Гиёсова Нигора Одилжоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Гипертония касаллиги негизида ривожланган постковид синдромда кузатиладиган нефропатияни ташхислашга замонавий ёндашувлар ва давони мувофиқлаштириш», 14.00.05 – Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Tib.3291.
Илмий рахбар: Ахмедова Нилуфар Шариповна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи, ИК рақами: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04. 2022.Tib.93.02.
Расмийоппонентлар: Абдуллаев Равшанбек Бабажанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шодиқулова Гуландом Зикрияевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Доғистон давлат тиббиёт университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: гипертония касаллиги негизида COVID-19 нинг турли оғирлик даражаларини ўтказган беморларда нефропатия ривожланишини эрта ташхислашда лаборатор ва инструментал маркерларни аҳамиятини ўрганиш ва уларнинг даво самарадорлигига таъсирини баҳолаш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гипертония касаллиги негизида COVID-19 нинг енгил ва ўрта оғир даражаси билан касалланган беморларда буйрак шикастланиш даражаси солиштирма ўрганилиб, инфекцияни енгил ўтказиб, амбулатор даволанган беморларда нефропатия ривожланиш эҳтимоллиги юқори эканлиги исботланган;
гипертония касаллиги негизида COVID-19 нинг енгил  даражаси билан касалланган беморларда фон касаллик кечиш даражасига мос ҳолда TGF-β1 ва IV тип коллаген миқдори ҳам параллел равишда кўпайиши, уромодулиннинг сийдик билан кам ажралиши буйракда склеротик жараёнлар ривожланиши ҳамда унда каналчалар дисфункциясининг ўрни аниқланган;
гипертония касаллиги негизида COVID-19 нинг енгил  даражасида нефропатия ривожланиш даражаси, COVID-19 нинг ўрта оғир даражасини ўтказган беморларга нисбатан юқорилиги ва уларда касалликнинг буйрак гемодинамикаси ҳамда функционал захирасига салбий таъсир кўрсатиши исботланган;
COVID-19 ўтказганларда гипотензив ҳамда нефропротектив муолажаларни, томирлар эндотелиал дисфункцияси, уромодулин даражаси ва буйраклар функционал ҳолатига ижобий таъсир кўрсатиши тасдиқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Илмий янгиликнинг моҳияти: гипертония касаллиги негизида COVID-19 нинг енгил ва ўрта оғир даражаси билан касалланган беморларда буйрак шикастланиш даражаси солиштирма ўрганилиб, инфекцияни енгил ўтказиб, амбулатор даволанган беморларда нефропатия ривожланиш эҳтимоллиги юқори эканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: гипертония касаллиги COVID-19 билан бирга кечганда сурункали буйрак касаллигининг клиник белгилари мавжуд бўлмаган беморларда сийдикдаги уромодулин миқдорининг камайиши, TGF-β1 ва IV-тип коллаген ёрдамида буйраклар дисфункцияси ҳамда тубулоинтерстициал жараёнларини эрта аниқлаш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (11.05.2022 й; № 71) ҳамда Бухоро вилояти Когон шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (18.05.2022 й; № 83) билан амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гипертония касаллиги ва COVID-19 бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини эрта аниқлаш ва сурункали буйрак касаллиги даражасини белгилашда касаллик авж олиши ва асоратланишини прогнозловчи клиник – лаборатор маркерларининг аҳамиятини ўрганиш асосида кейинчалик ривожланиш эҳтимоллиги бўлган асоратларнинг олдини олиш имконини берди ва эрта ташхисот натижасида диализга эҳтиёжи бўлган беморлар сонини камайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гипертония касаллиги ва COVID-19 бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини эрта аниқлаш сурункали буйрак касалликларини (СБК) 1-2 босқичларида ташхислаш натижасида беморларнинг амбулатор мурожаатлари қисқариши ва стационар даволаниш кўрсатмаси йўқлиги ҳисобидан ҳар бир бемор учун сарфланадиган харажатлар 1 850 000  сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: гипертония касаллиги ва COVID-19 бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини