Умирова Сурайё Мамуржоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Коронавирус ўтказган беморларда диабетик полинейропатияларнинг клиник кечиш хусусиятлари», 14.00.13–Неврология (тиббиёт фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/Tibб3562.
Илмий раҳбар: Матмуродов Рустам Жуманазарович, тиббиёт фанлари доктори, прфессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси PhD.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Ниёзов Шухрат Тоштемирович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Туруспекова Сауле Тлеубергеновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:  коронавирус ўтказган қандли диабет 2-тури мавжуд беморларда диабетик полинейропатияларнинг клиник кечиш хусусиятларини ўрганиш ва дифференсиал ёндашув чора-тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
CОВИД-19 ўтказган қандли диабет 2-тури мавжуд беморларда диабетик полинейропатияларнинг клиник кечиш хусусиятлари аниқланиб, уни касаллик клиник шакллари, оғирлик даражаси ва инфекциядан кейинги давр билан боғлиқлиги аниқланган;
диабетик полинейропатия мавжуд беморларнинг қон зардобида комплемент C3 компонентининг ўрни ва аҳамиятини баҳолаш натижасида CОВИД-19 ўтказган ва ўтказмаган беморларда C3 факторининг дифференсиал ўзгариш даражалари аниқланган;
CОВИД-19 ўтказган беморларда диабетик полинейропатияларнинг клиник-неврологик, биокимёвий, нейрофизиологик кўрсаткичлари ва C3 фактори ўртасидаги коррелацион боғлиқлик аниқланган;
CОВИД-19 ўтказган диабетик полинейропатия мавжуд беморларда дифференсиал ёндашув мезонлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академияси эксперт кенгашининг 2023 йил 4 май № 03-23/07-х сон  хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2022 йил 1 декабрдаги 03-5114-сонли хати юборилган):
биринчи илмий янгилик: CОВИД-19  ўтказган қандли диабет 2-тури мавжуд беморларда диабетик полинейропатияларнинг клиник кечиш хусусиятлари аниқланиб, уни касаллик клиник шакллари, оғирлик даражаси ва инфекциядан кейинги давр билан боғлиқлиги аниқлангани Й.Х. Туракулов номидаги республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиалининг неврология бўлимида буйруқ (02.02.2023й.; №15-н 91) билан ва Самарқанд вилояти Оқдарё тумани марказий касалхонасининг неврология бўлимида буйруқ (03.03.2023й.; №29-У84) билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: CОВИД-19  ўтказган беморларда диабетик полинейропатияларнинг клиник кечиш хусусиятлари ва оғирлик даражаси инфекциядан кейинги даврга узвий боғлиқлиги аниқланган, ҳамда касалликнинг оғир асоратлари, ногиронлик ва беморларнинг меҳнатга лаёқацизлик кунлари сони қисқарган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: йиллик тежаш қиймати: Эйил =(Д1-Д2)×(Г+Е) × Н - 0.15× К = (9-5) × (100000+80000) × 70 - 0.15× 600000 = 50 310 000. Бу ерда  Д1- диагностик усул тадбиқ этилгунга қадар беморнинг ушбу хасталик бўйича меҳнатга лаёқациз кунларининг ўртача сони; Д2 – диагностик усул тадбиқ этилгандан сўнг беморнинг ушбу хасталик бўйича меҳнатга лаёқациз кунларининг ўртача сони; Г – бир ишчининг кунлик даромади; Е – меҳнатга лаёқацизлик бўйича бериладиган маош, сўм/кун;  Н – тадбиқ этилаётган янгилик масштаби (тадбиқ этилган беморлар сони); 0.15 – самардорликнинг меъёрий коеффисиенти; К- ушбу усулни амалиётга тадбиқ этишда кутилаётган маблағ сарфи. Хулоса: таклиф қилинган усул 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини  137 873 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: диабетик полинейропатия мавжуд беморларнинг қон зардобида комплемент C3 компонентининг ўрни ва аҳамияти баҳолаш натижасида CОВИД-19  ўтказган ва ўтказмаган беморларда C3 факторининг дифференсиал  ўзгариш даражалари аниқлангани Й.Х.