Ахмедова Холисхон Илхомовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ўзбек тилидаги гапларни семантиc анализ қилишнинг модели, алгоритмлари ва ахборот тизимини ишлаб чиқиш», 05.01.10- Ахборот олиш тизимлари ва жараёнлари  (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Т2289
Илмий раҳбар: Элов Ботир Болтаевич, техника фанлари фалсафа доктори, доцент. Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, Илмий кенгаш рақами: Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети, DSc.13/30.12.2019.Т.07.01.
Расмий оппонентлар: Саидов Абдусобиржон Абдурахмонович, техника фанлари доктори, доцент;
Мухамедиева Дилноз Тулқуновна, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тили семантик анализатори учун омоним, полисемантик ва полифунксионал сўзларни семантик анализ қилиш жараёнларини моделлаштириш, маълумотлар базаси ва тузилмаларини яратиш ҳамда ахборот тизими ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилидаги омоним, полифунксионал ва полисемантик сўзларни контекстда фарқлаш усуллари аниқланди ҳамда семантик анализатор ахборот тизимининг  консептуал модели ишлаб чиқилган;
маълумотлар базасининг асосий атрибутлари ёрдамида маълумотларни жамлаш, ишлов бериш учун маълумотларнинг реляцион модели ва нормаллаштириш қоидалари асосида ўзбек тилидаги омоним, полифунксионал ва полисемантик сўзларни семантик фарқловчи ахборот тизимининг маълумотлар базасининг ЭР модели ишлаб чиқилган;
ўзбек тилидаги омоним, полисемантик ва полифунксионал сўзларни семантик фарқловчи бизнес- жараёнларининг БПМ моделлари ишлаб чиқилган ва жараёнлари лингвистик маълумотлар билан таъминланган;
статистик маълумотларга асосланган ҳолда гап таркибидаги омонимия, полисемия ва полифунксионалликни  аниқлаш, қарор қабул қилишга кўмаклашувчи маълумотларни жамлаш, ишлов бериш ва тақдим этиш ахборот тизими ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Семантик анализаторнинг ахборот-қидирув тизимидаги аҳамияти, ахборот қидирув тизимида омоним, полифунксионал ҳамда кўп маъноли сўзларни фарқлашнинг математик моделлари, ўзбек тили семантик анализатори учун омоним, полифунксионал ва кўп маъноли сўзларни фарқлашни амалга оширувчи математик моделлар, бизнес-жараён ва ахборот тизимидан:
ўзбек тилидаги омоним, полифунксионал ва полисемантик сўзларни гап таркибида семантик таҳлил қилишни амалга оширувчи дастурий мажмуанинг Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридаги Давлат тилида иш юритиш асосларини ўқитиш ва малака ошириш маркази давлат муассасаси фаолиятига жорий қилинган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 22 ноябрдаги далолатномаси). Натижада ишлаб чиқилган математик моделлар ва бизнес-жараёнлар мажмуасини жорий қилиш ва синовдан ўтказиш натижасида ўзбек тилида мавжуд бўлган жами 3000 га яқин омоним сўзларни фарқловчи усуллар аниқланган, 19 та математик модел, полисемантик сўзларни фарқловчи математик мантиққа асосланган 1 та модел ва полифунксионал сўзларни семантик фарқловчи жами 5 та математик модел ишлаб чиқилган; тадқиқот давомида ишлаб чиқилган ахборот тизимида “Қоидаларга асосланган усул”, “Частотали усул”, “Наïве Баес классификатори” ҳамда Яширин Марков моделларидан фойдаланилган ва ишлаб чиқилган бизнес-жараёнлар асосида омонимияни бартараф этиш аниқлиги 84 фоизни, полисемияни фарқлаш аниқлиги 73 фоизни ва полифунксионалликни фарқлаш аниқлиги 74.5 фоизни ташкил этган.
тадқиқот натижаларидан Хоразм вилояти Урганч шаҳрида жойлашган “Mustafo Software МЧЖ” дастурлаш фирмаси дастурчилари томонидан ишлаб чиқилган “MyDoctor consultant” дастурини яратишда фойдаланилди (Mustafo Software МЧЖ” директорининг 2023-йил 1-февралдаги далолатномаси). Тадқиқот натижаларидан фойдаланиш натижасида инсон аъзолари орасидаги кўп маънолиликни аниқлашга эришилди. Берилган хулосалардаги маъноларни аниқлашда семантик ўхшашликларни аниқлаш натижаларидан фойдаланилди. Бу “MyDoctor consultant” дастурининг самарадорлигини 1.2 баробарга оширишга хизмат қилди.