Рахимова Матлуба Эшбаевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда кардиоренал боғлиқликни баҳолаш эрта профилактикаси ва даволашни мувофиқлаштириш» 14.00.05 – Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.DSc/Tib892.
Илмий маслаҳатчи: Гадаев Абдиғаффор Гадаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02.
Расмий оппонентлар: Нуриллаева Наргиза Мухтархановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Муллабаева Гўзал Учкуновна, тиббиёт фанлари доктори; Ахмедова Нилуфар Шариповна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат тиббиёт институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади стабил зўриқиш стенокардияси мавжуд беморларда асосий хавф омиллари, липид алмашинувининг бузилиши ҳамда буйрак дисфункцияси маркерлари орасидаги боғлиқликни баҳолаш ва даволашни мувофиқлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
стабил зўриқиш стенокардиясида клиник ҳамда объектив белгилари мавжуд бўлмаса ҳам буйрак дисфункцияси кузатилиши ва уни баҳолашда коптокчалар филътрацияси тезлигини қон зардобидаги креатининга нисбатан цистатин-С га асослаган холда ҳисоблаш самарали эканлиги аниқланган;
стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда қон зардобида фетуин-А миқдори камайиши ва фетуинурия юзага келиши касалликнинг авжланишини ва асоратланиш хавфини ҳамда буйрак дисфункцияси юзага келганлигини кўрсатувчи омил сифатида исботланган;  
юқори даражада хавф омилларига ва коморбидлик индексига эга бўлган стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда буйрак дисфункцияси белгилари касалликнинг эрта даврларида кузатилиши ва уни ўз вақтида ташхислашда подоцитурия протеинурияга нисбатан ахамиятли эканлиги аниқланган;
юрак ишемик касаллиги, стабил зўриқиш стенокардиясида коморбид холатлар ва хавф омиллари мавжуд бўлганда стандарт давога статин ва холестерин абсорбцияси ингибиториларини бирга қўллаш монотерапияга нисбатан ишончли даражада липид спектрини ижобий томонга ўзгаришига, буйрак фаолиятини яхшиланишига олиб келиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
ТТА кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитация бўлимларига 22.09.2023-йил, 103-сон буйруқ билан, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 16.09.2023-йил, 304-U-сон буйруқ асосида амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил 9 ноябрь 09-10370 - сонли хати юборилган.
биринчи илмий янгиликнинг моҳияти: Стабил зўриқиш стенокардиясида клиник ҳамда объектив белгилари мавжуд бўлмаса ҳам буйрак дисфункцияси (БД) кузатилиши ва уни баҳолашда коптокчалар фильтрацияси тезлигини (КФТ) қон зардобидаги креатининга нисбатан цистатин С га асослаган ҳолда ҳисоблаш ишончли маълумот бериши тасдиқланди; Илмий янгиликнинг аҳамияти: стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда буйрак фаолияти касалликнинг эрта босқичларида бузилиши ва уни ташхислашда КФТни қон зардобидаги цистатин С га асосланган ҳолда ҳисоблаш уни креатинин орқали аниқлашга нисбатан аниқ ва ишончли маълумот бериши асосланган. Цистатин С креатининдан фарқли равишда бемор ёши жинси, вазни, овқатланиш тартибига боғлиқ эмас. Қон зардобида цистатин С миқдорини ошиши паст зичликдаги липопротеидлар, КФТ билан манфий корреляцияли боғлиқликка эга эканлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: ТТА кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитация бўлимларига 22.09.2023-йил, 103-сон буйруқ билан, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 16.09.2023-йил, 304- U-сон буйруқ асосида амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил 9 ноябрь 09-10370 - сонли хати юборилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ЮИК билан оғриган беморларда КФТ цистатин С асосида ҳисоблаш БД эрта аниқлаш билан бир қаторда асосий касалликни авжланиши ва асоратланиш даражасини  баҳолаш, бемор ҳаётига хавф солувчи асоратларни, жумладан сурункали буйрак касаллигини олдини олиш, даволаш стратегиясини тўғри танлаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда КФТ цистатин С га асосан ҳисоблаш қўшимча маблағ талаб этмайди. Уни телефонда ёки компьютерда махсус универсал калькулятор ёрдамида ҳисоблаш мумкин. Унга асосланган ҳолда танланган ва ўз вақтида олиб