компетенсияларини ривожлантиришга хизмат қилиши каби илмий янгиликлардан Қўқон давлат педагогика институти ўқитувчиси А.Нажмеддинов раҳбарлигида С-ЭCАГД-18-CА-0067 (П020002335) рақамли “ФЙ 2018 Энглиш Аccесс Миcросчоларшип Програм” номли Америка Қўшма Штатлари таълим ва маданий ишлари бюроси билан ҳамкорликдаги амалий лойиҳаси доирасидаги таълимий, маданий соҳадаги тадбирлар, амалий лойиҳа ишларида фойдаланилган (Қўқон давлат педагогика институтининг 2022-йил 14-декабрдаги 347-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда маданиятни ривожлантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган;
тўсиқсизлик концептини обективлаштирувчи лисоний бирликларнинг тавсифи ва таснифига оид маълумотлар ва янгиликлардан Наманган давлат университети Амалий инглиз тили кафедраси фалсафа фанлари доктори (PhD) Д.М.Саримсақова бошчилигида АҚШнинг Ўзбекистондаги элчихонасининг Алимни Оутреач Гранц Програм дастури доирасида 2020-2021-йилларда Наманган давлат университетида бажарилган С-УЗ800-20-ИН-0106 рақамли “Виртуал Wоркшоп он Cоллаборативе Аcтион Ресеарч фор Энглиш Теачерс” мавзусидаги амалий лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Наманган давлат университетининг 2023-йил 24-мартдаги 231-01-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда маданиятни ривожлантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган;
тўсиқсизлик семантикасига эга эксплицит ва имплицит лисоний воситалар ва уларнинг услубий хусусиятлари тўғрисидаги маълумотлардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ “Маданий-маърифий ва бадий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён”, “Жаҳон адабиёти” радиоешиттиришлар ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2022-йил 9-ноябрдаги Ўз/РВ-2224-сон маълумотномаси). Натижада ушбу телекўрсатувлар илмий ва амалий жиҳатдан бойиган, ижтимоий аҳамияти ортган.