Rustamova Gulnoza Rustamovaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi ximoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Adenoidit va surunkali tonzilliti bo‘lgan bemorlarni tashxislash va davolashni optimallashtirish», 14.00.04-Otorinolaringologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yhatga olingan raqam: B2021.1.PhD/Tib1829.
Ilmiy rahbar: Samieva Gulnoza Utkurovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarkand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Rasmiy opponentlar: Nasretdinova Maxzuna Taxsinovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Vladimirova Tat`yana Yul`evna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Abu Ali ibni sino nomidagi Tojikiston davlat tibbiyot universiteti (Tojikiston Respublikasi).
II. Tadqiqotning maqsadi sitomegalovirus infeksiyasi va Epshteyn-Barr virusi fonida kechadigan surunkali tonzillit va adenoiditning klinik-immunologik kechish xususiyatlarini aniqlash va davolashni takomilashtirishga karatilgan chora-tadbirlar ishlab chikishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor surunkali tonzillit va adenoiditning bolalarda kup xollarda  sitomegalovirus infeksiyasi va Epshteyn-Barr virusi fonida kechishi kolaversa, kasallangan bolalarning onalari akusherlik anamnezi tahlili asosida kasallikning rivojlanishi xavf mezonlari sifatida onalarning xomiladorlik davrida anemiya -85,7%, sitomegalovirus infeksiya-69,7%, homilador ayollar qusishi-72,5%, o‘tkir respirator infeksiyalari-42,8% va homila tushish xavfi-23% xollarda kuzatilishi aniqlangan; 
sitomegalovirus infeksiyasi va Epshteyn-Barr virusi fonida kechadigan surunkali tonzillit va adenoidit bilan og‘rigan bemorlarda klinik kechishining uziga xos xususiyatlari limfadenopatiya, davriy uzoq muddatli isitma, tanglay va adenoid bezlarining turgun shishi xamda kizarishi, tez-tez o‘tkir virusli infeksiyalarga chalinish, kon taxlilida  neytropeniya, leykotsitopeniya, limfatsitoz bulishi aniqlangan;
sitomegalovirus infeksiyasi va Epshteyn-Barr virusi fonida kechadigan surunkali tonzillit va adenoidit bilan og‘rigan bemorlarda maxaliy va umumiy immun tizimi kursatkichlari taxlili asosida:  burun-halqum surtmalarida leykotsitlar xamda neytrofillar sonining kamayishi, sitokin kursatkichlarining IL-1β, IL-6 - 1,9 marta, IL-8 - 1,8 marta,  IFN –γ - 1,5 marta oshishi, shuningdek, IgA kamayishi, IgM, IgG, IgE oshishi ilmiy isbotlangan; 
ilk bor sitomegalovirus infeksiyasi va Epshteyn-Barr virusi fonida kechadigan surunkali tonzillit va adenoidit bilan og‘rigan bemorlarda xam virusga karshi xam immun tizimini stimullovchi kompleks davolash usuli  samaradorligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarini joriy qilinishi. 
 Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2023 yildagi 10 noyabrdagi 63-son xulosasiga ko‘ra (ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2022 yil 15 dekabrdagi 5126-sonli xati yuborilgan):
birinchi ilmiy yangilik: ilk bor sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzillit va adenoidit  bilan kasallangan bemorlarda klinik va immunologik  kechishi xususiyatlari aniklangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzilliti va adenoiditi bo‘lgan bemorlar uchun diagnostik va davolash chora-tadbirlari, shu jumladan asosiy kasallikni tashxislash uchun anamnestik, kliniko-laborator mezonlari taklif qilish orqali kasallikni davolash usullari takomillashtirildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi 18.11.2022 yildagi №6/36 sonli buyruq hamda Samarqand viloyati Payariq tumani tibbiyot birlashmasi 12.12.2022 yildagi 1-sonli buyruq bilan klinik bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzilliti va adenoiditi bo‘lgan bemorlarda kasallikni tashxislash va davolash uchun ishlab chiqilgan tavsiyalardan foydalanish, barcha bemorlarda patologiyani erta tashxislash, 73 foizi birlamchi tibbiy-profilaktika muassasalarida tegishli tibbiy yordam ko‘rsatish imkonini berdi va ambulator sharoitida davolash samaradorligini oshirishga ko‘mak bo‘ldi.Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzilliti va adenoiditi bo‘lgan bemorlar davolash standartiga taklif kilingan farmakologik tavsiyalar yotok kunini 2 kunga kiskarganligi xisobiga, xamda kasallikning remissiya davrining uzayishi natijasida 720850.0 sum sarf qilingan. Xulosa: yangi davolash-profilaktik algoritmining qo‘llanilishi 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 371.435 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Surunkali adenoiditni tashxislash va davolashni optimallashtirish» (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 26 dekabr` n-r 1564-son ma’lumotnomasi) va «Surunkali tonzillitni tashxislash va davolashni optimallashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha uslubiy tavsiyanoma (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 26 dekabr` n-r 1565-son ma’lumotnomasi) tasdiqlandi. 
Ikkinchi ilmiy yangilik sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari fonida surunkali tonzilliti va adenoidit kasalliklari bo‘lgan bolalarda anamnestik ma’lumotlar (onalarida xomiladorlik davrida anemiya, aniqlangan sitomegalovirus infeksiyasi, xomiladorlar  qusishi,xomila tushish xavfi) klinik kechishining (limfadenopatiya, uzoq davom etuvchi isitma,tez va uzoq davom etuvchi avj olish davrlari), immunologik o‘zgarishlarining (IL-1β, IL-6,IL-8,IFN-γ,IgM,IgE oshishi, IgA pasayishi), qon taxlilidagi (neytropeniya) o‘ziga xos xususiyatlari borligi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Bu esa ushbu bemorlarni anamnestik,klinik kechish xususiyatlari, immunologik, laborator tekshirishlar ma’lumotlari asosida sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari borligini  isbotladi va bu bemorlarni erta prognozlash va davolash imkonini berdi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi 18.11.2022 yildagi №5/35 sonli buyruq hamda Samarqand viloyati Payariq tumani tibbiyot birlashmasi 12.12.2022 yildagi 1-sonli buyruq bilan klinik bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan Surunkali tonzilliti va adenoiditi bo‘lgan bemorlarda kasallik asoratlarini oldini oladi, kasalxonaga murojatlar sonini kamaytiradi, avj olish davri qisqaradi, remissiya davri esa uzayadi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat:bemorlarda sitomegalovirus va Epshteyn Barr virusini erta aniqlash, anamnestik, klinik kechish xususiyatlari, immun tizimidagi buzilishlar borligi isbotlanganda 1) bemorning shifoxonada qolish muddatini 2 kunga qisqartirib, shifoxonadagi yotoq kun miqdorini kamaytirgan. Xulosa: yangi davolash-profilaktik algoritmining qo‘llanilishi 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 371.435 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Surunkali adenoiditni tashxislash va davolashni optimallashtirish» (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 26 dekabr` n-r 1564-son ma’lumotnomasi) va «Surunkali tonzillitni tashxislash va davolashni optimallashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha uslubiy tavsiyanoma (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 26 dekabr` n-r 1565-son ma’lumotnomasi) tasdiqlandi. 