борилган самарали даво асосий касалликни авжланишини, миокард инфаркти, сурункали юрак етишмовчилиги, сурункали буйрак касаллиги ривожланишини, ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини беради. Usulning samaradorligi quyidagicha hisoblandi: Эвр=(Д1-Д2)×(Г+Е)×Н-0.15×К. Бунда Д1- даволаш усули тадбиқ этилгунга қадар беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Д2- даволаш усули тадбиқ этилгандан сўнг беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Г – бир ишчининг кунлик даромади; Э –меҳнатга лаёқатсизлик бўйича бериладиган мояна, сум/кун; Н –тадбиқ этилаётган янгилик маштаби (ушбу даволаш усулини йилига тадбиқ этилиши кутилаётган ёки тадбиқ этилган бемор лар сони); 0.15– самарадорлининг меъёрий коэффициенти; К- ушбу усулни амалиётга тадбиқ этилишида кутилаётган маблағ сарфи. Эвр = (10-8) × (200000+60000) × 80 - 0.15× 500000 = 41525000 сўмни тежаш имконини беради. Хулоса: олинган натижаларга кўра стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда мавжуд ХО ни ва коморбид ҳолатларни инобатга олган ҳолда қон зардобида систатин С асосан КФТ ҳисоблаш орқали БД сини эрта ташхислаш, сурункали буйрак касалини олдини олиш мақсадида монанд даво олиб бориш беморларнинг касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни кайтириш орқали иқтисодий самара беради.
иккинчи илмий янгиликнинг моҳияти: стабил зўриқиш стенокардиясида БД кузатилиши ва уни баҳолашда қон зардобида фетуин -А (ФА) миқдори камайиши ва фетуинурия юзага келиши касалликнинг авжланишини ҳамда БД юзага келганлигини кўрсатувчи омил эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда буйрак фаолияти касалликнинг эрта босқичларида бузилиши ва уни ташхислашда КФТни қон зардобидаги цистатин С га асосланган ҳолда ҳисоблаш билан бир қаторда қон зардобида ФА миқдорини ва фетуинурияни аниқлаш касалликни авжланишини ҳамда асоратланишини, БДни эрта аниқлаш имконини бериши исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: ТТА кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитация бўлимларига 22.09.2023-йил, 103-сон буйруқ билан, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 16.09.2023-йил, 304- U -сон буйруқ асосида амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил 9- ноябрь 09-10370 - сонли хати юборилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ЮИК билан оғриган беморларда БД эрта аниқлаш билан бир қаторда асосий касалликни авжланиши ва асоратланиш даражасини баҳолаш, бемор ҳаётига хавф солувчи асоратларни, жумладан СБК ни олдини олиш, даволаш стратегиясини тўғри танлаш ва унинг самарадорлигини баҳолаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда КФТ систатин С га асосан ҳисоблаш, қон зардобида ФАни аниқлаш касалликнинг эрта даврида БД ташхислаш имконини беради. Унга асосланган ҳолда танланган ва ўз вақтида олиб борилган самарали даво асосий касалликни авжланишини, миокард инфаркти, сурункали юрак етишмовчилиги, СБК ривожланишини камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини беради. Усулнинг самарадорлиги қуйидагича ҳисобланади: Эвр =(Д1-Д2)×(Г+Е)×Н-0.15×К. Бунда Д1- даволаш усули тадбиқ этилгунга қадар беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Д2-даволаш усули тадбиқ этилгандан сўнг беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Г – бир ишчининг кунлик даромади; Э– меҳнатга лаёқатсизлик бўйича бериладиган мояна, сум/кун; Н – тадбиқ этилаётган янгилик маштаби (ушбу даволаш усулини йилига тадбиқ этилиши кутилаётган ёки тадбиқ этилган беморлар сони); 0.15– самарадорлининг меъёрий коэффициенти; К- ушбу усулни амалиётга тадбиқ этилишида кутилаётган маблағ сарфи. Эвр = (10-8)×(200000+60000)×80-0.15×500000 = 41525000 сўмни тежаш имконини беради. Хулоса: Стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда КФТ цистатин С га асосан ҳисоблаш, қон зардобида ФАни ва фетуинурияни аниқлаш касалликнинг эрта даврида БД ташхислаш имконини беради. Унга асосланган ҳолда танланган самарали даво асосий касалликни авжланишини, сурункали юрак етишмовчилиги, сурункали буйрак касаллиги ривожланишини ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширади, касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни кайтириш олқали иқтисодий самара беради.