касалликнинг эрта босқичларида  ташхислаш натижасида бемор учун сарфланадиган амбулатор ва стационар харажатлардан ҳар бир бемор учун бюджет ҳисобидан 1 325 000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 850 009 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Гипертония касаллиги негизида ривожланган постковид синдромда кузатиладиган нефропатияни ташхислашга замонавий ёндашувлар ва давони мувофиқлаштириш» мавзусидаги илмий янгиликларни бошқа Соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2022 йил 4-июлдаги 01-368 сонли хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти: гипертония касаллиги негизида COVID-19 нинг енгил  даражаси билан касалланган беморларда фон касаллик кечиш даражасига мос ҳолда TGF-β1 ва IV тип коллаген миқдори ҳам параллел равишда кўпайиши, уромодулиннинг сийдик билан кам ажралиши буйракда склеротик жараёнлар ривожланиши ҳамда унда каналчалар дисфункциясининг ўрни аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти:гипертония касаллиги  COVID-19 нинг енгил  даражаси билан кечганда, постковид даврда СБКнинг клиник белгилари мавжуд бўлмаган беморларда буйраклар дисфункциясини аниқлашни эрта маркерлари сифатида микроалбуминуриядан эмас балки уромодулиндан фойдаланиш ва бу кўрсатгичнинг фиброз даражасини кўрсатувчи  IV-тип коллаген  билан муносабатини аниқлаш мақсадга мувофиқлиги билан изоҳланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (11.05.2022 й; № 71) ҳамда Бухоро вилояти Когон шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (18.05.2022 й; № 83) билан амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўтказилган тадқиқотларда гипертония касаллиги ва COVID-19 коморбид ҳолда кечганда  беморлар сийдигидаги уромодулин даражаси билан қондаги IV-тип коллаген кўрсаткичлари ўртасида манфий корреляцион боғлиқликлар мавжудлиги, бу текшириш усулларини нефропатияни эрта аниқлашда қўллаш, клиник белгилари мавжуд бўлмаган буйрак шикастланишини лаборатор мезонлар асосида  ташхислаш орқали 80-85% ҳолларда СБК ни дастлабки даражаларда даволаш, ногиронлик ва гемодиализга бўлган муҳтожликни камайтириш билан беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: гипертония касаллиги ва COVID-19 биргаликда кечганда уромодулин даражаси билан қонда IV-тип коллаген кўрсаткичлари ўртасидаги корреляцион боғлиқликларга асосланиб, СБК эрта даврларда аниқланганда беморларнинг амбулатор мурожаати 3 мартага камаяди, мутахассис кўриги ва стандарт бўйича  бажариладиган  бошқа лаборатор таҳлиллар сони 2 мартага қисқариши ҳисобидан ҳар бир беморга бир йилда бюджет ҳисобидан 645 243 сўм, бюджетдан ташқари 267 256 сўм миқдордаги харажат иқтисод қилинган. Хулоса: гипертония касаллиги ва COVID-19 биргаликда кечганда уромодулин даражаси билан қонда IV-тип коллаген кўрсаткичлари ўртасида корреляцион боғлиқликлар асосида ишлаб чиқилган лаборатор мезонлардан фойдаланиб эрта ташхислаш ҳисобидан ҳар бир бемордан 856 260 сўмга  иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Гипертония касаллиги негизида ривожланган постковид синдромда кузатиладиган нефропатияни ташхислашга замонавий ёндашувлар ва давони мувофиқлаштириш» мавзусидаги илмий янгиликларни бошқа Соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2022 йил 4-июлдаги 01-368 сонли хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти: гипертония касаллиги негизида COVID-19 нинг енгил  даражасида нефропатия ривожланиш даражаси, COVID-19 нинг ўрта оғир даражасини ўтказган беморларга нисбатан юқорилиги ва уларда касалликнинг буйрак гемодинамикаси ҳамда функционал захирасига салбий таъсир кўрсатиши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: COVID-19 ва гипертония касаллиги бирга кечган беморларда нефропатия ривожланиш механизмида буйрак  каналчалари шикастланиши оқибатида сийдик билан ажраладиган уромодулин миқдори камайишига, тубулоинтерстициал тизимдаги IV-тип коллаген миқдори ошишига олиб келади ва бу ўз навбатида буйрак фиброзини кучайтириши ва буйрак