Uchinchi ilmiy yangilikning mohiyati: sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzilliti va adenoiditi bo‘lgan bemorlarda uziga xos anamnestik, klinik va immunologik o‘ziga xos o‘zgarishlar borligi aniqlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzilliti va adenoiditi bo‘lgan bemorlarda uziga xos anamnestik, klinik va immunologiko‘ziga xos o‘zgarishlar borligi asoslandi  va shu asosida yaratilgan EHM dasturi (DGU №17698, 17.06.2022) kasallikni erta aniklash va davolash imkonini berdi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi 18.11.2022 yildagi №5/35 sonli buyruq hamda Samarqand viloyati Payariq tumani tibbiyot birlashmasi 12.12.2022 yildagi 1-sonli buyruq bilan klinik bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzilliti va adenoiditni erta tashxislash kasalliklar avj olish davrini qisqaritirilishiga, remissiya davrining uzaytirilishiga va asoratlarini oldini olishga erishilgan. Taklif etilgan kompleks yondashuvdan surunkali tonzillit va adenoidit kasalliklarini 93% bemorlarda davolash va profilaktika sifati yaxshilangan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Bemorning shifoxonadagi davri uchun: 1) bemorning shifoxonada qolish muddatini 2 kunga qisqartirib, shifoxonadagi yotoq kun miqdorini kamaytirgan; 2) shifoxonada bo‘lish davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga dori-darmon kam talab etilgan. Xulosa: yangi davolash-profilaktik algoritmining qo‘llanilishi 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 371.435 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Surunkali adenoiditni tashxislash va davolashni optimallashtirish» (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 26 dekabr` n-r 1564-son ma’lumotnomasi) va «Surunkali tonzillitni tashxislash va davolashni optimallashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha uslubiy tavsiyanoma (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 26 dekabr` n-r 1565-son ma’lumotnomasi) tasdiqlandi. 
To‘rtinchi ilmiy yangilikning sitomegalovirus va Epshteyn Barr bilanassotsiatsiyalangan surunkali tonzillit va adenoiditi bilan og‘rigan bemorlarda kasallikning klinik belgilari, umumiy qon taxlili, sitokinlar va immunoglobulinlar miqdorini e’tiborga olgan xolda bemorlarni olib borish va ananaviy davolash usuliga qo‘shimcha inozin pronobeks dori vositasini qo‘llash orqali takomillashtirilgan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzilliti va adenoiditni tashxislash-davolash algoritmi asosida bemorlarda klinik belgilarining bartaraf etilishiga, yallig‘lanish oldi sitokinlarining kamayishiga, umumiy qon taxlili va immunoglobulinlarning me’yoriga tushishiga inozin pronobes prepatini davolashga kullash ushbu bemorlarda kasallikni avj olish davrini qisqarishiga, remissiya davomiyligini uzayishiga,  davolash samaradorligini oshishi va asoratlarini oldini olishga yordam bergan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi16.12.2022 yildagi №Su-P/1564sonli buyruq hamda Samarqand viloyati Payariq tumani tibbiyot birlashmasi 17.09.2022 yildagi 480-sonli buyruq bilan klinik bo‘limlari amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Kasallikni erta tashxislash va davolash natijasida sitomegalovirus va Epshteyn Barr viruslari bilan assotsiatsiyalangan surunkali tonzilliti va adenoiditi bo‘lgan bemorlarning kasalxonalarga murojat sonining kamayishi, ambulator va kasalxonaga yotib davolanish kunini kamaytirishga imkon beradi, kasallik asoratlarini oldini olishga erishiladi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat. Bemorning shifoxonadagi davri uchun: 1) bemorning shifoxonada qolish muddatini 2 kunga qisqartirib, shifoxonadagi yotoq kun miqdorini kamaytirgan; 2) shifoxonada bo‘lish davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga dori-darmon kam talab etilgan. Xulosa: yangi davolash-profilaktik algoritmining qo‘llanilishi 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 371.435 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Surunkali adenoiditni tashxislash va davolashni optimallashtirish» (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 26 dekabr` n-r 1564-son ma’lumotnomasi) va «Surunkali tonzillitni tashxislash va davolashni optimallashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha uslubiy tavsiyanoma (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 26 dekabr` n-r 1565-son ma’lumotnomasi) tasdiqlandi.