Якубов Музаффар Матякубовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қишлоқ хўжалиги экинлари уруғларининг генетик, нав ва экиш сифатларини баҳолашда уруғ назоратини такомиллаштириш”, 06.01.05 – Селекция ва уруғчилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/Qx813.
Илмий раҳбар: Рашидова Дилбар Каримовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSс.05/04.03.2022.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Намазов Шадман Эргашович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Бобоев Саидмурод Кимсанбаевич, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Жанубий деҳқончилик илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади қишлоқ хўжалиги экинлари уруғларининг генетик, нав ва экиш сифатларини баҳолашнинг ички уруғ назорати тизимини такомиллаштириш ва халқаро бозор талабларига мувофиқ уруғлик сифатини аниқлаш бўйича меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ғўза навлари уруғлик сифатини аниқлаш бўйича ҳалқаро қоидаларга мувофиқ уруғлик чигит ифлосланганлиги, туксиз чигитларда тук қолдиғи, тукли чигитларда тола қолдиқдорлиги ва куйганлиги ҳамда қишлоқ хўжалик экинлари уруғларининг намлигини аниқлаш усуллари такомиллаштирилган;
қишлоқ хўжалиги экинлари уруғларининг намлигини аниқлашнинг амалдаги бир босқичли усулига нисбатан икки босқичли усули ишончли таҳлил қилиш натижасини бериши исботланган;
буғдой ва ғўзада уруғлик партиялари бўйича навдорлигини аниқлашда глиадин (буғдой) ва албумин (ғўза) оқсилларининг электрофоретик таҳлил қилиш самарали усул эканлиги аниқланган;
захира оқсиллари электрофоретик таҳлили бўйича ғўзанинг Бухоро-102 нави гомоген, Андижон-36 нави гетероген, буғдойнинг Краснодар-99, Дўстлик, Паҳлавон, Бардош ва Эъзоз навлари гомоген, Дурдона нави гетероген эканлиги аниқланган;
қишлоқ хўжалиги экинлари уруғини етиштиришда ички уруғ назорат тизимининг жорий этилиши уруғларнинг генетик, нав, экиш сифатларини ошириш ва нав софлигини сақлаш имконини бериши исботланган;
ғўзанинг қимматли хўжалик белгилари - очилган кўсаклар сони, умумий кўсаклар сони, бир дона кўсак вазни ва 1000 дона чигит вазни  билан ўсимлик маҳсулдорлиги орасида ижобий коррелятив боғланиш аниқланган ва шу асосида ўсимликларни танлаб олиш самарадорлиги илмий асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қишлоқ хўжалиги экинлари уруғларининг генетик, нав ва экиш сифатларини баҳолашда уруғ назоратини такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
ички уруғ назорат тизими Жиззах вилояти Пахтакор тумани “Жавлонбек” элита фермер хўжалигида ғўзанинг Ан-Баёвут-2 нави 68,8 гектар ва буғдойнинг Дўстлик нави 74,0 гектар, Зафаробод тумани “Тоштемир ота” элита фермер хўжалигида ғўзанинг Ан-Баёвут-2 нави 68,0 гектар ва буғдойнинг Дурдона нави 68,0 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 27-январдаги 07/21-21-06/93-сон маълумотномаси). Натижада, ғўзада қўшимча Ан-Баёвут-2 нави бўйича ҳосилдорлик 3-4 ц/га (40,8 тонна), буғдойнинг Дўстлик ва Дурдона навларида 5-7 ц/га (85,23 тонна) ҳосил олиш имконини берган ҳамда ғўзада нав тозалиги 1-2% ва буғдойда 3-4% юқори бўлганлиги аниқланган;
Андижон вилояти Қўрғонтепа тумани “Оқсув” элита фермер хўжалигида ғўзанинг Андижон-36 нави 72,0 гектар ва буғдойнинг Оқсув нави 60,0 гектар, Избоскан тумани “Избоскан юксалиш неъмати” элита фермер хўжалигида буғдойнинг Краснодар-99 нави 60,0 гектар майдонларга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 27-январдаги 07/21-21-06/93-сон маълумотномаси). Натижада, ғўзанинг Андижон-36 нави бўйича нав тозалиги 1-2% ва буғдой навларида 3-4% га, ҳосилдорлик ғўзада 4-5 ц/га (28,8 тонна), буғдойда 7-8 ц/га (84 тонна) қўшимча маҳсулотлар олишга эришилган;
уруғлик материалларининг захира оқсилларининг электофореграммаси асосида генетик нав тозалиги аниқланган ва буғдойнинг Краснодар-99, Дўстлик, Пахлавон, Бардош ва Эъзоз навлари гомоген, Дурдона навида гетероген, ғўзанинг Бухоро-102 навида гомоген ва Андижон-36 навида гетероген бўлганлиги аниқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 27-январдаги 07/21-21-06/93-сон маълумотномаси). Натижада, уруғлик чигит ва буғдойнинг генетик нав тозалигида заҳира оқсилларининг роли асосланган;
уруғлик сифатини аниқлаш бўйича, O‘z DSt 3498:2021 Уруғлик чигит. Ифлосланганлигини аниқлаш усули; O‘z DSt 3499:2021 Уруғлик чигит. Куйганлигини аниқлаш усуллари; O‘z DSt 3500:2021 Уруғлик чигит. Тола қолдиқдорлигини аниқлаш усули; O‘z DSt 3501:2021 Қишлоқ хўжалик экинлари уруғлари. Намлигини аниқлаш усуллари; O‘z DSt 3502:2021 Уруғлик чигит. Туксиз чигитларда тук қолдиғини аниқлаш усули каби давлат стандартлар ҳамда “Қишлоқ хўжалиги экинларининг экиладиган уруғларини тайёрлаш ва ишлаб чиқаришга ғамлаш бўйича ички аудитни ўтказиш тартиби” тўғрисидаги Низом ишлаб чиқилган ва жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 27-январдаги 07/21-21-06/93-сон маълумотномаси). Натижада, уруғлик ашёларининг сифат кўрсаткичлари ортганлиги боис ҳосилдорликнинг юқори бўлганлиги аниқланган.