етишмовчилиги ривожланишини башоратлаш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (11.05.2022 й; № 71) ҳамда Бухоро вилояти Когон шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (18.05.2022 й; № 83) билан амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 ва гипертония касаллиги коморбид ҳолатда кечганда постковид даврда сийдикдаги уромодулин ва қондаги  IV-тип коллаген миқдори ошиши аниқланиши беморларда буйрак фибрози ривожланишини башоратлайди ва бу кўрсатгичларни ўз вақтида коррекциялаш касаллик зўрайиб бориши олдини олади ва асоратланишини камайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Гипертония касаллиги ва COVID-19 бирга кечган беморларда сийдикдаги уромодулин миқдори камайиши ва қондаги IV-тип коллаген миқдори ошишини аниқлаш орқали буйрак иккиламчи фибрози башоратланганда беморларнинг 30-32% да самарали консерватив даво оқибатида диализ муолажалари бажарилмайди. Шу ҳисобдан бир бемор учун бир йилда бюджет ҳисобидан 2 968 405 сўм  иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Гипертоник ва ковиддан кейинги нефропатияда буйрак фиброзини эрта аниқлаш орқали бир бемор учун бир йилда бюджет ҳисобидан 2 968 405 сўм  иқтисодий самарадорликка эришиш билан бирга 30-32% беморларда ногиронлик камайиб, ҳаёт сифати  даражаси ошган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Гипертония касаллиги негизида ривожланган постковид синдромда кузатиладиган нефропатияни ташхислашга замонавий ёндашувлар ва давони мувофиқлаштириш» мавзусидаги илмий янгиликларни бошқа Соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2022 йил 4-июлдаги 01-368 сонли хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти: COVID-19 ўтказганларда гипотензив ҳамда нефропротектив муолажаларни, томирлар эндотелиал дисфункцияси, уромодулин даражаси ва буйраклар функционал ҳолатига ижобий таъсир кўрсатиши тасдиқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ангиотензинни айлантирувчи фермент ингибитори вакили эналаприл ва ангиотензин рецепторлари антогонисти вакили азилсартанларнинг уромодулин ҳамда коллаген IV кўрсаткичларига таьсири препаратларни ўрганилган гуруҳ касалликларида нафақат гипотензив балки эрта нефропротектив таьсир этувчи муолажаларини киритиш беморларда нефропатияни самарали даволаш даражасини оширган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (11.05.2022 й; № 71) ҳамда Бухоро вилояти Когон шаҳар тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (18.05.2022 й; № 83) билан амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Гипертония касаллиги ва COVID-19 бирга кечганда нефропатия ривожланишини клиник белгилар намоён бўлмасдан туриб аниқлаш буйрак фибрози ривожланиши олдини олишда муҳим аҳамиятга эга; Бу беморларда нефропротектив даво чораларини олиб бориш 30-32% ҳолларда гемодиализ муолажаларини чеклаш имконини яратади; Беморларнинг ҳаёт сифати даражаси ошишига олиб келган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гипертония касаллиги ва COVID-19 бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини эрта аниқлаш  СБКни 1-2 босқичларида ташхислаш натижасида беморларнинг амбулатор мурожаатлари қисқариши ва стационар даволаниш кўрсатмаси йўқлиги ҳисобидан ҳар бир бемор учун сарфланадиган харажатлар 1 850 000  сўмга  иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: гипертония касаллиги ва COVID-19 бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини касалликнинг эрта босқичларида  ташхислаш натижасида бемор учун сарфланадиган амбулатор ва стационар харажатлардан ҳар бир бемор учун бюджет ҳисобидан 1 325 000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 850 009 сўм иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Гипертония касаллиги негизида ривожланган постковид синдромда кузатиладиган нефропатияни ташхислашга замонавий ёндашувлар ва давони мувофиқлаштириш» мавзусидаги илмий янгиликларни бошқа Соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2022 йил 4-июлдаги 01-368 сонли хат юборилган.