Набиева Нозима Абдураҳимовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Болалар мия фалажлигида симптоматик эпилепсия ривожланишининг клиник молекуляр-генетик жиҳатлари ва реабилитациясини оптималлаштириш», 14.00.13 – Неврология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1. PhD/Tib2474.
Илмий рахбар: Садикова Гулчехра Кабуловна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи, ИК рақами: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04. 2022.Tib.93.02.
Расмий оппонентлар: Джурабекова Азиза Тахировна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Раимова Малика Мухаммеджановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Санкт-Петербург давлат педиатрия тиббиёт университети (Россия )
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: симптоматик эпилепсия билан кечувчи болалар мия фалажлигининг клиник, молекуляр-генетик хусусиятларини тансифлаш, башоратлаш тамойилларини ишлаб чиқиш ва реабилитациясини оптималлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
БМФ нинг спастик шаклларида эпилептик тутқаноқнинг тез-тез ва жуда тез-тез эшакллари учраши баҳоланиб, илк маротаби касалликнинг аутосом рецессив ва рецессив Х-боғланган ирсий турлари мавжудлиги исботланган;
БМФ бўлган беморларда патологик ЭЭГ, “шартли патологик” эпилептиформ фаоллик ва эпилепсиянинг наслийлик хусусиятлари ўртасидаги корреляцион боғлиқлик аниқланган;
Мия фалажи бўлган болаларда фолат метаболизми генлари (MTHFR (C677T), MTHFR (A1298C), MTR (A2756G), MTRR (A66G) тақсимоти асосида БМФ нинг турли шаклларининг генетик гетерогенлиги асосланган;
илк бор СЭ сиз MTRR (A66G) ва СЭ MTHFR (C677T) ва MTRR (A66G) билан БМФ бўлган беморларда эпилепсия ривожланиш хавфини статистик жиҳатдан ишонарли даражада оширадиган номзод-генлар аниқланган;
“Леветирацетам” препарати билан БМФ фонида тутқаноқ хуружларини даволаш тактикаси оптималлаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Илмий янгиликнинг моҳияти: болалар мия фалажлигининг спастик шаклларидакузатиладигантез-тез ва жуда тез-тез эпилептик тутқаноқлар ўрганилиб, биринчи марта касалликнинг аутосом рецессив ва рецессив Х-боғланган ирсий турлари мавжудлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Симптоматик эпилепсия болалар мия фалажлигининг спастик шакли билан касалланган беморларнинг кўпчилигида (87,3%) ташҳисланади. Тез-тез ва жуда тез учрайдиган эпилептик тутқаноқлар кўпинча икки томонлама гемиплегик ва болалар мия фалажлигининг гемиплегик шаклларида аниқланиши (мос равишда 45,2% ва 28,6%), мазкур бемор болаларда касалликнинг асоратларини олдини олинишига каратилган чора тадбирларни белгиланиб олиниши даволаш натижаларини яхшилашга кўмаклашиб, шифо жараёнини тезлаштиради, касалликнинг аутосом рецессив ва рецессив Х-боғланган ирсий турлари аниқлангангини ҳисобга олиниши даволаниш самарасини оширишга имкон берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича буйруқ (18.04.2023 й.; №7/2) ҳамда Бухоро вилоят психоневрология диспансери бўйича буйруқ (21.04.2023 й.; № 5/1) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тез-тез ва жуда тез-тез эпилептик тутқаноқлар, айниқса болалар мия фалажлигининг спастик шаклларида ўрнатилганлиги, беморларнинг барчасида касалликнинг асоратларини олдини олишда инобатга олинишидан фойдаланиш, бемор болаларни ташхислаш ва даволаш сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тез-тез ва жуда тез-тез эпилептик тутқаноқлар, айниқса болалар мия фалажлигининг спастик шаклларида ўрнатилганлигиўз навбатида бемор болаларнинг барчасида касалликнинг асоратларини олдини олишда инобатга олиниб даволашнинг замонавий технологияларидан фойдаланиш, касаллик асоратларини олдини олишга ҳамда беморларни сарфланадиган харажатларини 1 155000 сўмга камайтиришга эришилди. Касалликнинг аутосом рецессив ва рецессив Х-боғланган ирсий турлари аниқлангангини ҳисобга олиниши: беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 5 кунга қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 1155 000 сўмга камайтирган (БВБКТТМ нинг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 231.000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 120 000 сўм дори воситалари сарфланади. Хулоса: тез-тез ва жуда тез-тез эпилептик тутқаноқлар, айниқса болалар мия фалажлигининг спастик шаклларида ўрнатилганлиги ўз навбатида бемор болаларнинг барчасида касалликнинг асоратларини олдини олишда инобатга олиниб даволашнинг замонавий технологияларидан фойдаланиш, узатилиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш ҳисобига, 1 нафар бемор бола ҳисобига бюджет маблағларини1 155 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 580 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Болалар мия фалажлигида симптоматик эпилепсия ривожланишининг клиник молекуляр-генетик жиҳатлари ва реабилитациясини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 5 майдаги 04/2667-сон хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти: БМФ бўлган беморларда патологик ЭЭГ, “шартли патологик” эпилептиформ фаоллик ва эпилепсия бўйича наслийлик ўртасидаги боғлиқлик аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: БМФ бўлган беморларда патологик ЭЭГ, “шартли патологик” эпилептиформ фаоллик ва эпилепсия бўйича наслийлик ўртасидаги боғлиқлик аниқланган бу ўз навбатида мазкур касалларда асоратларнинг камайтиришга имкон бериши исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича буйруқ (18.04.2023 й.; № 7/2) ҳамда Бухоро вилоят психоневрология диспансери бўйича буйруқ (21.04.2023 й.; № 5/1) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: БМФ бўлган беморларда патологик ЭЭГ, “шартли патологик” эпилептиформ фаоллик ва эпилепсия бўйича наслийлик ўртасидаги боғлиқлик аниқланганлиги бу ўз навбатида мазкур касалларда асоратларнинг камайтириш ҳисобига ижтимоий самарадорликни ошириш имкониятини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: БМФ бўлган беморларда патологик ЭЭГ, “шартли патологик” эпилептиформ фаоллик ва эпилепсия бўйича наслийлик ўртасидаги боғлиқлик аниқланганлик усули: беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 5,0 кунгача кунга қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 1 155 000 сўмга камайтирган (БВБКТТМ нинг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 231.000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 120 000 сўм дори воситалари сарфланади). Хулоса: БМФ бўлган беморларда патологик ЭЭГ, “шартли патологик” эпилептиформ фаоллик ва эпилепсия бўйича наслийлик ўртасидаги боғлиқлик аниқланганлик усули,ушбу бемор болаларни даволаш натижаларига сезиларли ижобий таъсир кўрсатиб, касаллик асоратларини камайтириш имкониниберади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Болалар мия фалажлигида симптоматик эпилепсия ривожланишининг клиник молекуляр-генетик жиҳатлари ва реабилитациясини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 5 майдаги 04/2667-сон хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти биринчи марта фолат метаболизми генлари (MTHFR (C677T), MTHFR (A1298C), MTR (A2756G), MTRR (A66G) тақсимоти асосида БМФ нинг турли шаклларининг генетик гетерогенлиги таҳлил қилинганҳамда СЭ сиз MTRR (A66G) ва СЭ MTHFR (C677T) ва MTRR (A66G) билан БМФ бўлган беморларда эпилепсия ривожланиш хавфини статистик жиҳатдан ишонарли даражада оширадиган номзод-генлар аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти фолат метаболизми генлари (MTHFR (C677T), MTHFR (A1298C), MTR (A2756G), MTRR (A66G) тақсимоти асосида БМФ нинг турли шаклларининг генетик гетерогенлиги ҳамда СЭ сиз MTRR (A66G) ва СЭ MTHFR (C677T) ва MTRR (A66G) билан БМФ бўлган беморларда эпилепсия ривожланиш хавфини статистик жиҳатдан ишонарли даражада оширадиган номзод-генлар аниқланганлиги таҳлил қилинган, бу ўз навбатида, асоратлар ривожланиши омилини камайтириб, шифо жараёнини тезлаштириб, ётоқ кунини қисқартирган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича буйруқ (18.04.2023 й.; № 7/2) ҳамда Бухоро вилоят психоневрология диспансери бўйича буйруқ (21.04.2023 й.; № 5/1) билан амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: фолат метаболизми генлари (MTHFR (C677T), MTHFR (A1298C), MTR (A2756G), MTRR (A66G) тақсимоти асосида БМФ нинг турли шаклларининг генетик гетерогенлиги ҳамда СЭ сиз MTRR (A66G) ва СЭ MTHFR (C677T) ва MTRR (A66G) билан БМФ бўлган беморларда эпилепсия ривожланиш хавфини статистик жиҳатдан ишонарли даражада оширадиган номзод-генлар аниқланганлиги таҳлил қилинган, улар ўз навбатида, ривожланиш эҳтимоли юқори бўлган ҳаётга хавф туғдирувчи асоратларни олдини олиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: фолат метаболизми генлари (MTHFR (C677T), MTHFR (A1298C), MTR (A2756G), MTRR (A66G) тақсимоти асосида БМФ нинг турли шаклларининг генетик гетерогенлиги ҳамда СЭ сиз MTRR (A66G) ва СЭ MTHFR (C677T) ва MTRR (A66G) билан БМФ бўлган беморларда эпилепсия ривожланиш хавфини статистик жиҳатдан ишонарли даражада оширадиган номзод-генлар аниқланганлиги таҳлил қилинган бўлиб, ривожланиш эҳтимоли юқори бўлган ҳаётга хавф туғдирувчи асоратларни олдини олиш ҳисобига беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 5,0 кунга қисқартириб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 231 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 116000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: фолат метаболизми генлари (MTHFR (C677T), MTHFR (A1298C), MTR (A2756G), MTRR (A66G) тақсимоти асосида БМФ нинг турли шаклларининг генетик гетерогенлиги ҳамда СЭ сиз MTRR (A66G) ва СЭ MTHFR (C677T) ва MTRR (A66G) билан БМФ бўлган беморларда эпилепсия ривожланиш хавфини статистик жиҳатдан ишонарли даражада оширадиган номзод-генлар аниқланганлиги таҳлил қилинган бўлиб, уларни қўллашни шифохона амалиётига жорий қилиниши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 231 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 116 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Болалар мия фалажлигида симптоматик эпилепсия ривожланишининг клиник молекуляр-генетик жиҳатлари ва реабилитациясини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 5 майдаги 04/2667-сон хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти: “Леветирацетам” препарати билан БМФ фонида тутқаноқ хуружларини даволаш тактикаси оптималлаштирилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти “Леветирацетам” препарати билан БМФ фонида тутқаноқ хуружларини даволаш тактикаси оптималлаштирилган, бу ўз навбатида, асоратлар ривожланиши омилини камайтириб, шифо жараёнини тезлаштириб, ётоқ кунини қисқартирган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича буйруқ (18.04.2023 й.; № 7/2) ҳамда Бухоро вилоят психоневрология диспансери бўйича буйруқ (21.04.2023 й.; № 5/1) билан амалиётгажорийэтилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат “Леветирацетам” препарати билан БМФ фонида тутқаноқ хуружларини даволаш тактикаси оптималлаштирилган, улар ўз навбатида, ривожланиш эҳтимоли юқори бўлган ҳаётга хавф туғдирувчи асоратларни олдини олиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: “Леветирацетам” препарати билан БМФ фонида тутқаноқ хуружларини даволаш тактикаси оптималлаштирилганлиги таҳлил қилинган бўлиб, ривожланиш эҳтимоли юқори бўлган ҳаётга хавф туғдирувчи асоратларни олдини олиш ҳисобига беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 5,0 кунга қисқартириб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 231 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 116 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: “Леветирацетам” препарати билан БМФ фонида тутқаноқ хуружларини даволаш тактикаси оптималлаштирилганлиги таҳлил қилинган бўлиб, уларни қўллашни шифохона амалиётига жорий қилиниши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 231 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни116 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Болалар мия фалажлигида симптоматик эпилепсия ривожланишининг клиник молекуляр-генетик жиҳатлари ва реабилитациясини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти ректори томонидан 2023 йил 5 майдаги 04/2667-сон хат юборилган.
