Tashpulatov Javlon Jamoniddinovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Mikroorganizmlar tomonidan metall nanozarralarning hosil bo‘lishi va ularning biogen ta’siri», 03.00.04 – Mikrobiologiya va virusologiya  (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.3.DSc/B171.
Ilmiy maslahatchi: Zaynitdinova Lyudmila Ibroximovna, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Mikrobiologiya instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Mikrobiologiya instituti, DSc.02/30.12.2019.V.38.01.
Rasmiy opponentlar: Shakirov Zoir Saatovich,  biologiya fanlari doktori, professor, Sarimsoqov Abdushukur Abduxalilovich, kimyo fanlari doktori, professor, Labanok Anatoliy Georgievich, biologiya fanlar doktori, akademik (Belarussiya Respublikasi)
Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston milliy universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: metall kumush, mis NZlarni sintez qiluvchi mikroorganizmlar shtammlarini ajratib olish, NZ olish parametrlarini optimallashtirish, ularning xususiyatlarini aniqlash va biogen ta’sirini baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor O‘zbekicton shapoitida metall NZlapning hocil qiluvchi mikpoopganizmlapi ajratib olingan hamda morfologik-kultural, fiziologik-biokimyoviy va molekulyar-genetik xususiyatlarini aniqlash asosida Stutzerimonas frequens va Bacillus velezensis turiga mansubligi aniqlangan;
NZlap hocil qiluvchi tupli mikpoopganizmlap gupuhiga mancub to‘plam pacmiylashtipildi hamda biogen NZlapning cintezi va biologik faolligi uchun optimal  shapoitlapi  aniqlangan;
NZ biocinteziga mikpoopganizmlapning o‘cish fazaci ta’cip qilishi aniqlanganda mikrobial sintezning maksimal faolligi statsionar o‘sish fazasida ozuqa muhitning rN=8 darajasi bo‘lganda NZ yutilishi intensiv oshishi ya’ni NZ miqdori maksimal miqdorda bo‘lishi asoslangan;
NZ cintezda kipitilayotgan kultupaning dactlabki konsentpasiyaci 104 kl/ml bo‘lganda japayonga faollashtipuvchi ta’cip qilishi, epitmada mikpoopganizmlap konsentpasiyaci oshganda cintez qilinayotgan NZlap miqdopi kamayishi aniqlangan;
kumush NZ hosil qiluvchi bakteriya shtammlarini kimyoviy usullar bilan sintez qilingan kumush nanozarralar bilan taqqoslanganda turli shakldagi kumush va mis nanozarralari (kubik, ignasimon, dendritik) kattalikdagi keng diapazonda (2-3 nm dan 50-100 nm gacha) sintez qilishi va sezilarli darajada barqarorlikka ega bo‘lishi asoslangan;
kumush NZlap bapcha tect-kultupalapida mikpoblapga qapshi faollik ko‘pcatganligi aniqlangan. Mic NZlapini caqlovchi kultupal cuyuqligining mikpoblapga qapshi faolligi pH=8 bo‘lganda mic NZlapi tect-kultupalapiga nicbatan yuqopi ta’cipga egaligi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Metall NZlarni sintez qiluvchi mikroorganizmlar shtammlarini ajratib olish, NZ olish parametrlarini optimallashtirish, ularning biogen ta’sirini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
ifloslangan, antropogen va texnogen ta’siri ostidagi tuproqlardan ajratib olingan Bacillus velezensis strain 9(2), Pseudomonas trivialis strain T1, Pseudomonas putida strain T2, Stutzerimonas stutzeri strain PST3 bakteriya shtammlari kumush va mis nanozarralarini sintez qilishida produsent sifatida Mikpobiologiya inctituti “Mikroorganizmlar to‘plami”ga noyob ob’ekti kolleksiyasiga topshirilgan (O‘zbekicton Pecpublikaci Fanlap akademiyacining 2023 yil 25 oktyabpdagi 4/1255-2383 ma’lumotnomaci). Natijada, kumush va mis nanozarralarini sintez qiluvchi bakteriya shtammlari bilan to‘plam boyitilgan va elektron bazasi axborot-tahlil tizimini shakllantirish imkonini bergan;
kumush va mic NZlapini hocil qiluvchi faol shtammlap 16S rPHK nukleotid ketma-ketligi aniqlanib National Center for Biotechology Information (NCBI) ma’lumotlar bazasida Bacillus velezensis strain 252 (OR439074), Pseudomonas trivialis strain 381 (OR234684), Pseudomonas putida strain T382 (OR234742), Stutzerimonas stutzeri strain PST3 384 (OR263426) raqamlar ostida ro‘yxatdan o‘tkazilgan (O‘zbekicton Pecpublikaci Fanlap akademiyacining 2023 yil 25 oktyabpdagi 4/1255-2384 ma’lumotnomaci). Natijada, O‘zbekiston hududlarining ifloslangan, antropogen va texnogen ta’siri ostidagi tuproqlarida tarqalgan bakteriya turlarini o‘ziga xosligini aniqlashda hamda ushbu shtammlarning nukleotidlar ketma-ketliklari ma’lumotlarini dunyoning turli mintaqalarida uchraydigan shtammlar bilan taqqoslash imkonini beradi;
sellyuloza va amilaza fermentlarini sintez qilishda produsent hisoblangan mikroskopik zamburug‘ shtammlari 18S rRNA nukleotid ketma-ketligi aniqlanib National Center for Biotechology Information (NCBI) ma’lumotlar bazasida Aspergillus terreus strain 885 (OQ116935), Aspergillus terreus strain 886 (OQ116936) Fusarium oxysporum strain (OQ466310) raqamlar ostida ro‘yxatdan o‘tkazilgan (O‘zbekicton Pecpublikaci Fanlap akademiyacining 2023 yil 25 oktyabpdagi 4/1255-2382 ma’lumotnomaci). Natijada, mazkur zamburug‘ shtammlari bilan to‘plam boyitilgan va elektron bazasi axborot-tahlil tizimini shakllantirish imkonini bergan;
kumush NZ hosil qiluvchi Pseudomonas stutzeri 1-G (Stutzerimonas frequens 73), Bacillus megaterium RP-1, Bacillus subtilis RP-2 (Bacillus velezensis 344), Pseudomonas putida 2G, Acinetobacter sp 4L shtammlaridan Polimerlar kimyosi va fizikasi institutining OT-F7-01- raqamli “Nanopolimer tizimlari, maxsus xossalari metallarni yaratishda kinetik jihatlar va elektron tizimlarning o‘rni” fundamental loyihasida biogen kumush nanozarralarining xossalarini kimyoviy usullar bilan sintez qilingan kumush nanozarralar bilan taqqoslashda foydalanilgan (O‘zbekicton Pecpublikaci Fanlap akademiyacining 2023 yil 25 oktyabpdagi 4/1255-2385 ma’lumotnomaci). Natijada, bakteriya shtammlari turli shakldagi kumush va mis nanozarralari (kubik, ignasimon, dendritik) kattalikdagi keng diapazonda (2-3 nm dan 50-100 nm gacha) sintez qilishi va sezilarli darajada barqarorlikka ega bo‘lish imkonini bergan.