учинчи илмий янгиликнинг моҳияти: стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган юқори даражада хавф омилларига ва КИ эга бўлган беморларда БДси белгилари касалликнинг эрта даврларида кузатилиши ва уни ўз вақтида ташхислашда подоцитурия ва фетуинурия протеинурияга нисбатан муҳим аҳамиятга эгалиги тасдиқланган; Илмий янгиликнинг аҳамияти: стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда буйрак фаолияти касалликнинг эрта босқичларида бузилиши ва уни ташхислашда подоцитурия ва фетуинурия протеинурияга нисбатан аниқ ва ишончли маълумот бериши исботланган. КФТ≥90 мл/дақиқа/1,73м2 бўлган беморларнинг 15,3%ида, КФТ≤89 мл/дақиқа/1,73 м2 бўлганларнинг эса барчасида подоцитурия аниқланган. Айни вақтда подоцитурия биринчи гуруҳда 4,7±0,06 нг/мл, иккинчи гуруҳда эса 6,4±0,08 ng/ml ни ташкил этган (P<0.001). Бу натижага кўра КФТ паст бўлган беморларда подоцитурия ишончли даражада юқори бўлган (P<0.001). Фетуинурия биринчи гуруҳда 30.4±1.6 ng/ml ни иккинчида 72.4±4.8 ng/ml ни ташкил этган (П<0,001). Ушбу кўрсатгич биринчи гуруҳга нисбатан иккинчида 2,4 марта юқори бўлиб, ПУ ва бошқа кўрсатгичларга нисбатан юқори сезувчанликка эга эканлиги тасдиқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: ТТА кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитация бўлимларига 22.09.2023-йил, 103-сон буйруқ билан, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 16.09.2023-yil, 304- U-сон буйруқ асосида амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил 9- ноябрь 09-10370 - сонли хати юборилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ЮИК билан оғриган беморларда подоцитурия ва фетуинурия протеинурияга нисбатан касалликнинг эрта даврида юзага келиб, БД эрта аниқлаш билан бир қаторда асосий касалликни авжланиши ва асоратланиш даражасини баҳолаш, бемор ҳаётига хавф солувчи асоратларни, жумладан сурункали буйрак касаллигини олдини олиш, даволаш стратегиясини тўғри танлаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда подоцитурия ва фетуинурияни аниқлаш катта маблағ талаб этмайди.Унга асосланган ҳолда танланган ва ўз вақтида олиб борилган самарали даво асосий касалликни авжланишини, сурункали юрак етишмовчилиги, сурункали буйрак касаллиги ривожланишини камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш, ҳаёт сифатини яхшилаш имконини беради. Усулнинг самарадорлиги қуйидагича ҳисобланади: Эвр =(Д1-Д2)×(Г+Е)×Н-0.15×К. Бунда Д1- даволаш усули тадбиқ этилгунга қадар беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Д2 -даволаш усули тадбиқ этилгандан сўнг беморнинг ушбу ҳасталик бўйича меҳнатга лаёқатсизлик кунлари ўртача сони; Г –бир ишчининг кунлик даромади; Э – меҳнатга лаёқатсизлик бўйича бериладиган мояна, сум/кун; Н –тадбиқ этилаётган янгилик маштаби (ушбу даволаш усулини йилига тадбиқ этилиши кутилаётган ёки тадбиқ этилган бемор лар сони); 0.15 – самарадорлининг меъёрий коэффициенти; К- ушбу усулни амалиётга тадбиқ этилишида кутилаётган маблағ сарфи. Эвр = (10-8) × (200000+60000) × 80 - 0.15× 500000 = 41 525 000 сўмни тежаш имконини беради. Хулоса: олинган натижаларга кўра стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда мавжуд ХО ни ва коморбид ҳолатларни инобатга олган ҳолда подоцитурия ва фетуинурияни аниқлаш орқали БДсини эрта ташхислаш, сурункали буйрак касалини олдини олиш, монанд даво олиб бориш беморларнинг касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни кайтириш орқали иқтисодий самара беради.