Туракулов номидаги республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиалининг неврология бўлими бўйича (02.02.2023 й.; № 15-н/91) ҳамда Самарқанд вилояти Оқдарё тумани марказий касалхонасининг неврология бўлими бўйича (03.03.2023 й.; № 29-У84)  буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: диабетик полинейропатия мавжуд бўлган беморларнинг қон зардобида комплемент C3 компоненти миқдорининг ўзгариши демиелинизасияни кучайтирувчи омил  эканлиги исботланди, ҳамда CОВИД-19  ўтказган ва ўтказмаган беморларда касалликни эрта аниқлаш ва дифференсиал баҳолаш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: диабетик полинейропатияси бўлган CОВИД-19  ўтказган ва ўтказмаган беморлар қон зардобида комплемент C3 компонентининг миқдорини ИФА усулида текшириш орқали 55400 сўм маблағ тежалади. Хулоса: таклиф этилган усулнинг қўлланилиши натижасида 1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 35.6% га иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: CОВИД-19 ўтказган беморларда диабетик полинейропатияларнинг клиник-неврологик, биокимёвий ва нейрофизиологик кўрсаткичлари ва C3 фактори ўртасидаги корреляцион боғлиқлик аниқлангани Й.Х.Туракулов номидаги республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиалининг неврология бўлими бўйича (02.02.2023 й.; № 15-н/91) ҳамда Самарқанд вилояти Оқдарё тумани марказий касалхонасининг неврология бўлими бўйича (03.03.2023 й.; № 29-У84) буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: CОВИД-19  ўтказган беморларда клиник-неврологик шкалаларнинг натижалари, қон биокимёвий кўрсаткичларива нейрофизиологик- ЭНМГ кўрсаткичлари билан C3 фактори ўртасидаги коррелясион боғлиқлик аниқланиб, диабетик полинейропатияларни эрта прогнозлаш ва  оғир асоратларнинг олдини олишга, ҳамда беморларнинг ҳаёт сифати кўрсаткичларининг яхшиланишига эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: харажат-самарадорлик коеффициенти (ХСК) қуйидагича ифодаланиши мумкин: ХСК = эффект/харажат= Cйил/З = 50310000/5229700 = 9,62. Бу ерда Cйил – амалга ошириш ҳажми учун ҳисобланган диагностика усулларини ўртача йиллик тежаш қиймати; З – комплемент C3 компоненти диагностикасининг усулини ишлаб чиқиш, жорий этиш ва амалга ошириш харажатларининг нархи. Хулоса: CОВИД-19  ўтказган диабетик полинейропатия мавжуд беморларда таклиф этилаётган усулнинг қўлланилиши натижасида 1 нафар  бемор ҳисобига буджет маблағларини 9,62 баробар иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: CОВИД-19 ўтказган диабетик полинейропатия мавжуд бўлган беморларда дифференсиал ёндашув мезонлари ишлаб чиқилгани Й.Х.Туракулов номидаги республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд филиалининг неврология бўлими бўйича (02.02.2023 й.; № 15-н/91) ҳамда Самарқанд вилояти Оқдарё тумани марказий касалхонасининг неврология бўлими бўйича (03.03.2023 й.; № 29-У84) буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: CОВИД-19  ўтказган диабетик полинейропатия мавжуд бўлган беморларни динамикада олиб бориш алгоритмини ишлаб чиқиш орқали қандли диабетнинг оғир асоратлари ва эрта ногиронликнинг олдини олиш, беморларнинг меҳнатга лаёқацизлик кунларининг сонини қисқартириш, ҳамда ҳаёт сифати кўрсаткичларини яхшилашга эришилди. Мазкур алгоритм шифокорларнинг (невропатолог, эндокринолог) иш юкини камайтириб, беморларда касалликни эрта ташхислаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: CОВИД-19 ўтказган диабетик полинейропатия мавжуд беморларда оғир асоратларнинг олдини олиш орқали кўп харажатли ва қўшимча вақт талаб қилувчи текширув усулларини қўллашни камайтиради.  Беморлар қон зардобида комплемент C3 компонентининг миқдорини ИФА усули ёрдамида текшириш орқали моддий харажатлар миқдорини 31,8%га камайишига эришилади. Хулоса: диабетик полинейропатия мавжуд CОВИД-19 ўтказган беморларда юқорида келтирилган текширув усулидан фойдаланиб, 1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 80000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.