Джуманиязова Феруза Джуманазаровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Илк ўрта асрларда Тохаристон ва Кобул водийсида туркий сулолалар», 07.00.03–Жаҳон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.3.PhD/Tar209.
Илмий раҳбар: Аблат Ходжаев, тарих фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти, DSc.27.06.2017.Tar.44.01.
Расмий оппонентлар: Аҳмедов Ашраф, тарих фанлари доктори, профессор; Атаходжаев Азимхўжа Музафарович, тарих фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: илк ўрта асрларда Тохаристон ва Кобул водийсида фаолият кўрсатган икки сулола – Тохаристон Ябғулари ва Кобул Тегиншоҳларининг Марказий Осиёдаги туркий давлатчилик тарихида тутган ўрнини очиб беришдан иборат.
II. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк ўрта асрларда Тохаристон ва Кобул водийсида эфталийлар, сосонийлар ва туркларнинг манфаатлари тўқнашуви оқибатида туркларнинг ғалабаси натижасида туркий сулолаларнинг ҳокимиятга келиши ёзма маълумотлар асосида очиб берилган;
Тохаристон ва Кобул водийсида юз берган этносиёсий жараёнларда туркий этноснинг фаоллиги кескин ортгани, айниқса Тохаристондаги туркий уруғлар ўзбекларнинг этник тарихида ҳам ўрин тутгани фактик материал (ёзма ва археологик)лар асосида ёритилган;
Тохаристон ябғулари давлати шаклланиш тарихи, ривожланиши ва унинг инқирози ҳамда Тохаристон таркибига кирган кўплаб кичик воҳа ҳукмдорликлари (Термиз, Чағониён, Шуман ва Ахарун, Қўбодиён, Хуттал, Кумед, Бадғис, Ғаз, Кадагистон, Ғузғон, Руб, Хуст, Андароб, Қундуз) бошқарувида туркийларнинг сиёсий ўрни ва роли, шунингдек Ябғуларнинг арабларга қарши курашда ёрдам излаб Ўрта Осиё икки дарё оралиғида етакчи сиёсий куч сифатида ташқи дипломатик сиёсат юритгани аниқланган;
Тохаристон ва Кобул водийси сиёсий бошқарувида ўнга яқин туркий унвон, жумладан Тохаристонда ябғу, хотун, шад, тегин, элтабар, тудун, тархон, эркин, бек; Кобул водийсида эса тегин, хотун, элтабар унвонлари ҳамда Тохаристонда тапуғлиғ, баҳодур, бўғра, ишбара, себук, тарду, тун, қутлуғ каби қадимги туркий эпитетлар ҳукмдор ва амалдорларнинг унвонлари билан бирга қўлланилгани ёзма манбалар ва нумизматик материаллар асосида аниқланган;
Кобул Тегиншоҳлари давлати, шаклланиш тарихи ва унинг инқирози ҳамда мазкур давлатнинг туркий халқлар давлатчилик тарихида тутган сиёсий ўрни очиб берилган;
Кобул Тегиншоҳлари сулоласи юзасидан жаҳон тарихшунослигида мавжуд бўлган айрим муаммоли масалалар, хусусан уларнинг ташкил топиш санаси (661 йилда эмас, балки 640-йилларда экани), этник мансублиги (бевосита Тохаристон Ябғуларининг авлоди сифатида Ашиналарга бориб тақалиши) ҳақидаги қарашларга аниқликлар киритилган, Ғарбий туркларнинг Ҳиндикушнинг жанубига ошиб ўтмагани ҳақидаги фикрларининг асоссиз экани аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Илк ўрта асрларда Тохаристон ва Кобул водийсидаги туркий сулолалар тарихи масаласини ўрганиш жараёнида эришилган натижалар асосида:
илк ўрта асрларда Тохаристон Ябғулиги ва Хитой ўртасида олиб борилган элчилик алоқалари тўғрисидаги маълумотлар И1-ФА-Г003 ИЗ-2015-0907175446 рақамли «Ўзбекистонда элчилик хизмати тарихидан лавҳалар» (2016-2017) мавзуидаги лойиҳа доирасидаги монографияда ўз аксини топган (Ўзбекистон Фанлар академиясининг 2017 йил 28 декабрдаги 3/1255-2702-сон маълумотномаси). Тадқиқот Ўрта Осиё икки дарё оралиғида араб истилосига қарши Тохаристон Ябғуларининг етакчи куч сифатидаги ташқи дипломатик сиёсат олиб боргани ва уларнинг илк ўрта асрлардаги элчилик хизмати тарихини ёритишга хизмат қилган;
илк ўрта асрларда Тохаристон (Ўзбекистоннинг Сурхондарё вилояти)даги этно-сиёсий жараёнларда туркийларнинг ўрнини ёритиб берувчи тарихий материаллар ва унга туташ ҳудуд – Кобул водийсидаги Тегиншоҳлар ёки Кобулшоҳлар деб аталган туркий сулола ҳақидаги маълумотлардан ЎзР ФА Тарих институтининг 2015-2017 йилларда бажарилган ФА-А1-ГО25 ПВ-2014-0911000555 рақамли «Ўзбеклар: этник тарих, маданият ва анъаналар» мавзуидаги лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар академиясининг 2017 йил 28 декабрдаги 3/1255-2702-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши ўзбек халқининг этник тарихини янги маълумотлар билан бойитишга хизмат қилган;
«Бухоро мероси» илмий тадқиқот марказида бажарилган 35-06-15 рақамли лойиҳа доирасида ташкил этилган «Бухара–всемирный признанный город», «Великий шёлковый путь: вчера и сегодня» номли кўргазмаларни тайёрлашда топографик хариталар, тарихий топонимлар ҳамда нумизматик материалларга оид маълумотлар билан тўлдирган (Бухоро шаҳар «Бухоро мероси» илмий-тадқиқот марказининг 2018 йил 1 майдаги 4-сон маълумотномаси). Бу маданий мерос соҳасидаги билимларини оширишга хизмат қилган.