тўртинчи илмий янгиликнинг моҳияти: ЮИК, стабил зўриқиш стенокардиясида каморбид ҳолатлар ва ХО мавжуд бўлганда стандарт давога розувостатин ва холестерин абсорбцияси ингибиторини бирга қўллаш фақат розувостатин буюрилганларга нисбатан ишончли даражада липид спектрини ижобий томонга ўзгаришига, буйрак фаолиятини яхшиланишига олиб келиши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ушбу гуруҳ беморларни даволашда стандарт даво негизида статинлар билан холестерин абсорбцияси ингибиторларини бирга қўллаш қондаги липидлар спектрига ҳамда БД си маркерларига ишончли даражада ижобий таъсир этиши аниқланган. Олинган натижалар асосида шаклланган тавсияларни амалиётга тадбиқ этилиши ЮИК, стабил зўриқиш стенокардияси коморбид ҳолатлар ва ХО лар билан кечганда буйрак фаолияти бузилишини эрта ташхислаш, унинг авжланишини секинлаштириш, касаллик оқибатида юзага келиши мумкин бўлган нохуш асоратларни олдини олиш ҳамда даволашни муқобиллаштириш билан ифодаланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: ТТА кўп тармоқли клиникасининг кардиология ва кардиореабилитация бўлимларига 22.09.2023-йил, 103-сон буйруқ билан, Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказига эса 16.09.2023-йил, 304- U-сон буйруқ асосида амалиётига татбиқ этилган. Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил 9 ноябрь 09-10370 - сонли хати юборилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: татбиқ этиш натижалари стабил зўриқиш стенокардиясида буйрак дисфункциясини эрта аниқлаш ҳамда стандарт даво негизида комбинацияланган гиполипидемик давони қўллаш 1-гуруҳда 42,9%, 2да 60,7% беморда ҳуружлар кузатилмади, УҲ 16,6%/23,8%, ПЗЛП -18,6%/18,4%, ТГ-27,7%/50%, АИ 12,2%/23,8%, систатин С 8,3%/12%га пасайди, ЮЗЛП-27%/33,1%га ошди. Ушбу натижалар асосий касалликни авжланишини, сурункали юрак етишмовчилиги, сурункали буйрак касаллиги ривожланишини олдини олади, тўсатдан ўлим ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги ЮИК, стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган, юқори даражада ХО га ва КИ га эга бўлган беморларда систатин С га асосланган ҳолда КФТ ҳисоблаш, қон зардобида ФА, сийдикда фетуинурия ҳамда подацитурияни аниқлаш орқали БД эрта ташхислаш, натижаларга асосланган ҳолда даво чораларини қўллаш асосий касалликни авжланишини ҳамда СБК ривожланишини олдини олиш, беморларни шифохонада даволаниш кунларини қисқариши, даволаш учун кетадиган харажатлар миқдорини камайтириш имконини берган. Ушбу тадбирларни амалга ошириш учун тор мутахасисликка эга бўлган шифокорларга эҳтиёж йўқлиги, ортиқча сарф харажатлар билан махсус тайёргарлик шарт эмаслиги ҳисобига иқтисодий самарадорликка эришилган. Бунда бир нафар бемор ҳисобига бюджет маблағлари 7-9 миллион сўм атрофида иқтисод қилиш имконини берган. ЮИК, стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда СБК ривожланганда ташхислаш ва даволаш ҳамда гемодиализ учун сарфланадиган маблағларга нисбатан буйрак маркёрларини текшириш усулларига кетадиган харажатларлар 3-4 марта арзон ва ҳар бир нафар бемор ҳисобига 6-7 миллион сўмни тежайди. Хулоса: Стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда БД ни эрта ташхислаш, уни мавжуд ХО лари ва коморбид ҳолатлар билан ўзаро боғлиқлигини инобатга олган ҳолда стандарт даво негизида комбинацияланган гиполипидемик даво қўллаш паст зичликдаги липопротеидларни 80% беморларда мақсадли (<1,4 ммол/л) кўрсатгичгача камайишига, протеинурияни 60% га, қон зардобидаги креатининни 6,2% пасайишига олиб келган; юқори зичликдаги липопротеидларни 25%га ошиши кузатилган, касалликни авжланишини, сурункали юрак етишмовчилиги ва сурункали буйрак касаллиги ривожланишини олдини олиш, беморлар умрини узайтириш ва ҳаёт сифатини яхшилаш имкониятини беради. Рахимова Матлуба Эшбаевна тиббиёт фанлари бўйича докторлик (DSc) илмий даражасини (14.00.05 –ички касалликлар) олиш учун “Стабил зўриқиш стенокардияси билан оғриган беморларда кардиоренал боғлиқликни баҳолаш, эрта профилактикаси ва даволашни мувофиқлаштириш” мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил 9 ноябрь 09-10370 - сонли хати юборилган.