Закирходжаева Мастона Азизходжаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Молекуляр-генетик жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда бирламчи очиқ бурчакли назла касалигининг ривожланиш хавфини аниқлаш ва башорат қилишнинг самарали мезонларини ишлаб чиқиш» 14.00.08 – Офтальмология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/Tib1672.
Илмий раҳбар: Каримова Муяссар Хамитовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.01.2020.Tib.105.01.  
Расмий оппонентлар: Шустеров Юрий Аркадьевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Қозоғистон Республикаси); Набиев Абдували Мирзалиевич, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: академик С.Н. Федоров номидаги «Микрохирургия глаза» тармоқлараро илмий техник мажмуаси (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: патогенетик жиҳатдан муҳим молекуляр-генетик ва клиник омилларни ўрганишга асосланиб, бирламчи очиқ бурчакли глаукома хавфини прогноз қилиш ва эрта ташхислашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор молекуляр-генетик анализ асосида CYP1B1 гени rs1056836 полиморфизмининг CC, CG ва GG генотипларини тарқалиши ва ушбу геннинг прогностик қиймат (AUC) кўрсаткич асосидаги прогностик самарадорлиги бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда аниқланган;
илк бор бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда соғлом одамларга нисбатан CYP1B1 гени  rs1056836 полиморфизмининг G аллели ва CG генотипининг кенг тарқалганлиги исботланган; 
бирламчи очиқ бурчагли глаукома билан оғриган беморларда соғлом одамларга нисбатан  C ва Т аллеллари, шунингдек, CYP1A1 гени rs4646421 полиморфизми CC, CT ва TT генотипларининг турли хил вариантлари пайдо бўлиш частотасининг сезиларли фарқлар йўқлиги аниқланган;
CYP1B1 гени rs1056836 полиморфизмининг турли генотипларига эга  бўлган беморларнинг клиник (БОБГнинг оғирлик даражаси), функционал (mean deviation ва pattern standart deviation), морфометрик (тўр парда ганлиоз ҳужайралари ва тўр парда нерв тола қатлами қалинлиги) ва электрофизиологик (паттерн-электроретинография ва фотопик негатив жавоб) кўрсаткичларини қиёсий таҳлил қилиш асосида беморларда бирламчи очиқ бурчакли глаукома фенотипининг хусусиятлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Рeспублика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази  эксперт кенгашининг 2023 йил 25 сентябрдаги 5-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илк бор CYP1B1 гени rs1056836 полиморфизмининг генотипларини тарқалиши ва ушбу геннинг прогностик самарадорлиги бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда ўрганилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: БОБГ ривожланиш хавфини генетик прогноз қилиш усулларини жорий этиш глаукоманинг ногиронлик оқибатлари юзага келиш эҳтимолини камайтиришга имкон берди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика клиник офтальмология шифохонаси ва РИКМИАТМ Термиз филиали фаолиятига  жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бирламчи очиқ бурчакли глаукоманинг ривожланиши ва оғир кечишини башорат қилиш беморларда кўришнинг қайтарилмас йўқолиши ҳолатларини ўз вақтида олдини олишга имкон беради, бу уларнинг меҳнат қобилиятини ва ҳаёт сифатини сақлаб қолади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бирламчи очиқ бурчакли глаукоманинг ривожланиши ва оғир кечишини башорат қилиш ихтисослаштирилган муассасаларда ушбу касалликнинг диагностикаси, мониторинги ва даволашга сарфланадиган маблағларни сезиларли даражада камайтиради. Глаукомани тўлиқ диагностика ва мониторинг қилиш ўртача йилига 550 минг сўмни ташкил қилади. Дори-дармонларни даволаш харажатлари - йилига 1,1-1,4 млн сўм, лазер билан даволаш ёки глаукоманинг жарроҳлик даволаши - 1,4-3,4 млн сўм. Глаукомани башорат қилиш учун молекуляр генетик мезонларни жорий этиш бу харажатларни 40-50% га камайтириш имконини беради. Хулоса: генетик маркер сифатида СYP1B1 гени rs1056836 полиморфизмининг прогностик самарадорлигини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, G аллелини ташиш бирламчи очиқ бурчакли глаукомани ривожланишининг юқори хавфи билан боғлиқ ва шу касалликни оз вақтида башорат қилиш мезонларидан биридир. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Молекуляр-генетик жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда бирламчи очиқ бурчакли назла касаллигининг ривожланиш хавфини аниқлаш ва башорат қилишнинг самарали мезонларини ишлаб чиқиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига РИКМИАТМ директори томонидан 2023 йил 25 сентябрдаги 184-сон хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: илк бор бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда соғлом одамларга нисбатан CYP1B1 гени rs1056836 полиморфизмининг G аллели ва CG генотипи кенг тарқалганлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ушбу аллеллар ва генотипларнинг юқори тарқалиши бизга бирламчи очиқ бурчакли глаукома ривожланишини башорат қилиш учун генетик маркер сифатида уларнинг аҳамияти ҳақида хулоса чиқаришга имкон беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика клиник офтальмология шифохонаси ва РИКМИАТМ Термиз филиали фаолиятига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ушбу генетик белгиларнинг прогностик аҳамиятини билиш маълум даражада оилаларда кейинги авлодларда глаукома ривожланишини башорат қилиш, шунингдек, келажакда касалликни назорат қилиш учун ўз вақтида чоралар кўриш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ушбу генетик белгиларнинг глаукома ривожланишидаги ролини исботлаш яқин келажакда уларни ўз вақтида таҳлил қилиш ва аниқлаш учун оптимал тизимни ишлаб чиқишга имкон беради. Ушбу тизим кейинчалик давлатга глаукома билан оғриган беморларни даволаш билан боғлиқ харажатларни сезиларли даражада камайтириш ва ногиронлик ҳолатларини камайтириш имконини беради. Хулоса: CYP1B1 генининг rs1056836 полиморфизмини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда G аллелининг тарқалиши соғлом шахслар гуруҳига нисбатан 54%га, гетерозиготли СG генотипининг тарқалиши эса 41%га юқори. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Молекуляр-генетик жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда бирламчи очиқ бурчакли назла касаллигининг ривожланиш хавфини аниқлаш ва башорат қилишнинг самарали мезонларини ишлаб чиқиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига РИКМИАТМ директори томонидан 2023 йил 25 сентябрдаги 184-сон хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда соғлом одамларга нисбатан С ва Т аллеллари, шунингдек, CYP1A1 гени rs4646421 полиморфизми генотипларининг турли хил вариантлари пайдо бўлиш частотасида сезиларли фарқлар йўқлиги аниқланди. Илмий янгиликнинг аҳамияти: олинган натижалар шуни кўрсатадики, бу ген бирламчи очиқ бурчакли глаукома ривожланишида прогностик аҳамиятга эга эмас. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика клиник офтальмология шифохонаси ва РИКМИАТМ Термиз филиали фаолиятига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бирламчи очиқ бурчакли глаукоманинг ривожланиши ва оғир кечишини башорат қилиш беморларда кўришнинг қайтарилмас йўқолиши ҳолатларини ўз вақтида олдини олишга имкон беради, бу уларнинг меҳнат қобилиятини ва ҳаёт сифатини сақлаб қолади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ушбу генетик белгиларнинг глаукома ривожланишидаги ролини исботлаш яқин келажакда уларни ўз вақтида таҳлил қилиш ва аниқлаш учун оптимал тизимни ишлаб чиқишга имкон беради. Ушбу тизим кейинчалик давлатга глаукома билан оғриган беморларни даволаш билан боғлиқ харажатларни сезиларли даражада камайтириш ва ногиронлик ҳолатларини камайтириш имконини беради. Хулоса: CYP1A1 генининг rs4646421 полиморфизмини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, бирламчи очиқ бурчакли глаукома билан оғриган беморларда Т аллели ва гетерозиготли СТ генотипининг инсиданс даражаси соғлом шахслар гуруҳига нисбатан статистик жиҳатдан сезиларли фарқларга эга эмас. Генетик маркер сифатида CYP1B1 гени rs1056836 полиморфизмининг прогностик самарадорлигини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, Т аллелини ва СТ генотипини ташиш глаукома ривожланишининг юқори хавфи билан боғлиқ эмас. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Молекуляр-генетик жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда бирламчи очиқ бурчакли назла касаллигининг ривожланиш хавфини аниқлаш ва башорат қилишнинг самарали мезонларини ишлаб чиқиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига РИКМИАТМ директори томонидан 2023 йил 25 сентябрдаги 184-сон хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: CYP1B1 гени rs1056836 полиморфизмининг турли генотипларига эга бўлган беморларнинг клиник, функционал, морфометрик ва электрофизиологик кўрсаткичларини қиёсий таҳлил қилиш асосида беморларда бирламчи очиқ бурчагли глаукома фенотипининг хусусиятлари аниқланди. Илмий янгиликнинг аҳамияти: бирламчи очиқ бурчакли глаукомани ривожланишининг юқори хавфи билан боғлиқ бўлган CYP1B1 генининг (СG ва GG) rs1056836 полиморфизми генотипларининг ташишни аниқлаш натижалари асосида беморларни бошқаришнинг шахсийлаштирилган алгоритмлари ишлаб чиқилган ва амалиётга тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика клиник офтальмология шифохонаси ва РИКМИАТМ Термиз филиали фаолиятига амалга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ушбу алгоритмлар маълум даражада оилаларда кейинги авлодларда глаукома ривожланишини башорат қилиш, шунингдек, келажакда касалликни назорат қилиш учун ўз вақтида чоралар кўриш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Ушбу алгоритмлар келажакда давлатга глаукома билан оғриган беморларни даволаш билан боғлиқ харажатларни сезиларли даражада камайтириш ва ногиронлик ҳолатларини камайтириш имконини беради. Глаукомани тўлиқ диагностика ва мониторинг қилиш ўртача йилига 550 минг сўмни ташкил қилади. Дори-дармонларни даволаш харажатлари - йилига 1,1-1,4 млн сўм, лазер билан даволаш ёки глаукоманинг жарроҳлик даволаши - 1,4-3,4 млн сўм. Глаукомани башорат қилиш учун молекуляр генетик мезонларни жорий этиш бу харажатларни 40-50% га камайтириш имконини беради. Хулоса: СG генотипини ташишда бирламчи очиқ бурчакли глаукоманинг фенотипи патологик жараённинг эрта намоён бўлиши ва глаукоманинг эрта ривожланиши, компенсацияланмаган ва дори терапиясига чидамли бўлган глаукома ривожланиш хавфи юқори бўлган кўз ички босимининг ошиши, морфометрик ОКТ-параметрларининг янада жиддий бузилиши, GCL ва RNFL қаватларининг қалинлиги, шунингдек, ПЭРГ Т95 ва ФотНЖ кўринишидаги асосий электрофизиологик параметрларнинг янада аниқ бузилиши аниқланди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Молекуляр-генетик жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда бирламчи очиқ бурчакли назла касалигининг ривожланиш хавфини аниқлаш ва башорат қилишнинг самарали мезонларини ишлаб чиқиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича РИКМИАТМ директори томонидан 2023 йил 25 сентябрдаги 184-сон хат юборилган.